РНҚ Рибоза урацил цитозин аденин гуанин Фосфор қышқылы

Презентация қосу

Жәңгір хан атындағы Батыс Қазақстан аграрлық-техникалық университеті

Нуклеин қышқылдары және
оның құрылымы,
атқаратын қызметі

Орал 2020 жыл
Нуклеин қышқылына
жалпы сипаттама
Нуклеин қышқылының

құрамы және құрылысы.
Нуклеин қышқылының

атқаратын қызметі
Генетикалық код.

Генетикалық кодтың
құрылысы.
Швейцария биологы Э.Мишер (1868) ірің
жасушалары ядросынан құрамында фосфоры
бар зат бөліп алды.Ядродан бөліп алынған бұл
зат нуклеин деп аталды.
Нуклеин екі: қышқылдық ДНҚ және негіздік
ақуыздық компоненттен тұрады.
ДНҚ жасушаның тұқым қуалаушылығына
қатысты және генетикалық ақпарат тасушы.
(1943)
ДНҚ негізінен жасушаның ядросында
жинақталған. Оның негізгі қызметі ген
тасымалдаушылық.
РНҚ жасуша ядросында және цитоплазмада
(РНҚ-ның 90%-ға жуығы цитоплазмада)
орналасқан және ақуыз синтезінің
белсенділігі РНҚ мөлшеріне тікелей
байланысты.
Жасушада рибонуклеин қышқылдары РНҚ:

ақпараттық РНҚ (а-РНҚ),
тасымалдаушы немесе ерігіш РНҚ (т-РНҚ),
рибосомалық (р-РНҚ) түрінде кездеседі.
Үшеуі де белгілі бір молекулаық массасы мен
арнайы нуклеотидтік құрамы бойынша
ерекшеленеді.
Нуклеин қышқылы - пішіні жіп тәрізді,
жоғарғы молекулалы, ерітінділерінің
тұтқырлығы жоғары қосылыс.
Адамның 23 жұп хромасомасында ДНҚ
ұзындығы 1,5 м.
РНҚ молекуласы өте қысқа, ұзындығы 0,01 мм
ДНҚ негізгі бөлігі жасуша ядросында-
хроматин негізінде аздаған мөлшері
митохондрияда орналасқан.
РНҚ жасушаның барлық жерінде кездеседі.
ДНҚ геннің материалдық негізі, ол геннің
келесі қасиеттеріне ие болады:
1. Өз-өзін дәл қайталау, соның арқасында
генетикалық ақпаратты ұрпақтан ұрпаққа
жеткізу.
2. Жасуша метаболизмін басқару үшін
ферменттердің синтезін бағыттау.
Дезоксирибонуклеотидтер - ағзадағы ДНҚ-ң
түзілуіне қатысады.
Рибонуклеотидтер РНҚ- түзілуіне
жүмсалады. Рибонуклеотидтердің кейбірі
трансферазалық реакцияларда коферменттік
қызмет атқарады. Аденильді
рибонуклеотидтер НАД+ , НАДФ+ ФАД,
КоА ферментінің құрамына кіреді.
Нуклеин қышқылдары - нуклеотид
полимерлерінен құралған.
Нуклеотидтердің химиялық құрамы -
пиримидиндік немесе пуриндік негіздер,
пентоз, фосфор қышқылының қалдығы.
Нуклеотидтер пентоздың (рибоза,
дезоксирибоза), пуриндік (аденин, гуанин)
және пиримидиндік (тимин, цитозин, урацил)
негіздерге байланысты екі топқа бөлінеді.
Нуклепротеид

ақуызд
Ақуызд
ы емес
ы бөлігі
бөлігі

Мононуклеидтер

Полипептид Көмірсул H3PO4
Азоттық ар
негіздер Пентозда
Пуринді Пириминдиндік р
Амин
к
Рибоза
қышқылы Аде Гуан Ур Ти
нин ин ац ми
ил н Дезоксирибоз
а
Цитози
Азоттық негізді трифосфор қышқылы ағзада
маңызды қызмет атқарады, өйткені олар
энергияға
бай макроэргиялық қосылыстар болып
табылады. Макроэргиялық қосылыстардағы,
мысалы АТФ
молекуласында, энергия химиялық байланыстағы
үшінші фосфор қышқылының қалдығы мен АТФ
молекуласының қалған бөлігі арасында
жинақталған. Сондықтан мұндай байланыс
макроэргиялық байланыс деп те аталады.
Нуклеин пентоздар Азоттық негіздер Бейорганикалық
қышқылы зат
пиримидиндік пуриндік

ДНҚ Дезоксирибоза тимин цитозин аденин гуанин Фосфор
қышқылы
РНҚ Рибоза урацил цитозин аденин гуанин Фосфор
қышқылы
РНҚ (рибонуклеозидтер) құрамына кіретін
нуклеозидтер:
аденил қышқылы (аденозин),
гуанин қышқылы (гуанозин),
цитидил қышқылы (цитидин) т.б.
Нуклеотидтердің атауы:
нуклеин негіздердің тривиалды атауына
сәйкес жалғаулар “идин” пиримидиндік
және “озин”пуринді нуклеозидтерге
жалғанады:
Цитозин+рибоза = цитидин
Цитозин+дезоксирибоза=дезокцитидин
Аденин+Рибоза=аденозин
Аденин+Дезоксирибаза=дезоксиаденозин
Нуклеин қышқылдарының бірінші реттік
құрылымы: мононуклеотидтер бір-бірімен
«33 -533 байланыс» арқылы, мұнда фосфор
қышқылының қалдығы 5 - фосфатты топ пен
екінші соңы 3 -бос- гидроксил тобы, яғни
Оказаки фрагменттері (жапон ғалымы
Оказакидің құрметіне), яғни 3'(ОН) және
5'(ОН) топтарының фосфодиэфирлік
байланыс арқылы ДНҚ-лигаза ферменттерінің
қатысуымен 3'-5' фосфодиэфирлік байланыспен
тізбек құрайды.
Америка ғалымдары Дж.Уотсон және ағылшын
физигі Фрэнсис Крик (1953 ж.) ұсынған ДНҚ
молекуласының екіншілік құрылымы қос оралым
спираль тәрізді тізбек құрады.

