Бұлшықет тіндері

Презентация қосу

«Астана медицина университеті» АҚ
Гистология, цитология және эмбриология кафедрасы

СӨЖ
Тақырыбы: Бұлшықет тіндері. Қаңқа бұлшықет тіндерінің регенерациясы.
Жасқа және тұрмыс қалпына байланысты бұлшықеттердің өзгеруі.

Орындаған: Төлеухан Әдемі.
Факультет: Жалпы медицина
Топ: 126
Тексерген: Асан М.Б.

Нұр-Сұлтан 2020
Жоспар:

I Кіріспе
Бұлшық ет тіндері.
II Негізгі бөлім
Бұлшық ет тіндерінің жіктелуі.
Қаңқа бұлшық ет тінінің гистогенезі .
Қаңқа бұлшық ет тінінің құрылысы .

Бұлшық ет талшықтарының типтері.
Қаңқа бұлшық ет тіндерінің регенерациясы.
Бұлшық еттердің жасқа және тұрмыс қалпына байланысты бұлшықеттердің өзгеруі.
III Қорытынды
IV Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Бұлшық ет тіндері- барлық түрлеріне ортақ жиырылғыштық қасиеті, яғни құрылымдық
элементтерінің пішінін өзгерту қабілеті бойынша біріктірілген, бірақ шығу тегі мен құрылысы
және жиырылу сипаты әр түрлі тіндер тобы.
Жиырылғыштық қасиеті арқасында бұлшық ет тіндері өздерінің басты функциясын-
қозғалысты қамтамасыз етеді. Олар дененің кеңістіктегі орнын ауыстырады. Миокардтың
ырғақты жиырылуын, тамырларда қанның циркуляциясын, тамырлар мен ішкі қуысты
мүшелердің тонусын қамтамасыз етеді.
Жиырылғыш тек қана бұлшық ет тіндеріне ғана тән қасиет емес, ол әр түрлі дәрежеде
барлық жасушаларға тән. Бұл олардың барлығында актин және миозин қысқартқыш
арнайы ақуыздарының болуына байланысты.

Бұлшық ет тіндері мына жалпы морфофункциялық белгілермен сипатталады:
1)Оларды құрайтын гистологиялық элементтері- жасушалары мен талшықтары ұзартылған
пішінге ие;
2)Жасушалары мен талшықтарының цитоплазмасында ұзына бойлық жолақтар
айқындалады.Себебі миозин және актин жиырылтқыш ақуыздарынан құрылған, параллельді
өтетін көптеген арнайы маңызды миофибрилла деп аталатын органеллалардың болуы;
3)Миофибрилдерінің арасында бұлшық ет жиырылуын энергиямен қамтамасыз ететін
митохондриялардың көп болуы;
4)Гистологиялық элементтерінде энергияның көзі- трофикалық қосындылары (май
тамшылары, гликоген гранулдары )бар;
5)Бұлшық ет элементтерінің жиырылуына қажет иондарының жылдам жиналуын және
Бұлшық ет тіндерінің жіктелуі:

Морфофункционал
ьді
Бұлшық ет тіні

Гистогенетикалық
Морфофункциональді

Көлденең
Тегіс салалы
жолақты
бұлшық ет
бұлшық ет

Қанқалық Жүректің
бұлшық бұлшық
ет еті
Бұлшық ет тіндерінің жіктелуі:

1. Көлденең жолақты бұлшық ет тіндері- жасушалары мен
талшықтары бойында қалыптасқан көлденең жолақтарымен
сипатталады. Олардың пайда болуы алдымен актин мен миозин
миофиламенттерінің миофибрилдердің құрамында, сонан соң
миофибрилдердің жасушалар мен талшықтардың құрамында дәлме
дәл ретті орналасуына байланысты. Көлденең жолақты бұлшық ет
тіндеріне аңқалық немесе сомалық және жүрек бұлшық ет тіндерін
жатқызады.

