Иіс сезу мүшесі

Презентация қосу

КеАҚ “Астана Медицина Университеті”
Физиология кафедрасы

СРО
Тақырыбы: Соматовисцеральді сенсорлы жүйе
Жоспары
1.Кіріспе
2.Негізгі бөлім
Cезім мүшелері
Көру мүшесі
Есту мүшесі
Иіс сезу
Дәм сезу
Сипап сезу
3.Қорытынды
4.Пайдаланған әдебиеттер
Кіріспе
Организм әр дайым сыртқы және ішкі ортадан түсетін
информацияны қабылдап, өңдеп (анализдеп-синтездеп),
оларды бағалайды, мәнісін, мазмұнын және мағынасын
айырады. Нәтижесінде жауап реакциялары, іс-әрекеттер
орындалады. Осы мүмкіндікті іске асыруды қамтамасыз
ететін маманданған арнайы жүйелер сенсорлық жүйелер
немесе анализаторлар деп аталады. Анализаторлар
туралы ілімді жасаушы И.П.Павлов болып есептеледі.
Анализатор өзара морфологиялық және функционалды
байланысқан үш бөлімнен тұратын тұтас,
бірыңғай жүйе:
- Перифериялық. Рецептордың әр түрлі
тітіркендіргіштерді қабылдаушы орган (шеткі бөлім)
- Өткізгіш жолдар-афферентті (рецептордан
тітіргендіргіштерді. ОЖЖ жеткізеді), эфферентті
(ОЖЖ Р), аралық жолдар.
-Ми қыртысындағы орталық бөлім.
Өзі таңдап алған қабылдайтын тітіркендіргіштің
табиғатына (модальдығына) қарай рецепторларды
тағы да топтарға бөлуге болады.
Механорецепторлар (тітіркендіруші әсердің механикалық
энергиясын қабылдауға бейімделген). Бұған сету, гравитациялық,
вистивулярлық, терінің тактильді, тірек-қимыл аппаратының
рецепторларын және жүрек-қан тамыр жүйесінің барорцепторларын
жатқызуға болады.
Хеморецепторлар. (химиялық агенттер әсерін сезеді:
Темоцепторлар (темературалық-салқын, жылы-әсерлері) қабылдайды
(терінің, органдарының, сондай-ақ орталық нерв жүйесінің
термосезгіш клеткалары).
Фоторецепторлар (жарық энергиямен қабылдайды).
Электрорецепторлар. (электромагнит тер белсенділерін
сезеді). (Амфибийлердің, сүйікті балықтардың, дөңгелек
ауыздылардың бүйір сызық органдарында орналасқан).
Ауыр (ноцицептивті) рецепторлары ауыратын
тітіркендірулерді қабылдайды. Басқадан рецепторлар
ауыратын әсерлерді қабылдай алады деп есептеледі.
Рецепторларды басқа да қасиетеріне қарап топтауға болады.
Мәселен, тез және баяу адаптацияланатындар, төменгі және
жоғарғы табалдырықтылар т.б.
1. Сезім мүшелері — сыртқы қоршаған ортадан және ағзаның өзінің
ішкі органдарынан келген ақпаратты алғашқы талдау жасайтын
перефериялық арнайы анатоми-физиологиялық жүйе, Сенсорлық
жүйенің перефериялық бөлімі. Қоршаған ортадағы барлық мәліметтерді
біз сезім мүшелерінің көмегімен аламыз.Оларға:
1. көру мүшесі - көз,
2. есту мүшесі - құлақ,
3. дәм сезу мүшесі - тіл,
4. иіс сезу мүшесі - мұрын,
5. сипап сезу мүшесі - тері жатады.
Сезім мүшелерінде сезгіш нейрондардың ұшы (рецепторлар) әр түрлі
тітіркенулерді қабылдайды. Дыбыс, температура, химиялық ісер т.б.
тітіркендіргіштерге жатады. Әрі қарай сезгіш нейрондардың өсінділері
арқылы қозу үлкен ми сыңарлары қыртысының белгілі бір аймағына
беріледі.
Рецепторлар орналасуы бойынша 2 топқа бөлінген:
1. Сыртқы - терінің сыртқы қабатында орналасып, сырттан келген
тітіркенулерді қабылдайды.
2. Ішкі -ағзаның ішінде орналасып, тітіркенулерді ішкі мүшешелерден
қабылдайды.
Сезімнің физиологиялық негізі - тітіркендіргіштерді талғай біліп, ми
қыртысы нейрондардарының қозуына байланысты жүзеге асады.
2. Көру мүшесі және көз алмасы.
Көру мүшесі немесе көз (орган зрения) көру
талдағышының шеткі қабылдағыш бөлімі. Талдағыштың
өткізгіш жолы қызметін көру жүйкесі атқарады.
Орталықтары аралық және ортаңғы мида, ал қыртысты
орталығы үлкен ми қыртысының шүйде бөлігінде болады.
Көру мүшесі көз шарасында (аңғалақ) орналасқан,
бірінші-сезімтал (нейросенсорлы) сезім мүшесі. Көз
алмасынан, қорғаныс және көмекші құрылымдардан
