ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ТӘУЕКЕЛДЕР

Презентация қосу

Тақырып-13.
Белгісіздік және
тәуекелдік жағдайында
инвестициялық жобаны
бағалау
ЖОСПАР
13.1 Инвестициялық үдерістегі белгісіздік пен
тәуекелдің ерекшелігі.
13.2 Инвестициялық тәуекелдерді басқару.
13.3 Инвестициялардың экономикалық тиімділігін
есептеріндегі тәуекелдің көрсетілуі:
13.3.1 Тәуекелді бағалау бағыттары мен әдістерін
жіктеу.
13.3.2 Бастапқы экономикалық ақпаратты
қалыптастыру процесіндегі тәуекелдерді есепке алу.
13.3.3 Тәуекел сыйлықақысын негіздеу кезінде
тәуекелдерді есепке алу.
13.3.4 Жобаның сезімталдығын талдау кезіндегі
тәуекелдерді есепке алу.
Негізгі түсініктер
●белгісіздік
●тәуекел
●әртараптандырылған тәуекел
●әртараптандырылмаған тәуекел
●қаржылық тәуекел
●жол берілетін, сыни және апатты тәуекелдер
●тәуекел-менеджмент
●тәуекелді сәйкестендіру
●белгілі, болжанатын және болжабайтын
тәуекелдер
●тәуекелдерді бағалау
• тәуекел-менеджмент стратегиясы
•тәуекелдерді әртараптандыру
•тәуекелдік сыйақы
•вариация
•стандартты девиациявариация
коэффициенті
•күрделі активтердің баға моделі (САРМ)
•сезімталдықты талдау
•жобаның шығынсыз нүктесі
•инвестиция қауіпсіздігінің ауқымы
13.1 Инвестициялық үдерістегі белгісіздік пен тәуекелдің
ерекшелігі
Жобаны негіздеу кезінде Жобаны іске асырудың
ескерілетін шарттар ≠≠ нақты шарттары

ауытқу

• жоба шеңберінде дайындалатын өнім
болжанғаннан баяу сатылады
• инвестициялардан күтілетін пайданың болмауы

• бәсекелестердің мінез-құлқы
• нарық конъюнктурасының өзгеруі
• экономикалық заңдылықтың өзгеруі ауытқу себептері
• жобаны әзірлеу кезеңіндегі толық емес
және дәл емес ақпарат

белгізідік
БЕЛГІСІЗДІК -
бұл жобаны іске асырудағы ішкі және сыртқы шарттар туралы
ақпараттың толық болмауы және дәлсіздігі, сондықтан ықтимал
сипаттамалары белгісіз қандай да бір күтпеген оқиғалар болуы
мүмкін
• кәсіпорынның өндірістік белгісіздіктің
қызметінің динамикасы мен артуы
күрделілігін күшейту
• сыртқы ортаның өзгеруі

Инвестициялық жобаны іске асыру
барысында пайда, түсім және мүлікті
төмендететін жағдай туғындауы мүмкін

Мұндай жоғалтулардың мүмкіндігін
инвестициялық тәуекел санаты сипаттайды
Қазіргі
Қазіргі тәжірибеде
тәжірибеде тәуекел
тәуекел белгісіздіктің
белгісіздіктің
«индикаторы»
«индикаторы» ретінде
ретінде әрекет
әрекет етеді.
етеді. Белгісіздік
Белгісіздік
жағдайында
жағдайында инвестициялық
инвестициялық жобаны
жобаны негіздеудің
негіздеудің кез
кез
-келген
-келген аспектісі
аспектісі бойынша
бойынша шешімдер
шешімдер қабылдау
қабылдау
тәуекелдерді
тәуекелдерді талдау
талдау және
және есепке
есепке алу
алу қажеттілігімен
қажеттілігімен
байланысты.
байланысты.

Инвестициялық
Инвестициялыққызметтің
қызметтіңтәуекелі
тәуекелі––
бұл
бұлкәсіпкердің
кәсіпкердіңресурстарды
ресурстардыықтимал
ықтималжоғалтуы,
жоғалтуы,
оңтайлы
оңтайлынұсқамен
нұсқаменсалыстырғанда
салыстырғандакірістерді
кірістерді
(шығындарды)
(шығындарды)алмау
алмаунемесе
немесеинвестициялық
инвестициялық
жобаны
жобаныіске
іскеасыру
асырунәтижесінде
нәтижесіндеқосымша
қосымша
шығыстардың
шығыстардыңпайда
пайдаболу
болуқаупі
қаупі
Белгісіздік пен тәуекелдерді жіктеу
Кәсіпорындардың жұмыс істеуінің теориялық шарттары

