Әлемдегі саяси ойлардың дамуының негізгі кезеңдері

Презентация қосу

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
«Қорқыт Ата» атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті
“Су шаруашылығы және жерге орналастыру” кафедрасы

Әлемдегі саяси ойлардың
дамуының негізгі
кезеңдері

Оқу тобы: ЗУ-18-1
Орындаған: Көгембай Аружан
Қабылдаған: Байқадамова Г.
Жоспары
I. Кіріспе
II. Негізгі бөлім
• Ежелгі замандағы саяси ойлардың
қалыптасуы
• Орта ғасырлар мен Қайта өрлеу
дәуіріндегі саяси идеялар
• Жаңа заман және ХХ ғасырдағы саяси
ілімдер
III. Қорытынды
IV. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
I. Кіріспе
• Саяси ілімдер тарихы – адамзаттың рухани мәдениетінің құнды да
ажырамас серігі және саяси ғылымның бір құрамдас бөлігі. Қандай да
бір халық болмасын, оның ойлау мәдениеті, өз ішінен шыққан
ойшылдары болады. Тарихта ойлау кеңістігі болмаған халық, мемлекет
болған емес. Сондықтан да саяси ілімдер тарихының мәні – саясат пен
мемлекеттің мәнін ашу, халықтардың саяси өмірі мен тіршілік
тәсілдерінің, саяси ой-түсініктерінің қалыптасуын, эволюциялық дамуын
зерттеу болып табылады. Қазіргі заман бейнесін дұрыс танып білу үшін,
сондайақ келешекте жақсы да парасатты мемлекет басшысын сайлауда
және қоғамда жақсы жол таңдап алу үшін адамдар әр кезде өзіне
дейінгі болған идеяларға арқа сүйеген. Саяси ілімдер де адамзаттың
рухани және күнделікті саяси тұрмыс тіршілігінде маңызды рөлге ие
болған. Ол өмірдің жан-жақты саяси шындығы мен қайшылықтарын
өрнектеуде қалтықсыз қызмет атқарып келеді. Саяси ілімдер қоғам
мүшелерінің саяси мәдениетін айқындайды. Сондықтан да қоғамның
саяси мәдениеті адамзаттың төрт мың жыл бойы қалыптасқан саяси
ілімдер тарихынсыз дамуы мүмкін емес. Саяси ілімдер қоғамның,
әлеуметтік топтар мен жеке тұлғаның қалыптасуын және олардың саясат
субъектісіне айналу тарихын, саясатқа саналы түрде араласуының және
саяси билік үшін күреске қатысу кезеңдерін ашады. Әрбір халықтың
саяси тарихы мен мәдениетінде тек саяси түсініктер ғана емес, сонымен
бірге саяси билікті 6 Саяси ілімдер тарихы жүзеге асыру дәстүрлері де
қалыптасқан. Оларды зерттеу белгілі бір хронологиялық (уақыт),
кеңістіктік (географиялық) және портреттік (индивидтік-портреттік) 3
II. Ежелгі замандағы саяси
ойлардың қалыптасуы
• Нақтылы бір тарихи дәуірдегі қоғам, мемлекет, құқық, саясат туралы ойларды дұрыс
түсіну үшін сол қоғамның, сол дәуірдің белгілі бір әлеуметтік топтары мен таптары
үшін, олардың қандай мүдделерді қорғағандығын, бұл ілімнің авторы қандай мақсат
пен позиция ұстанғандығын білу шарт. Сонда ғана саяси және сол мемлекеттің
ерекшелігіне қарай дұрыс баға беруге болады. Ең алдымен саяси ілімдер тарихының
негізгі кезеңдері мен оның ерекшеліктерін және саяси тарихын терең білу шарт.
• Саяси ілімдер тарихын хронологиялық және мазмұндық тәртіппен ірі төрт кезеңге
бөлуге болады:
• Ежелгі замандағы саяси ілімдер тарихы (алғашқы мифтік көзқарастардың пайда
болуынан, б.з.д. 3 мың жылдықтан – б.з. V ғасырына дейін).
• Орта ғасырлар мен Қайта өрлеу дәуіріндегі саяси ілімдер тарихы (V-XVIIғғ).
• Жаңа заман және ХХ ғасырға дейінгі саяси ілімдер тарихы.
• ХХ және ХХІ ғасырлардағы саясат туралы ойлар.