2. Тегіс салалы бұлшық ет тіндері-миофиламенттері
миофибрилдерді құрамайтындықтан, гистологиялық элементтерінде
(жасушаларында) коллаген жолақтары болмайды. Сондықтан,
жасушаларының цитоплазмасы біркелкі немесе тегіс боялады. Тегіс
салалы бұлшық ет тіндеріне тамырлардың, қуысты ішкі ағзалардың
және т.с.с. қабырғаларының бұлшық еттерін жатқызады .
Бұлшықеттің құрылысы:

1 - бұлшықет талшығының қабықшасы;
2 - бұлшықет талшығының шоғыры;
3 - бұлшықеттің жуан талшықтары;
4 - бұлшықеттің жіңішке жіп тәрізді талшығы;
5 - оттегімен қамтамасыз етілетін жақсы
дамыған бұлшықет талшықтары;
6 - май басып, нашар дамыған бұлшықеттер.
Бұлшықет тіні Құрылымдық- Құрылымдық- Ядроның орналасуы
функционалды бірлігі функционалды (орталығында,
бірлігіндегі ядроның периферияда)
саны
Тегіс Тегіс миоциттердің Бір немесе екі Ядролары ортасында
бумаларының ұзына бой орналасады
кесінділері (1) және
көлденең жолақты (2)
кесінділері көрінеді.

Қаңқа Көлденең талшықтарда 1 цитоплазманың шетінде
көрінеді орналасады

Жүрек Кейде екі ядросы жасушаның ортасында
болады
Көлденең жолақты қаңқалық бұлшық ет тіні.
Қаңқа бұлшық ет тіні жасына, жынысына және шынығу дәрежесіне байланысты адам массасының 25-
50% құрайды, ол-скелеттік мускулатураның жетекші құрылымдық құрамдасы. Одан тағы тілдің, өңештің
жоғарғы бөлігінің және т.б бұлшық еттері құрылған. Бүкіл қаңқа бұлшық ет тіні бір даму көзден –
мезодерманың дорзальды бөлігі болып табылатын сомиттердің ортаңғы бөліктері- миотомдардан дамиды.
Қаңқа бұлшық ет тінінің гистогенезі 4 сатыдан тұрады:
1-миобласттық сатысы қоршаған эмбриондық бастамалардың индукциялық әсерінен миотом
жасушаларының миогенез бағытында детерминацияға ұшырауынан басталады. Пайда болған
миогенді промиобласт жасушалары дифференциялануға ұшырайды. І-типті миобласттар-
цитоплазмасы нәзік базофильді, органеллалары шамалы және полиферативтік белсенділігі жоғары
жасушалар. Олар әрі қарай дамып миосимпласттардың қалыптасуына әкеледі. ІІ-типті миобласттар
симпласттарға бірікпей, жеке түрінде қалып миосателлитоциттерге айналатын кішкене, созылыңқы
пішінді, аз дифференцияланған жасушалар. Миосателлитоциттер қалыптасушы бұлшық ет
жасушасының жанында орналасады.
2-миосимпласттық саты миобласттардың дифференциялануына байланысты. Миобласттар
ұштарымен қосылып, көп ядролы құрылымдар-қысқа миосимпласттарды түзеді. Миосимпласттардың
цитоплазмасында актин және миозин ақуыздарының синтезі басталады. Симпластта алғашқы және
миофибрилдер пайда болады. Белсенді синтездік процестердің және жаңа миобласттардың қосылуы
нәтижесінде миосимпласттар әрі қарай өсе береді. Миобласттардың бір-бірімен бірігуі өзара тануына
байланысты және олар көрші бұлшық еттік емес жасушалармен бірікпейді.
3-бұлшық ет түтікшелер сатысы(миотубтар) симпласттардың ұзаруымен және цилиндірлік
құрылым-миотуб -тардың қалыптасуымен сипатталады. Олардың орталық бөлігінің ұзына бойында
ядролар тізбектеліп орналасқан. Саркоплазманың перифериясында орналасатын арнайы жиырылғыш
органеллалар-миофибрилдердің саны өседі.
4-кемелденген бұлшық ет талшықтарының қалыптасу сатысы саны көбейген миофибрилдер
миотубтардың барлық дерлік көлемін толтырады. Бұл кезде миосимпласттың ядролары орталық
бөлігінен перифериясына, яғни сарколеммасына ығысады. Кеш мезгілдік миотубтар сатысында
тіректік құрылымдардың қатысуымен миофибрилдердің құрылысы ретке келтіріледі, синтезделетін
миозиннің түрі ауысады, митохондриялардың саны өседі.Сөйтіп, көлдінің жолақты бұлшық ет
талшығының қалыптасуы жасушалы орталығы мен түйіршікті ЭПТ-сының редукциясы мен
жойлуымен және саркоплазмалық тор қалыптасуымен аяқталады.
Ал ІІ-типті миобласттар миосателлитоциттерге дифферен- цияланады. Бұл кезде жасушалар
бөлінбейтін даму күйіне айналады. Ядролары тығыздалып, цитоплазмасында органеллалары азаяды.
Нәтижесінде миосателлитоциттер жасушалары жалпайып, сарколемма мен базальды мембрананың
арасында орналасады.Бұлар бүкіл онтогенез бойында аз дифференцияланған күйде сақталып,
онтогенез барысында бұлшық еттің өсуін және регенерациясын қамтамасыз етеді.
Қаңқа бұлшық ет тіндерінің
гистогенезі (миогенез
сатылары)
Қаңқа бұлшық ет тінінің құрылысы
Бұл тіннің гистологиялық элементі миосимпласт пен миосателлито- циттерден тұратын көлденең
жолақты бұлшық ет талшығы. Бұлшық ет талшығының пішіні ұштары сүйір аяқталатын, созылыңқы
көлденең сызылған цилиндрге ұқсайды.Олардың ұзындықтары мен диаметрі әр түрлі болуы мүмкін.
Бойлық және көлденең кесінділерді бұлшық ет талшықтың негізгі бөлігін көп ядрорлы симпласт
құрылымы құрайды. Миосимпласттың саркоплазма деп аталатын цитоплазмасының жалпы көлемінің
шет жағында тура оны қаптайтын сарколемма қабығының астында-көптеген сопақ ядролар
орналасады. Саркоплазманың орталық бөлігін арнайы маңызды органеллалар-миофибрилдер
толтырылған.