1. толық анықталған детерминациялау қолданылады
(нақты теориялық жағдай емес)
2. статистикалық шешім қабылдаудың ықтималдық
белгісіздік әдістері қолданылады
шешім қабылдау кезінде бақыланатын
3. толық белгісіздік (басқарылатын) факторлармен қатар
4. даулы жағдайлар болған бақыланбайтын (басқарылмайтын)
факторларды: сұраныс деңгейін,
кезде
нарықтық бағаларды, бәсекелестердің
5. қатысушылардың іс-әрекеттерін және т.б. есепке алуға
мүдделеріне сәйкес тура келетіні сипатталады, бұл оңтайлы
шешімдер қабылдау процесін
келмейтін жағдайда
айтарлықтай қиындатады.
Детерминирленген модельдер бұл ретте
белгісіз үлгілермен ауыстырылады
ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТТЕГІ
БЕЛГІСІЗДІК ТҮРЛЕРІ:
1) іске асырылатын жобаға қатысты сыртқы ортаның
белгісіздігі (кәсіпорын қызметіне әсер етуі мүмкін барлық
нәрсені білмеу, өйткені бәрін зерттеу тек күрделі емес,
экономикалық тиімсіз), кездейсоқ (климаттың және т. б.
кездейсоқ өзгеруі.);
2)мақсаттардың белгісіздігі, көп критериалды инвестициялық
қызметтің болуы;
3) қарсы іс-қимылдың белгісіздігі (даулы жағдайлар, жоғары
тұрған органдардың, бәсекелестердің және т. б. іс-әрекеттері).);
4) шаруашылық жүргізудің нарықтық шарттары
параметрлерінің белгісіздігі;
5) инвестициялық қызметте уақыт факторын есепке алу
қажеттілігіне байланысты белгісіздік;
6) объективті ақпаратты жасыруға негізделген
«ұйымдастырылған» белгісіздік;
7) инвестициялық менеджердің жеткіліксіз біліктілігінен
туындаған белгісіздік.
Инвестициялық қызметтің белгісіздігінің сипаттамасы
тәуекелді бағалау әдістерін таңдауды анықтайды

Пайда болудың статистикалық
заңдылығымен сипатталатын тәуекелдік
тәуекелдер (яғни оқиғалар сыйлықақы
ықтималдығын жеткілікті арқылы көрсетіледі
түрде болжауға болады)

бағалау үшін
Тәуекелдер оң немесе теріс дисперсия
ауытқулар ретінде қолданылады
ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ
ТӘУЕКЕЛДЕР
1) пайда болу себептері бойынша 2) пайда болу салалары бойынша

диверсификация диверсификация 3) жобаға
- операциялық
ланатын ланбайтын және
қызметтің тәуекелдері,
(ерекше, ішкі) (сыртқы) кәсіпорынғ
- инвестициялық
тәуекел тәуекел қызметтің тәуекелдері, а әсер ету
- қаржы қызметінің дәрежесі
тәуекелдері, бойынша
нақты жобаны макроэкономикал
- инвестициялық
жүзеге асыру ық жағдайдың
ерекшеліктерімен өзгеруімен қызметті басқару
байланысты, оны анықталады, оны тәуекелдері
- рұқсат
инвестициялаудың өндірісті
етілген
және капиталдың әртараптандыру - критикалық
әртүрлі арқылы - апатты
инвестициялар төмендетуге - саяси тәуекелдер
- экологиялық тәуекелдер
түрлері арасында болмайды - әлеуметтік тәуекелдер
бөлудің нұсқасының - макроэкономикалық тәуекелдер
дұрыс таңдау - заңнаманы өзгерту
- салық жүйесінің өзгеру
арқылы азайтуға - іСЭҚ шарттарының өзгеруі
болады
Тәуекелдің пайда болу
саласы
операциялық қызметтің тәуекелдері
Инвестициялық Қаржы
Өткізу қызметтің қызметінің
Өндіріс Жабдықтау
тәуекелдері тәуекелдері тәуекелдері тәуекелдері тәуекелдері

Инвести
1. Өнім шығару 1. Қажетті 1. Нарықта 1. Инвестициялау 1. Күтілетін циялық
бағдарламасының сападағы бәсекелестердің объектісімен шамамен
жабдықтың пайдаланылатын болуы қызметті
байланысты салыстырғанда
барлық топтары ресурстардың 2. Өнімнің жұмыстардың құнын қарыз және басқару
бойынша қажетті барлық түрлерімен стандарттар ұлғаюы тартылған
өндірістің талаптарына тәуекелі
өндірістік қамтамасыз етілуі 2. Инвестициялау қаражат
қуаттармен сәйкестігі объектісін құру көлемінің азаюы
2. 3. Дайындалатын 2.
қамтамасыз етілуі Пайдаланылатын мерзімдерін ұлғайту
бұйымдарды сату 3. Жобалық- Қаржыландыруды
2. Тиісті ресурстарға баға мүмкіндігі
біліктілігі бар конструкторлық ң болжамды
өсуінің жоғары 4. Дайын өнімді кемшіліктер құрылымында
еңбек қарқыны тасымалдау 4. Мердігерлердің қарыз және
ресурстарының 3.Ресурстармен тарифтерін тартылған 1. ИҚ тиімсіз
жабдықтаудағы сенімділігі
болуы ұлғаюы 5. Жеткізілетін қаражат құнын басқару
3. Жабдық іркілістер. 5. Өнім үшін 2. Тиімсіз
жабдықтар мен ұлғайту
жұмысының 4. Тасымалдау тұтынушылардың 3. Қаржылық маркетинг
тарифтерін ұлғайту технологиялар
сенімділігі есеп сапасының мәселелер
4. Сменаларды 5. Жеткізілімнің айырысуының төмендігінен бойынша тиімсіз
кідіруіне кідіруіне
азайту немесе материалдық залал басқарушылық
байланысты байланысты шешімдер
жабдықтың айналым 6. Қажетті
айналым инфрақұрылымның қабылдауға
тоқтап қалуын қаражатына қаражатына болуы байланысты
5. Шығарылатын қажеттіліктің өсуі қажеттіліктің өсуі
өнім сапасының кәсіпорынның
банкроттық
төмендігі мүмкіндігі
ИҚ инвестициялық
фазасы ИҚ экспулатациялық және
Инвестициялық қызметті экспулатациялау фазасы инвестициялық фазасы
0
Ұтыс Жоғалтулар
Рұқсат етілген Қауіпті тәуекел Апатты тәуекел
Тәуекелсіз
тәуекел аймағы аймағы
аймақ
аймағы