Саяси ілімдер алғашқы кезеңде адамдардың алғашқы мифтік
көзқарастары негізінде пайда болды.
Мысалы, Мысырда (Египетте), Вавилонда (қазіргі Ирак), Үндістанда,
Қытайда сол кездегі мифтерге сүйенсек, басқарушының билік көзі
құдайда және ол жер бетіндегі істерді реттеп, тындырып отырады.
Көне Қытай мифі бойынша билік құдайдың құдыретімен жүргізіледі де,
ал іске асырушы онымен байланысты император болып есептеледі.
Әрине, діни көзқарастар мен парадигмалар ғылыми болып
саналмайды, бірақ біз мұны жоққа да шығара алмаймыз, себебі қазіргі
кезде діннің қайтадан қоғамда үлкен орын ала бастағанына қарасақ,
мемлекеттегі және мемлекет аралық саясаттағы діннің орны ерекше.
Ежелгі еврей халқында адамдарды алғашында құдайлардың
билегендігі, ежелгі Қытайда Аспан астындағы билеушінің болғандығы
туралы айтылады. Ежелгі Египеттің діни және мифтік аңыздарында
әділдік пен заңдылықты, шындық пен жақсылықты құдай-ана Ма-ат
жіберіп отыратындығы баяндалады. Египеттікдердегі «ма-ат» ұғымы
сияқты ежелгі үндістерде «рта», ежелгі Қытайда «дао», ежелгі
гректерде «дике» ұғымдары бар және бұлардың барлығында олар
шындық пен әділдіктің елшісі ретінде көрсетіледі.