Бұлщық ет саркоплазмасында жалпы және арнайы органеллалары, қосындылары анықталған.
Органеллалар мен қосындылары бірлесіп бұлшық ет талшығының маңызды функцияларын
орындайтын комплекстер-функциялық аппараттарды құрайды.
Оларға: 1-жиырылғыш
2-тіректік
3-қозуды өткізетін
4-энергетикалық
5-синтездік
6-лизосомалық аппараттар жатады
ІІ В-типі(ақ)-шапшаң бұлшық ет талшықтары
күшті және шапшаң жиырылуымен, төзімділігінің
төмендігімен сипатталады. Саркоплазмасында
миоглобин аз сондықтан қанмен аз қамтамасыз
етілгендіктен ақ түсті. Миофибрилдерін құрайтын
миозин АТФ-азалық белсенділігі жоғары, шапшаң
түріне жататындықтан ақ бұлшықет
талшықтарының жиырылу жылдамдығы жоғары.
І-типі(қызыл)-баяу бұлшық ет
талшықтары жиырылу күші ІІ А-типі-аралық бұлшық ет
әлсіз, жиырылу жылдамдығы талшықтары-талшықтардың қызыл
төмен, төзімділігі жоғары яғни, және ақ типтерінің арасында
ұзақ уақыт бойы орналасқан.Екі типтің де қасиеттеріне
қысқарады.Миоглобин жоғары ие.Аэробтық және анаэробтық
және қанмен жақсы қамтамасыз процестердің өту белсенділігі шамамен
етілетіндіктен қызыл түсті болып бірдей.
табылады.