Есептік Есептік
Мүлікті
пайданы түсімнің
жоғалту
жоғалту жоғалуы

Сурет 13.1.1.- Шығын мөлшері бойынша
тәуекелді жіктеу
15.2 Инвестициялық тәуекелдерді басқару
Тәуекелдерді басқару жүйесі (тәуекел-менеджмент) ХХ ғ. 80-
жылдардың аяғында пайда болды

≠
Тұтастай алғанда кәсіпорын бойынша инвестициялық
тәуекелдерді басқару (тәуекел-менеджменттің құрамдас
бөлігі)
Тәуекел-менеджмент - бұл кәсіпорынның шаруашылық
қызметі барысында туындайтын тәуекелдерді және
қаржылық қатынастарды басқару жүйесі
Жобалық тәуекелдерді басқару - осы жоба үшін ұсыныстар
әзірлеуді және тәуекелдің бастапқы деңгейін қолайлы деңгейге
дейін азайтуға бағытталған негізделген іс-шараларды (тәуекелдерге
қажетті зерттеулер жүргізуге және бейтараптандыратын іс-
шараларды әзірлеуге негізделген) іске асыруды қамтиды.
Инвестициялық тәуекелдерді басқару мақсаттары:
жобаның барлық қатысушылары үшін экономикалық
тиімділігін қамтамасыз ету,
қоғам үшін инвестициялардың пайдалылығы мен
құндылығына қол жеткізу,жобаның қоғамдық мақұлдауына
қол жеткізу.

Жобалық тәуекелдерді басқарудың негізгі ережелері:
1. тәуекелдің барлық ықтимал салдарын бағалау қажет.
2. тәуекел оқиғасының басталуынан болатын ықтимал
шығындар жобаны іске асыру үшін пайдаланылатын меншікті
капиталдың шамасынан аспауға тиіс.
3. инвестор әкелуі мүмкін шығындар болжамды кірістен
айтарлықтай төмен болуы тиіс.
4. жобаны іске асыру туралы шешімді ықтимал тәуекелді
ескере отырып, инвестициялардың тиімділігін бағалау
критерийлерін қанағаттандыратын нәтижелерді алған кезде ғана
қабылдау қажет. Егер тәуекел оқиғалары тиімділік
көрсеткіштерін қанағаттанарлықсыз мәндерге дейін нашарлатса,
жобаны іске асырудан бас тарту керек.
Инвестициялық тәуекелдерді басқару
мынадай іс-шараларды кезең-
кезеңмен өткізуді көздейді:
1. Тәуекелдерді идентификациялау.
2. Тәуекелдерді талдау және бағалау.
3. Тәуекелдерді басқару стратегиясы
мен тактикасын әзірлеу.
1 кезең: тәуекелдерді идентификациялау
Тәуекелдерді идентификациялау - бұл тәуекелдерді жүйелі түрде
анықтау және жіктеу, олардың көрінуіне әсер ететін факторларды
анықтау және инвестициялық жобаны іске асыру үшін әртүрлі
факторлардың болжамды маңыздылығын алдын-ала бағалау

Бірінші кезеңде келесі процедуралар орындалады:
1) тәуекел себептерін анықтау,
2) осы инвестициялық жоба үшін ықтимал тәуекел түрлерін
айқындау,
3) тәуекелдің әрбір түрін бағалау әдістері мен критерийлерін таңдау
және оларды салыстырмалы талдау,
4) тәуекелдерді бағалау критерийлерін және әрбір тәуекелдің
қолайлы деңгейін айқындау,
5) жоғары қауіпті аймақтарды анықтау,
6) тәуекелдердің әртүрлі түрлерінің пайда болуының уақытша
реттілігін айқындау және оларды инвестициялық жобаны жүзеге
асырудың тиісті кезеңдеріне байланыстыру.
Тәуекелдердің көзі-бұл инвестициялық жобаға әлеуетті түрде
ықпал етуге және ықпал етуге қабілетті жоспарланбаған
оқиғалар
сыртқы ішкі
-негізгі бәсекелестердің қызметін нарық – материалдық саладағы
сегментінде күшейту, мүмкін болатын шығындар -
- шетелдік өндірушілердің нарыққа кіруі, машиналар, жабдықтар,
- тиімді, күтпеген алмастырғыш тауарлардың ғимараттар, дайын өнімдер,
пайда болуы, материалдар, энергия,
- шикізат пен материалдарды негізгі
- кәсіпорын ішіндегі
жеткізушілердің дағдарысы,
- өндірілетін өнімді көтерме сатып технологиялық
алушылардың төлем қабілетсіздігі, жаңашылдықтар
- СЭҚ талаптарының күтпеген өзгерістері, (инновациялар),
- қаржы нарығындағы өзгерістер, - ішкі себептерге байланысты
- инфляция, ереуілдер, бос тұрып қалу
- сыртқы басшылықтың күтпеген ауысуы салдарынан жұмыс
және кәсіпкерлік қызмет мақсаттарын уақытының ықтимал
кейіннен өзгерту, шығындары, өнеркәсіптік
- заңнаманы өзгерту,
- саладағы технологиялық жаңалықтар, тыңшылық шығындары мен
- елеулі қаржы шығындарына қауіп шығындары, жетекші
төндіретін күтпеген талаптардың пайда басшылардың кетуі.
болуы
Тәуекел көздері келесі салалар болуы мүмкін:
- кәсіпкерлік және инвестициялық қызметтің қаржылық және
экономикалық шарттары,
- - инвестициялық жобаны басқару және орындауды
ұйымдастыру,
- кәсіпкерлік және инвестициялық қызметтің саяси
шарттарыматериалдық құндылықтардың физикалық
зақымдануы.
- инвестициялық жоба шеңберінде шығарылатын өнімнің
конструктивтік, технологиялық ерекшеліктері,
- табиғи апаттар және экологиялық жағдайлар.
Тәуекелдерді идентификациялаудың қорытынды кезеңі оларды
мынадай үш санаттың біріне жатқызу болып табылады:

ықтималдықтың жоғары дәрежесімен бағалауға болады, оларды
белгілі бухгалтерлік және статистикалық есептілікті талдау барысында
идентификациялауға болады

болжанатын олардың пайда болу мүмкіндігі тәжірибе талап етеді, оларды
сарапшылардың сауалнамасы негізінде анықтауға болады

бұл ықтималдығын анықтауға болмайтын ықтимал, болжанбаған
күтпеген қауіптер
2 кезең: тәуекелдерді талдау және бағалау

Тәуекелдерді бағалау –
бұл инвестициялық жобаны жүзеге асыру барысында
тәуекел ахуалын іске асыру кезінде тәуекел дәрежесін
және ықтимал шығындардың шамасын айқындау.

Тәуекелдерді бағалау және талдау мыналарды кіріктіруі
мүмкін:
1) тәуекелдің әр түрінің салдарын модельдеу,
2) тәуекелдің әрбір түрінің пайда болуының нақты
(болжамды) мүмкіндігін анықтау және ақшалай
мәнде одан болатын ең жоғары шығындарды бағалау,
3) маңыздылығы бойынша тәуекел түрлерін саралау
және басым тәуекелдерді таңдау.
3 кезең: тәуекелдерді басқару стратегиясы мен тактикасын әзірлеу

Жобалық тәуекелдерді басқару стратегиясы –
бұл белгісіз жағдайда оның пайда болу мүмкіндігін, жобаның
нәтижелеріне әсер ету дәрежесін және оны төмендету тәсілдерін
болжауға негізделген тәуекелді басқару

Алдыңғы кезеңдерде алынған нәтижелерге байланысты мынадай
стратегиялар қабылдануы мүмкін:
ерекшелік (болдырмау) - тәуекелдің пайда болу мүмкіндігімен
байланысты қандай да бір іс-әрекеттерді жүргізуден бас тарту,
сенімсіз серіктестерден бас тарту,
азайту - тәуекелдің пайда болу ықтималдығын және шығын
көлемін қысқарту (сақтандыру, мақсатты маркетинг,
технологияны және т. б. мұқият таңдау.),
қабылдау - қауіп-қатерді қалдыру, бұл мүмкін салдарлар үшін
толық жауапкершілікке әкеп соғады,
бөлу - инвестициялық жобаға қатысушылар арасында тәуекел
үшін жауапкершілікті бөлу.
Тәуекел дәрежесін азайту үшін мынадай стратегиялар қолданылады:

ресурстар қызметтің бір бағытына, жеткізу мен өткізудің бір
диверсификация нарығына толық шоғырланбайды

қайтарылмайтын кәсіпорынның қаржылық жағдайына елеулі
лимиттеу әсер ететін белгілі бір операцияларды орындауға бағытталған
қаражаттың шекті жол берілетін сомасын белгілеу

егер күтілетін пайда капитал құнына қоса тәуекел үшін үстемеден
жоғары болған жағдайда ғана қаражатты инвестициялау.
өз-өзін Инвестордың инвестициялар портфелі және оның тәуекелдері
сақтандыру қызметтің әртүрлі бағыттары бойынша бөлінген жағдайда ғана
табысқа ие болады