6
• Ежелгі Египетте «Птахотеп өсиеті» (б.з.д. ХХVIII ғ.), «Өлілер кітабы»
(б.з.д. XXV-XXIV ғғ.) және т.б. жердегі әлеуметтік-саяси тәртіптер мен
заңдар, адамдардың іс-әрекеттері мен өзара қарым-қатынастары
құдайдың әділ істері ретінде мақталады.
• «Птахотеп өсиеті» кітабында барлық адамдардың табиғи еркіндігі, туа
біткен данышпандар мен оқымыстылардың болмайтындығы туралы
көзқарастар кездеседі. Бұнда адамдардың мінез-құлқы «ка» принципіне –
ізгілікті де қайырымды және әділетті мінез-құлық өлшеміне сәйкес келіу
қажеттілігі негізге алынады. «Гераклепольдық патшаның өзінің ұлына
айтқан өсиетінде» (б.з.д. ХХІІ ғ.) құдайларға айтылған мақтаулар мен
перғауынның құдайлық билігі туралы сөздермен қатар, заң мен әділдікке
қарсы ешқандай іс-әрекет жасамау керектігі, өйтпеген жағдайда
адамдардың құдайдың қаһарына ұшырап, қайыршылық пен азапты өмір
кешетіндігі туралы үндеулер кездеседі. Бұл өсиет кітапта патша сонымен
бірге «әділдікті жасаушы және қорғаушы» ретінде дәріптеледі. Өсиет
кітаптың авторы патша Ахтой өзінің ұлына, яғни мұрагеріне «Өзінің
билігіңді жоғары ұста және оны одан әрі көтере түс, ол сенің заңдарыңды
күшті етеді және мемлекетіңді қорғайды» деп, өсиет айтады.
• «Өлілер кітабында» адамдардың өлгеннен кейінгі тіршілігі өлілер
патшалығына ауысатындығы туралы баяндалады. Бұл патшалықта жылу
мен жарық және адамдар тұрмысына қажетті нәрсенің бәрі бар. Бұл
патшалыққы келгендерді Осирис құдайдың әділ соты олардың жер
үстіндегі өмірінде әділ де қайырымды немесе қатыгез де сұрқия
болғандығын таразылайды. Шындық құдайы – Ма-ат мүсіні жанында
Осиристің әділ соты олардың барлық іс-әрекетін сұрайды. Сот алдына
Египеттіктердің түсінігінше, адамдар жер бетіндегі сот
жазасынан құтылғанымен, өлілер патшалығындағы
Осирис құдайдың әділ сотынан құтыла алмайды. Жер
бетіндегі өмірде әділдік пен шындық бола бермейді, бірақ
түбінде оған жауап беруге тура келеді. Жер бетіндегі
патшалықтағы теңсіздік пен заңсыздыққа адамдардың
өздері жол берген. Мемлекет билеушісі – перғауын –
құдайлар патшасы – күн құдайының ұлы. Сондықтан да ол
адамдар патшасы болып тағаындалады. Ол жер бетіндегі
барлық әрекетті, жамандық пен жақсылықты, қатыгездік
пен әділдікті бүтіндей бақылай алмайды, адамдар
арасындағы келіспеушіліктің орын алуы да осыдан пайда
болады.
Ежелгі Вавилон билеушілері өздерінің билігі мен
заңдарының құдайлық сипатта екендігін дәлелдеуге
тырысты. Б.з.д. ХVIII ғ. Хаммурапи заңдарының
кіріспесінде «Аннуақтардың мәртебелі патшасы Анум мен
ел тағдырын шешуші көк пен жердің әміршісі!… бүкіл
адамзатты билеуді маған беріп, елге әділеттілікті орнату
үшін, қылмыс пен жауыздықты құртып, әлді әлсізге қысым
жасамау үшін және елге жарық беруге Анум мен Энлиль
игілігіне халық мені шақырды, жерде әділдік пен тәртіп
орнату үшін мені Шаман құдай жіберді, менің
бұйрықтарым мен заңдарымды ешкімнің де өзгертуге құқы
жоқ» деп айтылады. 7
Хаммурапи бірінші Вавилон әулетінің алтыншы патшасы (б.з.д. 1792-1750
жж.). Бұл уақыт Вавилонның бүкіл Қос өзен аралығында экономикалық,
саяси және мәдени орталығына айналу және оның гүлдену мен дәуірлеу
кезеңі. Вавилонның саяси және әлеуметтік құрылымы жайлы бағалы және
жан-жақты мәліметтер қалдырған Хаммурапи заңдары жазылған биік
базальт бағана 1901-1902 жылдары француздың археологиялық
экспедициясының Сузы қаласын қазуы кезінде табылды. Бағананың
жоғары жағында тақта отырған күн тәңірісі Шаман құдай және оның
алдында ілтипатты тұрған әйел патша Хаммурапи салынған. Бағананың
қалған бөліктерінде заңдар сыналап ойып жазылған.
Әділдіктің қорғаушысы ретінде баяндалған бұл заң еркін адамдар мен
құлдардың құқықтық жағдайын заң жүзінде бекітеді. Олардың әлеуметтік
жағдайы мен тұрмысын өзгертуге жатпайтын норма ретінде бағалайды,
билеуші топтың мүддесін және жеке меншікті қызғыштай қорғайды.
Ежелгі парсылардың дүниетаным туралы көзқарастары зароастризмде
көрініс тапты және дамытылды. Діни-этикалық бұл ағымның негізін
қалаушы б.з.д. VIII ғасырда өмір сүрген Заратустра болып саналады.
Кейбір тарихшылар оның туып өскен жері Сыр бойы деп есептейді. Қалй
болған да ағым діни сипатта дамып, кейін едәуір территорияға ықпалын
тигізді. Таяу Шығыс, Алдыңғы Азия, Үндістан, Греция, Орта Азия елдеріне
кең тарады. Зороастризмнің негізгі қағидасы бір-біріне қарама-қарсы екі
күш – жақсылық пен жамандықтың өзара күресі мазмұнында өрбиді.8
Қайырымдылық пен жақсылықты жасаушы жарық дүние патшалығы
Ормузда құдай, жауыздық пен жамандықты жасаушы қараңғы дүние
патшалығы Ариман құдай құдыреті көп көрсетіледі.
Платон – антикалықзаманның ғана емес, бүкіл философия, саяси
ілімдер тарихындағы ұлы ойшылдардың бірі (б.з.д. 407-399).