тұрады. Көз алмасын (bulbus oculi) көз алмасының
қабықтары мен онын ішіндегі сәуле сындырғыш мөлдір
орта құрайды. Қызметіне байланысты көз алмасының
құрылымдарын үш бөлімге бөледі:
4. Есту тепе-теңдік мүшесі – құлақ.
Есту-тепетеңдік мүшесі немесе құлақ (преддверноулитковый орган) — organum
vestibulo-cochlearis s. auris — аттас талдығыштың шеткі қабылдағыш бөлімі.
Есту-тепетеңдік талдағышының өткізгіш жолдары қызметін есту-тепетеңдік
жүйкесі атқарады. Орталықтары сопақша ми ядроларында, мишық қыртысында
және үлкен ми қыртысының самай бөлігінде орын тепкен. Есту-тепетендік
мүшесі қоршаған ортадан келетін дыбысты, салмақ күшін (гравитациялық),
тербеліс, сызықтық және бұрыштық әсерлерді қабылдайтын сезім мүшесі. Ол
екінші сезімтал (эпителиосенсорлы) сезім мүшелеріне жатады. Құлақ үш
бөлімнен: сыртқы, ортаңғы және ішкі құлақтан тұрады. Есту-тепетеңдік
мүшесінің қабылдағыш рецепторлары ішкі құлақтың жарғақты шытырманында
орналасады. Ал сыртқы және ортаңғы құлақтар көмекші құрылымдар қызметін
атқарады.
5. Иіс сезу мүшесі
Иіс сезу – заттың иісін қабылдау. Иісті қабылдайтын иіс сезу
жасушалары мен рецепторлар мұрын қуысының кілегейлі
қабықшасының жоғарғы жағында орналасады. Рецептор
жасушалары шеткі қысқа (15–20 мкм) өсінділер мен ұзын
орталық өсінділерден тұрады. Жасушаның денесі кілегейлі
қабықшаға тереңірек еніп жатады. Иіс сезу жасушаларының
шеткі өсінділерінің ұшы кеңейіп, жуандап, онда 10–12 үшкір
түктер орналасады. Бұл түктер иісті заттардың молекулаларымен
өзара әрекеттеседі. Иісті заттардың молекулалары мұрын
қуысының кілегейлі қабығының беткі жағында болады.
Иіс сезу анализаторы
● Иіс сезу рецепторы жүйесінен
● Иіс сезу жиынтығынан
● Иіс сезу орталығынан
6. Дәм сезу мүшесі
Дәм сезу мүшесі ауыз қуысына түскен заттың дәмін қабылдайды. Дәм сезу рецепторлары
тілдің ұшында, артқы бөлігінде, жиегінде, жұмсақ таңдайда, жұтқыншақтың артқы жағында
орналасады. Дәм сезу рецепторлары тағамның химиялық құрамын жақсы сезеді. Әсіресе тәтті,
ащы, тұзды, қышқылдың әсерін сезеді. Тілдің сілекейлі қабықшасында дәм сезу емізікшелері
мен бүртіктері болады. Бүртік жасушаларының ұшында 40-50-дей жіңішке түтікшелер
орналаскан. Тамақ заттары дәм сезу жасушаларының түтікшелерін тітіркендіреді. Қозу дәм
сезу рецепторларынан тілге келетін жүйке талшығы арқылысопақша миға, одан ортаңғы
мидағы көру төмпешіктері мен ми қыртысына беріледі. Тілде сезімтал рецепторлар біркелкі
орналаспайды. Мысалы, тілдің ұшы тәттіні, артқы бөлігі ащыны, жиегі қышқылды, ұшы мен
жиегі тұздыны сезеді
Дәм сезу рецепторы орналасады
→ тілдің ұшында
→ артқы бөлігінде
→ жиегінде
→ жұмсақ таңдайда
→ жұтқыншақтың артқы жағында
6.Сипап сезу мүшесі
Сипап сезу – бұл тері сезімі және оны арнайы рецепторлар жасайды.
Олар: саусақ, тері ұшында, ерінде көп болады. Рецепторлар капсулаға
немесе қабыққа оралаған жүйке ұштары болып табылады.
Еңбек іс-әрекетінің дағдысы саусақ ұштарының сезімталдығымен
байланысты. Сезімтал жүйке бойынша тері рецепторларының сигналы
жұлын мен мидағы бұлшықет сезімі аймағына бағытталады.
Сипап сезу – тері анықтайды
→ қаттылығын
→ жұмсақтығын
→ тегістігін
→ жылылығын
→ суықтығын
Қорытынды
Өз баяндамамызды қорыта келетің болсақ,
адамның әр мүшесі аса бағалы болып
табылады. Сезім мүшесі болсың, есту
мүшесі болсың адам өмірінде алатын орны
зор.
Өз денсаулығымызды сақтай білейік!

Ұқсас жұмыстар

Көру сезу

Дәм сезу мүшесі

Көру анализаторы

Тері қабаттары мен құрылысы

Иіс сезу мүшесін тап

Рецепторлы жасушалар және рецепцияның механизмдері

Көз жас мүшелері

Сезім және басқа сенсорлық түйсік

Анализаторлардың ортақ қасиеттері

Дәм сезу анализаторы

Пәндер