сақтандыру компаниясының төтенше жағдайлардың
туындауына байланысты жобалаушының ықтимал
шығындарын өтеу. ИҚ-да сақтандырудың мынадай түрлері
көзделеді:
сақтандыру несиені өтемегені үшін жауапкершілік,пайданы жоғалтудан,
өндіріс тоқтап қалудан,коммерциялық тәуекелдерден, оның
ішінде жеткізу шарттарын орындамаудан және нақты өнімді
төлемеуден,
жобаның экологиялық тәуекелдерін,машиналар мен
жабдықтарды сынудан,
қызметкерлердің өмірі мен денсаулығы,
саяси тәуекелдерден.
Жобаның тәуекелін төмендетуге мүмкіндік беретін тактикалық
сипаттағы басқарушылық әрекеттерге жатқызуға болады:
тұрақты және айнымалы шығындардың арақатынасын реттеу және
бақылау. Бұл шығынсыздық нүктесін өзгертуге және іске асыру
көлемін реттеуге мүмкіндік береді;
өндірістік әлеуетті пайдалануды бақылау;
баға реттеу-өнім бағасы мен тәуекел арасындағы тәуелділікті
бағалау;
қаржылық тетік шамасын басқару-қарыз және меншікті
қаржыландыру көздерінің арақатынасын бақылау;
резервтік қорлар жүйесін және ресурстардың сақтандыру
қорларын, жабдықтардың неғұрлым маңызды тораптары мен
бөлшектерін құру;
ықтимал тәуекелді уақтылы есепке алу мақсатында сыртқы
ортаның тұрақты мониторингін ұйымдастыру және инвестициялық
жобаны әзірлеуге және іске асыруға оның әсерін жедел есепке алу
жүйесін құру,
инвестициялық жобаны орындаудың тұрақты және кешенді
мониторингі, бұл көрсеткіштердің оңтайлы мәннен ауытқуын
уақтылы анықтауға, тиісті шаралар қабылдауға және қажет болған
жағдайда жобадан шығу туралы шешім қабылдауға мүмкіндік
береді.
13.3 Инвестициялардың экономикалық тиімділігін
есептеріндегі тәуекелдің көрсетілуі:
13.3.1 Тәуекелді бағалау бағыттары мен әдістерін жіктеу.
Тәуекелді бағалаудың әдістерінің саны көп.
Тәуекелдердің нақты ерекшеліктеріне, жағдайдың
белгісіздік сипатына байланысты инвестициялық
жобаның ТЭН-ін әзірлеу кезінде экономикалық тиімділік
есептерінде тәуекелді көрсетудің мынадай бағыттары
ажыратылады:
бастапқы экономикалық ақпаратты қалыптастыру
процесінде (тәуекелдерді басқару жөніндегі іс-шараларды
іске асыруды ескере отырып біржолғы және ағымдағы
шығындарды түзету);
дисконттау коэффициентінің есептерінде (тәуекелсіз
салымдар бойынша кейбір тәуекел сыйлықақысына кіріс
нормасын индекстеу арқылы);
жобаның сыртқы және ішкі шарттарын өзгертуге
сезімталдығын талдау кезінде.
Статистикалық
Статистикалық Толық
Толықбелгісіздік
белгісіздік
Белгісіздік белгісіздік
белгісіздікжағдайы
жағдайы жағдайы
жағдайы
Белгісіздік
түрлері
түрлері

статистикалық
статистикалық Алдыңғы
Алдыңғыкезеңдерде
кезеңдерде
Тәуекел заңдылықтардың
заңдылықтардың көрініс
көріністабуы
табуытуралы
туралы
Тәуекел пайда
түрлері
түрлері пайдаболуымен
болуымен статистикалық
статистикалық
сипатталатын
сипатталатын деректерде
деректердежоқ
жоқ
тәуекелдер
тәуекелдер тәуекелдер
тәуекелдер

Тиімділік Бастапқы
Бастапқы Табыс
Тиімділік экономикалық Табыснормасын
нормасын
есептерінде
есептерінде экономикалық негіздеуде
негіздеуде Жобаның
ақпаратты Жобаның
тәуекелдерді
тәуекелдерді ақпаратты сезімталдығын
қалыптастыру сезімталдығын
көрсету
көрсету қалыптастыру талдау
процесінде талдау
бағыттары
бағыттары процесінде

Тәуекелді
Тәуекелді Сараптамалы Жоба
Жоба
бағалаудың Сараптамалы параметрлерінің
бағалаудың ққәдіс
әдіс параметрлерінің
Тәуекелді статистикалық
статистикалық сыни
сынимәндерін,
мәндерін,
Тәуекелді
бағалау (ықтималдық)
(ықтималдық) оның
оныңішінде
ішінде
бағалау
әдістері әдісі
әдісі Сценарийлер шығынсыздық
шығынсыздық
әдістері Сценарийлер
әдісі нүктелерін
нүктелерін
әдісі есептеу
есептеу
8.3.3 Учет рисков при обосновании рисковой премии

Учет риска при формировании нормы дохода обязателен, поскольку
наиболее отражает реальные условия реализации проекта
Выделяют статистический и экспертный методы обоснования рисковой
премии в составе нормы дохода.
При этом необходимо учитывать, что отдельные виды рисков могут
быть учтены при формировании исходной экономической информации.
Поэтому необходимо избегать повторного учета риска в схеме расчета
эффективности, иначе требования инвестора окажутся завышенными.
Использование статистического метода оценки риска возможно на
основе поэлементного или агрегированного подходов.
Первый учитывает каждый вид риска в отдельности: определяет
номенклатуру рисков, подлежащих отражению в норме дохода, оценивает
влияние каждого из них на величину рисковой премии.
С помощью агрегированного метода рисковая премия оценивается
укрупнено по всем видам рисков.
Теоретические основы реализации статистического метода оценки риска

Риск – вероятностная категория. Поэтому его измеряют как вероятность
возникновения того или иного уровня потерь.
Оценивая вероятность получения определенного уровня прибыли, можно
построить кривую вероятностей возникновения определенного уровня потерь,
которую называют кривой риска.

