Жұмыс уақыты және демалыс уақыты

Презентация қосу

Орындаған: Жақсыбай Төлеби
9 тақырып.
Қазақстан Республикасы еңбек құқығы негіздері

Сабақтың мақсаты - Студенттерге ҚР еңбек заңнамасы негіздерімен таныстыра отырып, еңбек шарты,
оның мерізмдері мен жасалу уақыты, жұмыс уақыты мен демалыс уақыты, жүмысқа қабылдану және
жұмыстан шығарылу, еңбек шартын тоқтатудың құқықтық негіздерін қолдана білуге дағдысын
ұалыптастыру болып табылады.

Сабақтың жоспары:
Еңбек құқығы: пәні, әдісі, қағидаттары, жүйесі, деректік негіздері
Еңбекті құқықтық қатынастар түсінігі, түрлері, туындау, өзгеру тоқтау негіздері
Еңбек шарты, түсінігі, белгілері, түрлері
Еңбек шартын жасасу, жұмысқа қабылдау
Еңбек шартын тоқтату және бұзудың негіздері мен тәртібі
Жұмыс уақыты мен демалыс уақыты
Еңбек даулары
Еңбек құқығы (ағыл. labour law) - Жалдамалы жұмысшылардың еңбегін реттейтін құқық саласы.

Еңбек құқығы:
жұмыскер мен қызметкердің тікелей еңбек ету жағдайы бойынша жұмыс беруші атынан әрекет ететін
әкімшілікпен қатынасын реттейді;
өндірісті басқаруға жұмыскердің қатысу, еңбек жағдайын тағайындау мен қолдану жағдайы
бойынша әкімшіліктің еңбек ұжымымен қатынасы;
еңбек дауларын қарастыру бойынша қатынастар;
еңбекті қорғау және бірқатар басқалары бойынша қатынастар.