Қаңқа бұлшық
ет талшықтары
Қаңқа бұлшық ет талшықтарының типтері.

II A-типі (СДГ
белсенділігі орташа)

I-типі (СДГ
белсенділігі жоғары)
II B-типі (СДГ
белсенділігі нашар )

Тотықтандыратын сукцинатдегидрогеназа ферментінің белсенділігін анықтайтын гистохимиялық
реакция арқылы ажыратылған қаңқа бұлшық ет талшықтарының типтері); I-типі (қызыл, баяу, төзімді,
жиырылу күші әлсіз ); II B-типі (ақ , шапшаң, тез шаршағыш ,жиырылуы күшті); II A-типі (аралық,
шапшаң, төзімді, жиырылуы күшті).
Қаңқа бұлшық ет тіндерінің регенерациясы.

Көлденең жолақты бұлшық ет талшықтарының қалыпты морфофункциялық жағдайын қолдау
физиологиялық регенерация арқылы қамтамасыз етіледі. Осы тұста талшықтың ескі және бұзылып
жатқан құрамдастары жаңа органеллаларға және саркоплазманың басқа құрылымдарына
алмастырылады. Бұл процесс екі механизмдер арқылы жүзеге асырылады:

1. Жасушаішілік регенерация–бұл жағдайда симпласттың жаңа миофиламенттері, мембраналық
қүрылымдары саркоплазмасының синтездік аппаратының активациясы есебінен түзіледі.

2. Жасушалық регенерация- миосателлитоциттердің пролиферациясы мен миобласттарға мамандануы
есебінен өтеді.Жаңа миобласттар бұлшық ет талшығының миосимпласттық бөлігі құрамына қосылып,
құрылымдарының табиғи шығынын толықтырып тұрады.

3. Көлденең жолақты бұлшық ет тінінің репаративтік ( зақымданғаннан кейінгі)
регенерациясында жасушаішілік және жасушалық деңгейлерде атқарылады және бірнеше фазалардан
тұрады:
1) Зақымданған жерде қабыну реакциясының дамуы - мұнда миграцияланған макрографтар мен
нейтрофилдердің өлген тіндердің қалдықтарын фагоцитозбен қарқынды жойып регенерациялық
аймақты тазартуы;
2) Реваскуляризация- тіндердің бұзылуы кезінде пайда болған ынталандырғыш заттардың әсерінен қан
тамырларының қалпына келуі;

4) Зақымданған бұлшық ет талшықтары бөлген затттардың әсерінен жарақаттану аймағы жанында
өміршең миосателлитоциттердің белсенді күйіне айналуы. Жасушалық репаративтік регенерациясының
мұнан былай барысы қаңқа бұлшық ет тінінің эмбриондық миогенезінің сатыларына ұқсас:
а) миобласттық кезең- миосателлитоциттер есебінен қарқынды бөлінетін миобласттардың пайда болуы;

б) миосимпласттық кезең- миобласттардың бір-бірімен қосылып, миосимпласттарды қалыптастыруы;

в) бұлшық ет түтікшелерінің ұзарған миосимпласттардың кезеңі;

г) кемелденген бұлшық ет талшықтарының , яғни миофибрилдері ортаңғы бөлігінде, ал ядролары-
перифериясында орналасқан кезеңі;