Вероятность
выигрыша Зона допустимого
В риска

Вд=0,1 Зона критического
риска
Вероятность
потери
прибыли
Зона
Вкр=0,01 катастрофического
риска
Вероятность
потери
выручки
Вероятность
Вкат=0,001
потерь
Вероятность потери
имущества

Рисунок 8.3.1 – Вероятность наступления риска
Кривые риска можно построить на основе:

изучение
изучениестатистики
статистикипотерь,
потерь,имевших
имевшихместо
местовваналогичных
аналогичных
случаях,
случаях, при этом устанавливается частота появлениятаких
при этом устанавливается частота появления таких
Статистического
Статистического потерь. Если статистический массив представителен,
потерь. Если статистический массив представителен,
метода частоту
метода частотувозникновения
возникновенияопределенного
определенногоуровня
уровняпотерь
потерь
можно
можноприравнять
приравнятькквероятности
вероятностиихихвозникновения
возникновенияии
построить
построитькривую
кривуюриска
риска

применяется,
применяется,если
еслиспециалисты
специалистыоценивают
оцениваютуровень
уровеньии
Экспертного
Экспертного вероятность
вероятностьпотерь
потерьввтрех
треххарактерных
характерныхточках:
точках:
метода допустимых,
допустимых, критических и катастрофическихпотерь.
критических и катастрофических потерь.По
По
метода
ним
нимможно
можнопостроить
построитькривую
кривуюриска
риска

Расчетно- базируется
базируетсяна
напринципах
принципахтеории
теориивероятностей.Для
вероятностей.Для
Расчетно-
аналитического измерения
измеренияобщего
общегориска
рискаиспользуется
используетсяряд
рядпоказателей
показателейиз
из
аналитического области математической статистики,прежде всего
метода
метода области математической статистики,прежде всего
показатель
показательвариации
вариации
Вариация - сумма квадратных отклонений (девиаций) от средней величины
-ожидаемого значения показателя экономической эффективности инвестиций, взвешенных по
вероятности каждого отклонения
Поскольку оценить экономический смысл вариации для инвесторов затруднительно, на
практике в качестве альтернативного показателя используют стандартную девиацию:

показывает
абсолютную величину
риска

где n – число наблюдений,
Р – расчетное значение показателя эффективности инвестиций при различных
состояниях внешней и внутренне среды проекта, т.е. с учетом рисков;
Рср – среднее ожидаемое значение показателя эффективности проекта (математическое
ожидание);
Вi– значение вероятности, соответствующее Р, определяется так:

где Кi – количество случаев наступления соответствующих событий.

Следующий показатель риска – коэффициент вариации (СV)
Разновидность статистического метода оценки риска – «бета-анализ»,
применяемый для расчета величины риска портфельных инвестиций. Суть его
сводится к выявлению устойчивости доходов данного инвестиционного проекта
относительно доходов по среднему показателю хорошо диверсифицированной
инвестиционной программы:

где R – корреляция между доходностью i-го проекта и средним уровнем доходности
программы в целом;
σi – стандартная девиация доходности по i-му инвестиционному проекту;
σR- стандартная девиация доходности инвестиционной программы в целом.

Используя значения β-коэффициента, можно оценивать уровень риска:
Значение β-коэффициента Уровень риска
β=1 Средний
β>1 Высокий
β<1 низкий
При использовании «бета-анализа» норма дохода по инвестиционному проекту
может быть рассчитана по следующей формуле:

где Еi – норма дохода по инвестиционному проекту с учетом риска,
Еmin – норма дохода по безрисковым инвестициям,
Рср – средняя норма дохода на инвестиционном рынке (аналогичных проектов),
β - коэффициент, характеризующий уровень риска.

Вышеприведенная
Вышеприведеннаяформула,
формула,определяющая
определяющаявзаимосвязь
взаимосвязьуровня
уровняриска
риска
иинеобходимой
необходимойнормы
нормыдохода,
дохода,называется
называетсяценовой
ценовоймоделью
моделью
капитальных
капитальныхактивов,
активов,САРМ
САРМ(capital
(capitalasset
assetpricing
pricingmodel).
model).
Недостаток статистического метода оценки риска – необходимость
большого массива исходных данных для расчета, который трудно
получить

На практике при оценке рисковой премии часто используют
экспертный метод

Обработка мнений специалистов о величине рисковой премии в целом
по проекту или по отдельным наиболее вероятным, с их точки зрения,
видам рисков

Возможно использование экспертного метода для оценки при
поэлементном расчете рисковой премии (по видам рисков). Одна из
классификаций факторов и размеров рисковой премии приведена в таблице
8.3.1)
Таблица 8.3.1 – Ориентировочная величина рисковой премии в зависимости от вида риска

Факторы и виды риска Прирост
премии за
риск, %
1. Необходимость проведения НИОКР (с заранее неизвестными результатами) силами
специализированных научно-исследовательских организаций:
● продолжительность НИОКР менее 1 года 3-6
● продолжительность НИОКР свыше 1 года:
- НИОКР выполняется силами одной специализированной организации 7-15
- НИОКР имеет комплексный характер и выполняется силами нескольких специализированных организаций 11-20
2. Характеристика применяемой технологии:
● традиционная 0
● новая, требующая применения ресурсов, имеющихся на свободном рынке 2-4
● новая, требующая в отличие от существующей применение монополизированных ресурсов 5-10
●новая, исключающая в отличие от существующей применение монополизированных ресурсов 1-3