Уотсон-Крик моделі бойынша ДНҚ қос полимерлік
тізбектен тұрады және бұл екі тізбектің бағыты
біріне-бірі қарама-қарсы («33 -533 , 5-3 байланыс» ).
ДНҚ-ның екінші реттік құрылымында молекула
оралым спираль тәрізді тізбек құрады.
ДНҚның екіншілік құрылымында пуриндік негіз
міндетті түрде белгілі бір пириминдік негізбен
қосылады.
Аденин-тимин,гуанин- цитозин;
Нуклнотидтердің өзара қатынасы: адениннің саны
тиминнің санына, гуаниннің саны цитозиннің санына
тең:
А= T, Г=Ц
Аденин мен цитозиннің жалпы саны гуанинмен
тиминнің жалпы санына тең:
А+Ц=Г+Т
Комплементарлы жұп аденин мен тиминнің арасында
екі сутектік (=) байланыс,ал цитозин мен гуаниннің
арасында үш (=)сутектік байланыс түзіледі
Әрбір тізбек төрт нуклеотидтің:
аденин = тимин, цитозин ≡ гуанин байланыс арқылы
байланысады.
ДНҚ –ның екіншілік құрылымында пуриндік негіз

пиримидиндік негізбен қосылады.
Аденин – тимин (А-Т), гуанин- цитозин ( Г-Ц).

Аденин (А) Гуанин (Г)
ДНҚ үшінші реттік құрылымында
молекула оратылым немесе ашық сақина
пішін түзеді.
Трансляцияның 2-ші кезеңінде полипептидтік
тізбектің инициациясы жалғасады, оған а-РНҚ, ақуыз
синтезін бастаушы кодон (АУК) қажет.
Трансляцияның 3-ші кезеңі- элонгация. Бүл
кезеңге екінші түзілген белсенді рибосома; а-РНҚ-
дағы сәйкес келетін аминоацил - т-РНҚ; Mg2+;
ақуыздық факторлар; ГТФ; пептидилтрансфераза;
транслоказа.
Бұл кезеңде амин қышқылдарының бірінен кейін
бірінің пептидтік байланыс арқылы орналасуынан
полипептидтік тізбектің өсуі байқалады. Бір пептидтік
байланыс түзуі үшін 3 молекула ГТФ және 1 молекула
АТФ-тың гидролиздендегі энергия жұмсалады.
Ақуыздардың синтезі энергияны өте көп қажет
еткенімен, өте жылдам жүреді.
Трансляцияның 4 -ші кезеңі - Терминация яғни синтездің
аяқталу кезеңі, оған: АТФ; ақуыз синтезінің біткенін білдіруші
а-РНҚ-дағы кодондар; полипептидтің рибосомадан босап
шығуына қажет ақуыздық факторлар қажет.
РНҚ-да соңғы амин қышқылын көрсететін кодон біткен соң,

УАА, УАГ, УГА сияқты мәнсіз кодондар басталады. Бұл
кодондардың басталуы, полипептидтің синтезінің аяқталғанын
хабарлайды. Одан кейін синтезді бітіруші факторлар (Ғ1, Ғ2),
яғни:
1) полипептидтің соңғы т-РНҚ-дан гидролиздік жолмен ыдырап

шығуын және т-РНҚ-ның босауын;
2) соңғы т-РНҚ-нын пептилді бөлімінен "бос" күйінде бөлінуін;

3) рибосоманың 30 S және 50 S суббірліктерге

диссоциациялануын қамтамасыз етеді.
Трансляцияның 5-ші кезеңі - кеңістіктегі

полипептидтік тізбектің орналасуы және процессинг.
Бұл кезеңде полипептид өзінің кеңістіктегі екінші -
үшінші - реттік құрылымын түзіп, биологиялық белсенді
түріне көшеді. Сонымен қатар, бүл кезеңде бірінші амин
қышқылы метиониннен және кейбір керек емес амин
қышқылдарынан ажырап, кейбір амин қышқылдарының
қалдықтары өзіне фосфат, - метил - , карбоксил - , ацетил
топтарын қосып алуы мүмкін. Ал, кейде ақуыздар өзіне
олигосахаридтер мен коферменттерді қосып, өзінің
биологиялық қызметін атқаруға дайын болады.

Ұқсас жұмыстар

НУКЛЕОТИДТЕРДІҢ АЛМАСУЫ

Нуклеин қышқылдарының құрамы мен түрлері

Нуклеин қышқылы нуклеотидтер нуклеозидтер гетероциклді негіздер

ДНҚ РНҚ

РНҚ БИОСИНТЕЗІ

Нуклеин қышқылдары. Химиялық құрамы

Жасушада кездесетін ДНҚ орны

НУКЛЕИН ҚЫШҚЫЛДАРЫНЫҢ ҚҰРАМЫ МЕН ҚҰРЫЛЫСЫ

ДНҚ молекуласының құрылысы

Ақуыздан қышқылынан

Пәндер