Еңбек құқығы - еңбек қатынастарын реттейтін құқықтық нормалардың жиынтығы. Бұл қатынастар
тараптардың әдетте жеке және ұжымдық шарттар негізінде белгілі бір еңбек қызметін жүзеге асыруы
жөнінде туындайтын жұмыс беруші мен қызметкер арасындағы қатынастар және ҚР Конституциясына
негізделген еңбек туралы заңдарымен реттеледі. Ең негізгісі 2015 жылдың 23 ноябрь қабылданған
“Қазақстан Республикасының еңбек кодексі” болып табылады.
Еңбек шарттарының құқықтық реттелуі
Қызметкерлер мен жұмыс берушілердің әлеуметтік-экономикалық мүдделерін реттеу үшін шарттық негіздер
қолданылады. Негізгілері: келісімдер мен еңбек шарттары. Келісімдерге Республикалық Бас келісімді атауға
болады немесе әлеуметтік серіктестік-үштік: Үкімет, Кәсіподақтар және Жұмыс берушілер арасындағы келісім
жатады. Еңбек қатынастары негізінен жеке еңбек шарттарымен және ұжымдық шарттармен реттеледі.
Жеке еңбек шарты - жұмыс беруші мен қызметкердің арасында жазбаша жасалған екі жақты келісім. Шарт
бойынша қызметкер жұмыс берушінің актісін атқара отырып, белгілі бір мамандық, біліктілік немесе лауазым
бойынша жұмысты орындауға, ал жұмыс беруші қызметкерге жалақысын және заңдар мен тараптардың
келісімінде көзделген өзге де ақшалай төлемдерді уақытында және толық төлеуге, еңбек жағдайларын
қамтамасыз етуге міндеттенеді.
Жеке еңбек шарты: белгісіз мерзімге; белгілі бір мерзімге; белгілі бір жұмысты орындау уақытына немесе
уақытша болмаған қызметкерді ауыстыру уақытына жасалуы мүмкін. Егер шартта оның қолданылу мерзімі
көрсетілмесе, шарт белгісіз мерзімге жасалған деп есептеледі.
Жеке еңбек шарты жазбаша түрде кемінде екі дана етіп жасалып, оған тараптар қол қояды, ал бір данасы
қызметкерге беріледі. Осыдан кейін қызметкердің жұмысқа қабылданғаны жөнінде бұйрық шығарылады. Еңбек
кітапшасы (ол болған жағдайда), немесе жеке еңбек шарты не жұмысқа қабылдау мен жұмыстан босату туралы
бұйрықтардың көшірмелері қызметкердің еңбек қызметін растайтын құжаттар бола алады. Қызметкердің оған
тапсырылатын жұмысқа сәйкестігін тексеру мақсатында тараптардың келісімімен сынақ өткізілуі мүмкін.
Сынақ мерзімі үш айдан аспауы тиіс. Сынақ туралы талап шартта көрсетілуі, ал бұл болмаған жағдайда
қызметкер жұмысқа сынақсыз қабылданды деп есептелінеді.
Жеке еңбек шартының тоқтатылу негіздері: мерзімнің бітуі бойынша; тараптардың еркіне байланысты емес мән-
жағдайларда(әскери қызметке шақырылғанда, қызметкер қайтыс болса жөне т. с. с.).
Шартты бүзу негіздері: тараптардың келісімі бойынша; тараптардың бірінің бастамасы бойынша (бір ай бұрын біреуі
екіншісін жазбаша ескертсе); заңнамалық кесімдерде көзделген өзге де негіздер болып табылады. Жеке еңбек шартын бұзу мен
тоқтату жұмыс берушінің бұйрығымен хатталады.
Қызметкер жеке еңбек шарты жұмыс берушіге бұл туралы бір ай бұрын жазбаша ескертіп тоқтатуға құқылы, ал екі тарап
келісімге келсе, ескерту мерзімі біткенге дейін шарт тоқтатылуы мүмкін. Жұмысты жалғастыруды жоққа шығаратын немесе
едәуір қиындататын мән-жайлар болған кезде шартты бұзу қызметкердің өтінішінде көрсетілген мерзімде жүргізіледі.
Егер еңбек шарты заңсыз негізде бұзылған не басқа жұмысқа заңсыз ауыстырылған жағдайда еңбек дауын қарайтын орган
қызметкерді бұрынғы жұмысына қайта алғызуға және де оған амалсыздан жұмыссыз жүрген барлық уақыты, бірақ үш айдан
аспайтын, үшін орташа табысы төленуі тиіс.
Сонымен қатар жұмыс беруші:
алкогольдік, нашақорлық масаңдық немесе өзге де түрдегі улану жағдайында жұмысқа келсе;
еңбек қорғау ережелері бойынша емтихандар тапсырмаған болса;
жеке басын қорғаудың жұмыс беруші берген керекті құралдарын пайдаланбаған болса;