Платон идеалды мемлекет туралы еңбегінде әділдікті әркімнің өз
ісімен айналысуынан және басқаның ісіне араласпауынан көреді.
Адамдардың әлеуметтік топқа бөлінуімен олардың арасындағы
мүлік теңсіздігін қалыпты жағдай ретінде қарастырады.
Платон адамдардың жан дүниесіне мемлекеттік құрылымның бес
түрінің сәйкес келетінін айтады (аристократия, тимократия,
олигархия, демократия және тирания). Олардың әпқайсысы
биліктерін өз мүдделеріне қарай іске асырады. Тимократияда
әскери адамдар билікте болады, олар жиі соғысады, соғыс
мемлекеттің басты байлығы болып есептеледі. Олигархияда
байлар билікке ие болғандықтан, өздеріне дұшпандық ниеттегі
кедейлермен үнемі қақтығыста болады. Бұл мемлекетте
кедейлердің наразылығы нәтижесінде кез-келген уақытта
мемлекеттік төңкеріс болуы мүмкін. Тирания – мемлекеттік
құрылымның заңсыздық пен зорлық-зомбылық үстемдік еткен ең
нашар түрі.
Платонның шәкірті Аристотель (б.з.д. 384-322жж). Еңбектері:
«Афины политиясы», «Саясат», «Никомах этикасы». Аристотель
тұңғыш рет саясат ғылымы туралы талдау жасауға кірісті.
Саясатты ғылыми тұрғыдан түсіну адамгершілік пен этиканың
дамыған ұғымы болып табылады.Әділдіктің екі түрін көрсетеді:
теңестіретін және үлестіретін.Теңестіретін әділдіктің өлшемі
ретінде «арифметикалық теңдік» қарастырылады. Бұл принциптің 9
Ежелгі Қытай қоғамдық-саяси ойындағы ықпалды ағымдардың бірі
даосизм ілімінің негізін салушы болып б.з.д. VI ғасырда өмір сүрген
Қытай оқымыстысы Лао-цзы болып саналады. Оның басты еңбегі
«Дао және дэ туралы кітап» («Дао дэ цзин») Аспан астындағы
күштер туралы дәстүрлі діни түсініктерден даосизмнің
айырмашылығы – аспан астындағы билеушіден тәуесіз заттардың
табиғи дамуы мен табиғи заңдылықтары туралы сипаттама
берілуінде. Яғни, даосизм ілімі «дао» ұғымына негізделеді, ал
«дао» «алғашқы түп негіз» дегенді білдіреді.
Даосизм ілімінде аспан, табиғат және қоғам заңдылықтары
анықталады. Бұл заңдылық жоғары қайырымдылық пен табиғи
әділдікті жақтайды. Дао ілімі бойынша барлық адам тең. Өз
дәуіріндегі мәдени жетімсіздіктер мен адамдардың әлеуметтік-
саяси теңсіздігін, халықтың қайыршылық жағдайын және т.б. Лао-
цзы даодан ауытқу деп есептейді. Сол кездегі халықтың ауыр
жағдайына наразылық білдірген Лао-цзы даоның әділдікті қайта
орнататынына сенеді.
Даосизм ілімінде адамдардың қанағатшылдығы мен белсенді
әрекеттерден тартыну принципі көбірек орын алған. Лао-цзы
сонымен бірге соғыстың барлық түрі мен армияны қатты сынға
алады. Оның айтуынша, әскер жүріп өткен жерде арам шөптер
мен тікенектер ғана өседі, үлкен соғыстардан кейін ашаршылық
жылдары басталады. Прогрестік дамуды жақтырмаған Лао-цзы
өткен дәуірге қайта оралуды және білім мен ғылымнан бас
тартуды ұсынады. Оның айтуынша ақылды билеуші өзінің қол 10
Орта ғасырлар мен Қайта өрлеу дәуіріндегі саяси
идеялар
Орта ғасырлық араб философиясында саясат, мемлекет және билік пен құқық
туралы ойлар Әбу Насыр әл-Фарабидің (870-950 жж) еңбектерінде жан-жақты
талқыланды. Саясат, мемлекет және билік арасындағы айырмашылықтарға көңіл
бөлмеген араб философы бұл ұғымдарды синонимдер ретінде бағалап саясат пен
саяси ілімнің басқа варианттарын ұсынды. Саяси мәселелерді қарастыруда араб-
мұсылман философы көп жағдайда грек ойшылдары Аристотель және Платонның
еңбектріне сүйенді. Саясат. Ол үшін өзі «қайырымды қала» деп ат қойған идеалды
мемлекет істері туралы ғылым болып саналады. Мұндай қалалар ретінде бірге
тұрған, мақсаттары бір, бір басшылыққа бағынған шағын қауымнан бастап Араб
халифатына дейінгі адамдар қауымдастығын түсінді.
Әл-Фараби «Қарапайым қала тұрғындарының көзқарастары туралы» трактатында
қала тұрғындарын бес топқа бөледі. Оның ойынша, «қала бес түрлі адамдар тобынан
құралады: ең құрметті адамдардан, шешендерден, өлшеушілерден, жауынгерлерден,
және байлардан». Әл-Фараби ең құрметті адамдарға ақылдыларды, пайымдағыш
адамдарды, маңызды істерде беделге ие болған адамдарды жатқызады. Екінші
топтағы шешендерге – діни қызметкерлерді, ақындарды, музыканттарды,
хатшыларды және шығармашылық жұмыспен айналысатындарды, ал өлшеушілерге
– есепшілерді, дәрігерлерді, астрологтарды, математиканы оқытушыларды қосады.
Байлар дегеніміз- қалада байлық табатындар, егіншілер, мал өсірушілер,
саудагерлер, қол өнершілер.
Әл-Фараби қайырымды қала басшысында алты түрлі қасиет болу керек деп
есептеген. Олар: даналық, асқан пайымдылық, сенімділік, ойлау қабылетінің жоғары
болуы, соғыс өнерін жетік білуі, денсаулығының мықты болуы. «Осының бәрін өз
бойында ұштастыратын адам барлық уақытта кімге еліктеу керек екенін, кімнің
айтқан сөзі мен ақылына құлақ қою керек екенін көрсететін үлгі болады. Мұндай
12