3. Неопределенность объемов спроса и цен на производимую продукцию:
● существующую 0-5
● новую 5-10
4. Нестабильность (цикличность) спроса на продукцию 0-3
5. Неопределенность внешней среды при реализации проекта 0-5
6. Неопределенность процесса освоения применяемой техники и технологии 0-3
Экспертный метод широко используют для определения
агрегированной рисковой премии (без разделения её по видам рисков).
При этом необходимо учитывать целевую направленность инвестиций,
новизну и сложность применяемого оборудования
Для установление примерных размеров рисковой премии можно
воспользоваться материалами исследования ряда американских
промышленных компаний, дифференцирующими норму дохода в
зависимости от класса инвестиций (см. таблицу 8.3.2).Учитывая, что
уровень минимально приемлемой (безрисковой) нормы дохода за
рубежом составляет приблизительно 5% (ориентир – доходность
облигаций государственного займа), можно определить размер рисковой
премии по перечисленным классам инвестиций, вычитая из
соответствующего значения нормы дохода величину безрисковой
составляющей.
Графически изменение рисковой премии показано на рисунке 8.4.2)
Таблица 8.3.2. – Определение величины рисковой премии в
зависимости от класса инвестиций

Класс инвестиций Норма дохода, Размер рисковой
% премии, %
1 2 3 (гр.2-5%)
1. Вложения с целью сохранения позиций на 6 1
рынке ( в повышение качества продукции,
рекламу)
2. Инвестиции в обновление основных 12 7
фондов
3. Инвестиции с целью экономии текущих 12 10
затрат (на базе новых технологических
решений)
4. Вложения с целью увеличения доходов 20 15

5. Венчурные инвестиции (инновационные 25 20
проекты)
Норма
дохода, %

Рисковая премия

Уровень
инфляционной
составляющей

Минимально
приемлемая
5 норма

Классы
0 инвестиций
1 2 3 4 5

Рисунок 8.3.2 -Зависимость рисковой премии от класса инвестиций
Поскольку приведенная дифференциация рисковой премии отражает
лишь качественный уровень применяемой в проектах техники и
технологии, ее можно использовать и для российских условий.
Иностранные инвесторы стремятся в величине рисковой премии
учесть страновой риск, при этом для России рекомендуется повышать
безрисковую норму дохода в 2 раза. Для зарубежных стран такой риск
определяется на основе специализированных рейтингов фирмы ВЕRI
(Германия), Ассоциации швейцарских банков, корпорации Ernst&Young.
Недостаток экспертного метода – субъективность, связанная с
влиянием на оценку индивидуальных особенностей эксперта.
8.3.4. Учет рисков при анализе чувствительности проекта

В практике инвестиционной деятельности на осуществление
инвестиционного проекта могут влиять риски, вероятность наступления которых
предсказать невозможно. Для учета этих видов риска применяется анализ
чувствительности проекта.

Анализ чувствительности заключается в расчете и оценке влияния
изменения важнейших показателей экономической эффективности
проекта при возможных отклонениях внешних и внутренних условий его
реализации от первоначально запланированных.

Анализ чувствительности начинается с детального изучения и описания
факторов, которые не могут быть изменены посредством управленческих
решений. Следует также определить степень их предполагаемого изменения и
влияния друг на друга.
Возможно оценивать чувствительность проекта к изменению как одного
фактора, так и нескольких сразу. В практической деятельности принят
стандартный минимальный набор показателей, влияние которых встречается
чаще других (см. таблицу 8.3.3). Для определения степени варьируемости
факторов чаще всего используется экспертный метод)
Таблица 8.4.3 – Сценарии оценки чувствительности инвестиционного проекта
№ Перечень варьируемых Изменение значения базового параметра
п/п параметров проекта
1 Физический объем продаж 1.1 Снижение продаж на 10 %
1.2 Снижение продаж на 20%
2 Цена на продукцию при 2.1 Снижение цены на 10%
неизменном объеме продаж 2.2 Снижение цены на 20%
3 Прямые (переменные) 3.1 Увеличение издержек на 10%
производственные издержки 3.2 Увеличение издержек на 20%
4 Постоянные (накладные) 4.1 Увеличение издержек на 10%
производственные издержки 4.2 Увеличение издержек на 20%
5 Длительность инвестиционного 5.1 Увеличение времени на 3 мес.
периода 5.2 Увеличение времени на 6 мес.
6 Сумма инвестиционных затрат 6.1 Увеличение суммы на 10%
6.2 Увеличение суммы на 20%
7 Время задержи платежей за 7.1 Увеличение задержки на 45 дн.
продукцию 7.2 Увеличение задержки на 90 дн.
8 Изменение ставки кредитования 8.1 Увеличение ставки кредитования на 10 пунктов
8.2 Увеличение ставки кредитования на 5 пунктов
9 Сокращение срока возврата 9.1 Сокращение до 2 лет
кредита 9.2 Сокращение до 3 лет
9.3 сокращение до 4 лет
10 Комплексный сценарий Одновременное варьирование двух и более
независимых параметров в указанных диапазонах
Следующий шаг в анализе чувствительности - расчет показателей
эффективности по исходной информации, учитывающей изменение
варьируемых параметров. (см. таблицу 8.4.4).