егер қызметкер заңдарға сәйкес, дәрігерлік тексеруден міндетті бола тұрып одан өтпесе, жұмыстан шеттетуге міндетті.
Жұмыстан шеттету кезінде жалақы сақталмайды.
Еңбек шартының екінші түрі ұжымдық шарт. Ол жұмыс берушілер мен кәсіподақтар не кәсіподақтар мүшесі емес
қызметкерлер келіссөздер жүргізу үшін қол қойған жазбаша шарт түріндегі құқықтық кесім болып табылады. Жоғарыда
аталғандармен қоса еңбек заңында маусымдық қызметкерлердің, үй қызметкерлерінің, үйінде жұмыс істейтін және
вахталық әдіспен еңбек ететіндердің еңбек құқықтары реттелген.
Жүмыс берушіге өз бастамасымен жеке еңбек шартын біржақты бүзуына төменгі жағдайлар негіз бола
алады:
Заңды тұлғаның таратылуы, жұмыс беруші жеке кәсіпкердің қызметінің тоқтататылуы.
Қызметкерлердің саны немесе штаты қысқартылуы.
Жеке еңбек шартының қолданылу мерзімі ішінде қызметкердің жеткілікті біліктілігінің болмауы не белгілі бір жұмысты
жалғастыруға кедергі келтіретін денсаулық жағдайының салдарынан атқаратын қызметіне немесе орындайтын жұмысына
сәйкессіздігі аңғарылады.
Жүктілігі және бала тууы бойынша демалыста болу уақытын есептемегенде, еңбекке уақытша жарамсыздығы салдарынан,
сондай-ақ заңдарда сол ауру бойынша еңбекке жарамсыздықтан неғұрлым ұзақ мерзімі белгіленбесе, жұмысқа екі айдан астам
уақыт бойы келмеген жағдайда бұзылуы мүмкін. Аурулар түрлерінің тізбесін Қазақстан Республикасының Үкіметі бекітеді.
Еңбек қабілетін еңбекте мертігуіне немесе кәсіптік ауруға байланысты жоғалтқан қызметкердің жұмыс орны еңбек қабілеті
қалпына келгенге немесе мүгедектік анықталғанға дейін сақталады;
Қызметкер ұйыммен бірге басқа жерге ауысудан бас тартқанда.
Іркіліске байланысты басқа неғұрлым жеңіл жұмысқа ауыстырудан бас тартқан жағдайда.
Еңбек жағдайларындағы өзгеріске байланысты жұмысты жалғастырудан бас тартқанда.
Тәртіптік жазасы бар қызметкер еңбек міндеттерін дәлелді себептерсіз қайталап орындай алмаса.
Қызметкер еңбек міндеттерін бір рет өрескел бұзғанда.
Қызметкердің еңбек міндеттерін бір рет өрескел бүзуына:
бір жұмыс күнінде дәлелді себептерсіз жұмыста үш сағат бойы болмауы;
жұмысқа алкогольдік немесе нашақорлық масаң күйде немесе өзге де түрдегі уыттық улану жағдайында келуі;
жұмыс күні ішіндегі алкогольді, нашақорлық масаңдық немесе өзге де жағынан улану жағдайын туғызатын заттарды
пайдалануы;
қызметкердің еңбекті қорғау немесе өрт қауіпсіздігі ережелерін бұзуының әсерінен, өзінің жарақат алуы мен аварияларды
қоса алғанда, ауыр зардаптарға әкеп соғуы немесе соның мүмкіндігі;
жұмыс орны бойынша соттың занды күшіне енген үкімімен немесе қаулысымен белгіленген мүлікті (соның ішінде ұсақ
заттарды) ұрлауы;
Егер қызметкердің іс-әрекеті оған жұмыс беруші тарапынан сенімнің жоғалуына негіз болса, ақшалай немесе
құндылықтармен тікелей қызмет ететін қызметкер кінәлі іс-әрекет жасаса.
Білім беру саласында тәрбиешілік міндетті атқарушы қызметкер аталған жұмысты жалғастыруға сыйымсыз
моральға жат қылық жасаса.
Жеке еңбек шартына сәйкес өзіне сеніп тапсырылған мемелекеттік, қызметтік, коммерциялық және заңмен
қорғалатын өзге де құпияларды құрайтын мәліметтерді жария етсе.
Басқа жұмыстарға ауысудан бас тартқан жағдайда.
Бұрын осы жұмысты орындап келген қызметкер сот шешімімен жұмысына қайта алынған жағдайда оның
орнына алынған қызметкермен еңбек шарты бұзылады.
Жұмыс уақыты және демалыс уақыты.
Жұмыс уақыты деп еңбек шартына сәйкес, заңмен белгіленген тиісті жұмыс уақытын айтады. Оның қалыпты ұзақтығы
аптасына 40 сағаттан аспауы тиіс. Он төрт жастан он алты жасқа дейінгі қызметкерлер үшін - аптасына 24 сағаттан, он