• VIII-XI ғасырларда Орта Азия мен Қазақстанда ислам дінінің
таралуына байланысты араб тілі мен жазуы кеңінен қолданыла
бастады. Ірі қалаларда білім беру ісі мен ғылым дамыды. Араб
Шығысы мен Үнді-Иран және Орта Азия әлемінде аталған кезеңде
әдебиет пен ғылымның, саяси ой пікірдің дамуына тікелей әсер
еткен ақыл-ой төңкерісі болды. Мұсылмандық Ренессанс деп аталған
осы дәуірде өмір сүрген Жүсіп Баласағұн, Махмұт Қашқари, Ахмет
Яссауи, Сүлеймен Бақырғани, Ахмет Иүгінеки және тағы басқа
ғұламалардың шығармалары мен еңбектері кеңінен мәлім болды.
• Жүсіп Баласағұнның «Құтты білік» еңбегінде қалай бақытқа жетуге
болады деген сұраққа қалай жауап бергенін көре аламыз.
Шығарманың негізінде әртүрлі қасиетке ие төрт мемлекеттік
қызметкердің өзара әңгімесі алынған. Ол әділдікке «Күнтолды» (Ел
басшы), Бақытқа «Айтолды» (уәзір), Ақылға «Өдүлміш» (уәзірдің
баласы), Игілікке «Оғдұрмыш» (уәзірдің інісі) есімдерін береді. Бұл
қасиеттерді жеке-жеке сипаттаған автор олар бір-бірінен тәуесіз
өмір сүре алмайды деп қорытынды жасайды.
• Махмұт Қашқари («Диуани лұғат-ат-түрік») әкімдердің ел билеуде
ақыл-парасат пен әдептілікке және кішіпейілділік үйір болуын талап
етті. «Ұлық болсаң – ізгілік ет», сонда ғана сенің қарамағыңдағы
халық соңыңнан ереді, сенім білдіреді. Жағымсыз әдеттер әкімдер
үшін олардың қызмет бабына сиыспайды. Ел билеуде күшке
сенгеннен ақылға жүгіну әлдеқайда тиімді нәтиже береді. «Ақылмен
арыстан ұстауға болады, ал күшпен тышқан да ұстай алмайсың».
• Христиандық Батыстағы саяси ілім дамытқан өкілдердің бірі: Фома Аквинский
(Аквинат., 1225-1274). Еңбектері: «Теологияның жиынтығы», «Жаратқан құдайдың
абыройы үшін». Оның ойынша адамдар алғашқы кезден-ақ бірігуге және
мемлекетте өмір сүруге ұмтылған, өйткені олар жеке дара өз қажеттіліктерін өтей
алмайды. Мемлекеттің мақсаты – «жалпы игіліктер», саналы өмір мен тұрмыс
үшін қажетті жағдай жасау. Мемлекеттік биліктің үш элементін анықтайды. Олар:
1. Биліктің мәні. 2. Биліктің пайда болу формалары. 3. Билікті пайдалануы.
Заңдардың үш түрін атап көрсетеді: Мәңгі заңдар, табиғи заңдар және позитивті
заңдар.
• Никола Макиавелли (1469-1527). Атақты шығармалары: «Патша», «Тит Ливийдің
бірінші онкүндігі жөнінде ойлар», «Флоренция тарихы». Макиавелли алғаш
саясатты адамгершілік принциптерден бөліп қарады. «Мақсат — әдіс-тәсілді
ақтайды». Ол республикалық мемлекетті, еркіндікті, теңдікті қалады. Билеуші
арыстандай күшті және түлкідей қу болуы тиіс. Макиавеллидің ойынша, әлемде
теңдей дәрежеде қайырымдылық пен жауыздық, әділдік пен зұлымдық бар,
бірақ олар бір елден бір елге жылжи отырып, өздерінің географиялық бағытын
өзгертуі мүмкін.
• Томас Гоббс (1588-1679) мемлекет қоғамдық келісім нәтижесінде жалпыға бірдей
бейбіт өмір мен қауіпсіздікті сақтау үшін пайда болды. «Левиафан» атты еңбегінде
мемлекет пен ағзаны салыстырған. Гоббстың пікірі бойынша күшті орталықтанған
мемлекет барлық жеке тұлғалардың қатысуымен жасалатын қоғамдық шарт
негізінде құралады. Билеушінің парызы- халықты жақсы басқара білу, себебі,
мемлекет билеуші үшін емес, халық үшін құрылған.
Жаңа заман және ХХ ғасырдағы саяси ілімдер