Таблица 8.4.4 – Оценка чувствительности инвестиционного проекта к
варьируемым параметрам

№ п/п Перечень Показатели экономической Сальдо
варьируемых эффективности свободных
параметров средств
ЧДД ВНД Срок
окупаемости

5 Комплексный
сценарий
Сопоставление результатов оценки эффективности базового
варианта и рассчитанных сценариев позволит оценить степень
устойчивости проекта к различным видам риска. Проект может
считаться устойчивым, если одновременное воздействие двух-трех
варьируемых показателей его эффективности не приведет к
значительному ухудшению показателей эффективности.
Обязательным условием при этом является положительное (или
нулевое) значение сальдо потоков денежных средств на каждом шаге
расчета. Если по какому-то варианту сальдо принимает отрицательное
значение, то следует разработать мероприятия по привлечению
дополнительных средств для реализации проекта или улучшению
экономических показателей проекта.
Анализ чувствительности позволяет выявить те виды риска,
которые могут оказать наибольшее влияние на проект. Ранжирование
параметров позволяет более эффективно управлять инвестиционными
рисками.
Пример 8.3 Ранжирование параметров проекта по степени риска [1]

Исследуется инвестиционный проект, базисный ожидаемый ЧДД которого
равен 1000 тыс.р. (см. таблицу 8.4.4)

Таблица 8.4.8. – Результаты анализа чувствительности проекта
Наименование варьируемого Текущее Отношение изменения ЧДД Ранг
параметра значение ЧДД, (%) к изменению (%) параметра
тыс. р. параметра
Увеличение размера 750 2,5 3
капиталовложений на 10%
Снижение цены на продукцию 800 2 4
на 10%
Падение спроса на продукцию 590 2,1 2
на 20%
Рост эксплуатационных затрат 630 3,7 1
на 10%

Коэффициенты, приведенные в гр. 3, отражают степень влияния параметра
на весь проект. Ранг параметру присваивается на основании его значимости для
осуществление проекта. Первый ранг присваивается показателям,
однопроцентное изменение которых влечет наибольший процент изменения
базисного ЧДД. Данные расчеты можно изобразить графически (см. рис 8.4.3)
ЧДД, тыс.р.

Цена продукции
1000
800
750 капиталовложения

630
590 Спрос на Эксплуатационные
продукцию затраты
Изменение
параметра, %

-20 -10 0 10 20

Рисунок 8.4.3 – Графическая интерпретация анализа чувствительности

Вывод: чем круче наклон прямой, характеризующей влияние изменения
параметра на величину ЧДД к оси ординат, тем более чувствительным является
инвестиционный проект (в рассматриваемом примере – к росту
эксплуатационных затрат).
Иногда оценка риска с помощью детального анализа чувствительности
невозможна или экономически невыгодна. Тогда применяется упрощенный метод:
строят три сценария, основанных на реальном, оптимистическом и
пессимистическом прогнозах.
Если вероятность сценариев реализации проекта известны точно, то
ожидаемый интегральный экономический эффект (ЧДД) рассчитывается по
формуле:

где Эож – ожидаемый ЧДД,
Эк – интегральный эффект (ЧДД) при к-м сценарии,
Рк – вероятность реализации к-го сценария.

В случае отсутствия информации о вероятности сценариев:

где λ - специальный норматив для учета неопределенности эффекта,
отражающий систему предпочтений соответствующего участника проекта в
условиях неопределенности. На практике рекомендуется применять
коэффициент 0,3.
Эmax, Эmin – наибольший и наименьший ЧДД по рассмотренным сценариям.
Инвестиционный проект считается приемлемым, если его показатели
эффективности имеют наименьшую зависимость от состояния внешней среды.
Так как абсолютная независимость невозможна, большое значение имеет уровень
предельных значений, за которыми процесс инвестирования неэффективен.
Одним из таких предельных значений является критический объем
производства (точка безубыточности).

Анализ безубыточности – это аналитический подход к изучению взаимосвязи
издержек и доходов при различных уровнях производства продукции

Расчет точки безубыточности (ТБУ) производится по формуле:
Интерпретационный смысл точки безубыточности показан на рисунке 8.4.5

Объем продаж,
расходы, тыс.р.

Кривая изменения прибыль
объема продаж

Общие
расходы
Переменные расходы

Точка
Постоянные расходы
убыток безубыточности

Объем производства, ед.

Ұқсас жұмыстар

Тәуекелді бағалау әдістері

Белгісіздік және тәуекелдік жағдайында инвестициялық жобаны бағалау

Қаржылық тәуекелдер мәні, олардың сыныптамасы

Бизнес жоспардың міндеттері

Кәсіпкерлік қызметтегі қауіптер

ТӘУЕКЕЛ ТҮСІНІГІ ЖӘНЕ ТӘУЕКЕЛ ДЕҢГЕЙІНЕ ӘСЕР ЕТУШІ ФАКТОРЛАР

Өндіріс жоспары

Кәсіпорынның инвестициялық стратегиясын қалыптастыру

Инвестициялық тәуекел

Қазақстан Республикасындағы сақтандыру компаниялары және олардың қызметін басқару

Пәндер