Соңғы жылдары қаңқа бұлшық ет тінінің зақымданған аймағына жасанды жағдайда өсірілген
миосателлитоциттерді имплантациялауға негізделген тіндік терапия әдістері зерттелуде.
Бұлшық еттердің жасқа және өмір салтына
байланысты өзгеруі.
Постнаталды кезеңде бұлшық ет талшықтарының ақырғы қалыптасуы аяқталады. Диаметрі
үлкейгендіктен олар тығыздалады. Ұзындығы мен жуандығы өсуі есебінен бұлшық ет тінінің көлемі
ұлғаяды. Егде адамдардың қаңқа бұлшық ет тіндерінің ультраструктуралық өзгерістері талшықтың
симпласттық та және жасушалық ат бөліктерінде байқалады. Яғни базальды мембранасы қалыңдайды,
миофибрилдердің ұйымдасуы бұзылады, олар көлденең жолақтығынан айырыларды, жеке
фрагменттерге ыдырайды, Z-сызық ыдырап кетеді. Митохондрияларда өзгеріске ұшырайды, олар
сарколемманың астында жинақталып, гипертрофияға немесе керісінше дегенерацияға ұшырайды.
Миосателлитоциттер бұлшық ет талшығының симпласттық бөлігінен бөлініп шығып, жайылып өсіп
келе жатқан дәнекер тінді қабатшаға өтіп кетеді.Жасқа байланысты өзгерістердің салдарынан
бұлшықеттің қалпына келу қарқыны төмендейді, бұлшық еттің тұтқырлығы мен серпінділігі
төмендейді және тез шаршағыш келеді.
Физикалық жүктеме кезінде жаттықтыру арқылы бұлшық етке түсетін жүктеме көлемін
өсірген жағдайда, бұлшық ет талшықтарыны, диаметрі үлкейіпсаны да өседі. Сөйтіп бұлшық ет
массасы ұлғаяды. Бұл өзгерістер нәтижесінде саркоплазмада митохондрия саны көбейіп,
миосателлитоциттердің пролиферацияланып, дифференцияланады.Ал Гипокинез(аз қимылдау)
салдарынан бұлшық ет талшықтарының диаметрі төмендейді, жиырылғыш тірек аппараты бұзылады,
нәтижесінде бұлшық ет массасы азаяды(атрофия).
Қорытынды

Қорыта келе біз бұл тақырыпты оқу барысында бұлшықет тіні туралы толық
мәлімет алдым. Сонымен қатар ізденудің нәтижесінде осы тақырыпты жетік
меңгердім.Ондағы барлық мәселелерге тоқталып өттім және тақырыптағы
барлық меселелер түгелімен зерттелеп, осы жұмыста көрсетілген. Қазіргі таңда
қаңқа бұлшық еттері белгілі бір жиелікпен жиылатындығы, сол кезде жанында
орналасқан тамырларға, әсіресе жүрек пен көктамырдың біріккен жерінде насос
ретінде жұмыс істейтін, жүрекке қарағанда 2-3 есе күшті жұмыс істейтін
капиллярларға әсер ететіндігі дәлелденген.
Қолданылған әдебиеттер тізімі :
Гистология және эмбриолгия негіздері.Мұхит Нұрышев.Алмата 2007

Қазымбет П.К., Рысұлы М., Ахметов Ж.Б. Гистология, цитология және
эмбриология атласы медицина жоғары оқу орындарының студенттеріне
арналған оқу құралы./Астана, 2005. – 400 б

Аяпова Ж.О. «Цитология, Эмбриология және Гистология»,
Алматы 2005жыл;

Гистология және эмбриолгия негіздері. Мұхит Нұрышев. Алмата 2007

Ғаламтор желісі.

Ұқсас жұмыстар

Жасушалық регенерация

Көлденең жолақты бұлшықет ұлпалары

Иттердің анатомиясы мен физиологиясы

Бірыңғай салалы бұлшықет ұлпалары

Қозғыштық кезеңдері

Бұлшықеттерінің физиологиялық қасиеттері

АСТАНА МЕДИЦИНА УНИВЕРСИТЕТІ ГИСТОЛОГИЯ ЖӘНЕ ЭМБРИОЛОГИЯ

Бұлшықеттердің жиырылу түрлері

АЯҚТЫҢ ЕРКІН БӨЛІГІН ЖІКТЕП-СЫЛУ ТӘСІЛДЕРІН МЕҢГЕРУ

Балалық шақта бұлшықет тінінің құрылымы

Пәндер