Шарль Луи Монтескье (1689-1775) «Заңдар рухы» атты еңбегінде алғаш
геосаяси тұжырымдаманың негізін салған. Оның ойынша, әртүрлі
факторлар: климат, георграфиялық орта, заң, дәстүр, дін тағы да
басқалардың әсерінен халықтық рух қалыптасады. Оны қазіргі тілмен
менталитет деп атайды. Бостандық – заң неге ерік берсе, соны істеу.
Бостандықты баянды ету мақсатында және төңкерістерге жол бермеу
үшін билікті заң шығарушы, атқарушы және сот тармақтарына бөлу
керек деп есептеген.
Жан Жак Руссо (1712-1778) тек теоретик қана емес, қоғам қайраткері
болған адам. Оның ойынша алғаш адамдар өздерінің тұлғалық
қасиеттерін ортақ игілік үшін қоғамға бере отырып, мемлекетті
қалыптастырады, ал кейіннен сол мемлекет өзінің заңдары мен
нормалары арқылы азаматтарын қайта тәрбиелеп шығарады. Адами
құндылықтар тек мемлекет пайда болғаннан соң өмір келген деп
есептейді.
Гаэтано Моска (1853-1941) итальян саясаттанушысы «Басқарушы тап»
атты еңбегінде, қоғамның басқарушыларға және бағынушыларға
бөлінетінін көрсетеді. Алғаш рет элита теориясының негізін қалайды.
Халықты ұлттық және діни сезімдерге негізделген идеяларды
пайдалана отырып басқаруға болады, ол халықты алдау деп элитаның
негізгі қызметін сынайды.
Ханна Арендт (1906-1975) австриялық саясаттанушы. «Тоталитаризм
тамыры» атты еңбегінде тоталитаризмнің пайда болуын және мәнін
зерттеген. Тоталитаризмді үшке бөледі: коммунизм, национал-
социализм, фашизм. Тоталитаризмнің тек ХХ ғасырға тән құбылыс14
III. Қорытынды
Саяси ойлардың қалыптасуы мен дамуы өз бастауын көне
заманнан алады. Олардың пайда болуы алғашқыда
философиялық-діни бағытта болды. Өйткені қоғамда діни
нанымдар ертерек пайда болған еді және адамдар санасы
қоршаған ортаны танып білуде өте тұрпайы да, қарапайым
болды. Адамдар санасында қоғамдағы болып жатқан әр түрлі
табиғи-саяси және әлеуметтік үрдістерді, қоршаған ортаны
түсіндіруде мифтік көзқарас басым болды. Адамдар өздерін
қоршаған ортаны жанды космос әлемімен байланыстырды.
Сондықтан да көне замандағы көптеген халықтар (гректер,
парсылар, египеттіктер, үнділер мен үндістер, вавилондықтар
мен римдіктер) жердегі болып жатқан құбылыстар мен
тәртіпті көктен түскен заңды құбылыс деп қабылдады.
Осыдан да болар, олар жердегі барлық жағдайды: қарапайым
адамдар арасындағы қатынастан бастап, саяси істерге дейін
барлығын діни идеологияға апарып таңып қойды.