алтыдан он сегіз жасқа дейін - аптасына 36 сағаттан, ал ауыр дене жұмыстарында және еңбек жағдайлары зиянды жұмыстарда
істейтін қызметкерлер үшін - аптасына 36 сағаттан аспайтын, қысқартылған жұмыс күні белгіленеді.
Еңбек заңы қызметкерлер үшін үзақтығы бес күндік жұмыс аптасы, ал өндірісінің сипаты мен жұмыс жағдайларына
байланысты бес күндік жұмыс аптасын енгізу орынсыз болатын ұйымдарда, алты күндік жұмыс аптасы белгіленеді. Алты
күндік жұмыс аптасы (40 сағат) кезінде күнделікті жұмыстың үзақтығы - 7 сағаттан, 36 сағат болғанда - 6 сағаттан және
апталық норма 24 сағат болғанда - 4 сағаттан аспауы тиіс. 22 сағаттан бастап таңғы 6-ға дейінгі уақыт түнгі уақыт болып
есептеледі.
Тынығу уақыты
Тынығу уақыты дегеніміз бұл жұмыс уақыты арасында еңбеккерге тынығуға және тамақ ішуге берілетін уақыт. Оның түрлері:
демалуға және тамақ ішуге берілетін үзіліс, апта аралығындағы демалыс, мейрам күндері, жыл сайынғы демалыс.
Күнделікті жұмыс ішінде қызметкерге демалу және тамақтану үшін, жинақтап алғанда ұзақтығы бір сағаттан кем болмайтын
үзіліс және заңда бес күндік жұмыс аптасы жағдайында аптасына - екі, ал алты күндікте бір демалыс күні қарастырылған.
Жалпы демалыс күні жексенбі. Екі демалыс күні әдетте қатарынан беріледі.
Мейрам күндері - бұл барлық мекемелер мен кәсіпорындарда жұмыс істемейтін күн. Мемлекеттік мерекелер:1,2 қаңтар -
Жаңа жыл; 8 наурыз - Халықаралық әйелдер күні; 22 наурыз - Наурыз мейрамы; 1 мамыр - Қазақстан халқының бірлігі мерекесі;
9 мамыр - Жеңіс күні; 30 тамыз - Қазақстан Республикасының Конституциясы күні; 25 қазан - Республика күні; 16,17 қазан –
Республиканың тәуелсіздік күні болып анықталған.
Еңбек даулары
Еңбек даулары тараптардың келісімі бойынша немесе сот тәртібімен қаралады. Сотқа дейін еңбек дауларын
келісім комиссиясы қарай алады. Ол комиссия тараптардың бірлескен шешімі бойынша жұмыс берушілер мен
қызметкерлердің саны тең өкілдерінен тепе-тең негізде құрылып, қызметкерлердің өкілдері ұйымның жалпы
жиналысында сайланып, жұмыс берушінің өкілдерін ұйым басшысы тағайындайды.
Келісім комиссиясы арыз берушінің өтінішін ол берілген күннен бастап үш күн мерзім ішінде қарайды. Оны
қарау нөтижелері бойынша шешім қабылданып, арыз берушіге беріледі. Арыз қанағаттандырылған жағдайда
кінәлі жақ шешімді үш күн мерзім ішінде орындайды. Аталған заң ұжымдық дауларды шешудің ереуіл сияқты ең
шектен шыққан шарасын жеке реттейді. Ереуіл - еңбек ұжымы мен жұмыс беруші арасындағы өздерінің
әлеуметтікэкономикалық және кәсіби талаптарын қанағаттандыру үшін (жұмысқа шықпау, еңбек
міндеттерін орындамау) еңбек ұжымы мүшелерінің белгілі бір мерзімге немесе еңбек ұжымының
талаптарын жұмыс беруші қанағаттандырғанға дейін жұмысты толық немесе ішінара тоқтатау арқылы
білдіретін күрес шарасы. Әлеуметтік қамсыздандарудың құқықгық негіздері.
Конституцияның 28-бабында "Қазақстан Республикасының азаматына жасына келген, науқастанған, мүгедек
болған, асыраушысынан айрылған жағдайда және өзге де заңды негіздерде оған ең төменгі жалақы мен
зейнетақының мөлшеріне, әлеуметтік қамсыздандырылуына кепілдік беріледі. Ерікті әлеуметтік сақтандыру,
әлеуметтік қамсыздандырудың қосымша нысандарын жасау жөне қайырымдылық көтермеленіп отырады", -
делінген.

Ұқсас жұмыстар

Апталық демалыс күндері

Тынығу уақыты

Еңбек құқығы дегеніміз не

Жұмыс уақыты және оның түрлері

МУЗЫКА АСПАПТАР МУЗЕЙІ

ЕҢБЕК ҚҰҚЫҒЫ ТҮСІНІГІ

ВАХТАЛЫҚ ӘДІСПЕН ЖҰМЫС ІСТЕЙТІН ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРДІҢ ЕҢБЕГІН РЕТТЕУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

Еңбек шартының бір тарабы - жеке адам

Еңбек құқығы

Еңбек құқығының принциптері

Пәндер