IV. ПАЙДАЛАНЫЛҒАН
ӘДЕБИЕТТЕР
Жамбылов Д. Саясаттану. А., 2003
Нысанбаев А. Н. Саясаттану. А., 1997
Қуандық Е. Саясаттану. А., 2001
Байдельдинов Л. А. Теориялық саясаттану. А., 2005
Мағзұмов М. Т. Саясаттану негіздері. Дәріс курсы.
Өскемен, 2002
Рахметов Қ. Саясаттану. Оқу құралы. А., 2005
Введение в политологию: словарь-справочник / Под
ред. В.П. Пугачева – М.: Аспект Пресс, 1996
Джунусова Ж.Х., Булуктаев Ю.О., Козелецкая Г.В.
Политология: курс лекций – А.: ИПК, 1998
Казахстанская политологическая энциклопедия /
Центр политических исследований. А.: 1998
Мухаев Р.Т. Политология: Учебник для вузов. М.:
ПРИОР,1997
Назар
ла ры
рахме ңызға
т!

Ұқсас жұмыстар

САЯСИ ҒЫЛЫМНЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫ МЕН ДАМУЫНЫҢ НЕГІЗГІ КЕЗЕҢДЕРІ

Саяси ғылымның қалыптасуы

Тарихи - географиялық аймақтар және дүниежүзінің саяси картасы

Педагогиканың шығу тарихы

ҚҰҚЫҚТЫҚ ІЛІМДЕР

Аристотель - саяси ғылымның негізін қалаушы

Даосизмнің негізгі ұғымы

Қазақстандағы дамуы, саяси ойшылдар

ТҰЛҒАНЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫ МЕН ДАМУЫ

Саяси ойлардың Қазақстандағы дамуы, саяси ойшылдар

Пәндер