Қазақ тіліндегі саяси метафоралар: типологиясы, қызметтері және дискурсивтік ерекшеліктері

Қазақ тіліндегі саяси метафоралар

Орындаған: АжБ 16-09к тобының

білім алушысы Адилбекова А.

Ғылыми жетекші: Қазақ тілі мен

қазақ әдебиеті пәндерінің оқытушысы

Дусимбаева М. Ү

Жұмыстың өзектілігі

Біріншіден, жалпы қарым-қатынастың тілдік ерекшеліктерін, сонымен қатар газеттерді насихаттау мен бұхаралық ақпараттың басты құралдарын бірі ретінде жан-жақты зерттеу.

Екіншіден, бүкіл қоғам өмірінің саясаттануының артуы саяси сферадағы «саяси лингвистика», «саяси метафора», «саяси дискурс» ұғымдарымен айқындалатын тілдің қызметін зерттеудің қажеттілігін көрсетеді.

Жұмыстың мақсаты

Салғастырмалы талдаудың негізінде саяси метафораның уеждемелік және қызметтік сипатттағы жалпы, ұқсас және ерекше белгілерін анықтау. Осыған орай төмендегідей міндеттерді шешу көзделеді:

Метафораның зерттелуі және түрлеріне шолу жасап, метафора қызметтерінің парадигмаларын анықтау;

Саяси метафора терминіне жан-жақты түсінік беру;

Саяси қарым-қатынастағы метафораның қызметін анықтау;

Қазақ тіліндегі саяси метафора және дискурсивтік талдауға түсініктеме беріп, саяси метафораның модельдену ерекшеліктерін айқындау.

Қазіргі лингвистикада «метафора» термині үш негізгі бағытта түсіндіріледі:

Ұқсастық негізіне құрылған көркемдік тәсілі ретінде. Бұл түсіндірмеде метафораның негізі қызметі сәндік және «өрнектік» болып табылады.

Екі жоспарлы семантикалық құрылымды тура және ауыспалы екі мағынаны бір мезгілде актуализациялайтын білімдердің жалпы атауы ретінде түсіндіріледі. Берілген нұсқада «метафора » термині семантикалық екі жоспарлыққа ие, жекелей айтқанда метонимия, перифраза, аллегория және троптың т. б. түрлерін түсіндіреді.

Метафораны негізінде белгілі білімдерді белгісіз салаларда қолданудағы адамның ойлау қабілетінің ерекше құралы ретінде пәнаралық, семиотикалық түсіну. Берілген түсінікте метафораның басты қызметі - когнитивтік.

Метафораның қазақ тілі мен қазақ әдебиетіндегі қолдану сипатына қарай бөлініуі

Метафора

Тілдік метафора

Жеке қолданыстағы метафора

Тұрақты метафора

Күрделі метафора

Ұлғайған метафора

Поэтикалық метафора

Саяси қарым-қатынастағы метафора

Саяси метафора дегеніміз - қоғамға немесе басқа бір субъектке белгілі бір политикалық бірлік (саяси партия, саясат, бағдарлама, іс-шара) туралы ой қалдыру үшін пайдаланатын тілдік ықпал ету.

Метафора - көп қырлы құбылыс. Ойлау мен таным процессінің нәтижесінде дүниеге келетін, өзіндік танымдық, көркемдік әрі әлеуметтік қызметі бар ерекше лингвистикалық құрал.

оның қызметі

Аристотельдің еңбектері кезінде метафора бір нәрсенің екінші бір нәрсеге ауыспалы атауы ретінде түсіндірілді. Зерттеушілердің айтуы бойынша метафораны пайдалану тілді байытады.

Саяси қарым-қатынастағы көптеген метафораларды метафоралық мозаика деп атайды.

Дәл осы “мозаиканың” метафоралық басты қызметтері мен функцияларына тоқталар болсақ:

Когнитивті қызмет

Коммуникативтік функция

Метафораның эвфемистік қызметі

Прагматикалық функция

Эстетикалық функция

Қорытынды

Соңғы кезде тіл біліміндегі зерттеулер қоғам өміріндегі саяси үрдістер өзектілігінің артуына байланысты, тілдің саяси-әлеуметтік саладағы қолданыс мәселелеріне көбірек көғіл бөле бастады. Оған байланысты тіл білімінде “саяси лингвистика”, “саяси дискурс”, “саяси метафора” сынды ұғымдар қалыптасты.

Соған байланысты мен бұл тақырыпты таңдап, зерттеу жұмысын жүргіздім. Зерттеу барысында саяси метафораның түрлі қызметтері ашылды. Негізгі бұл жұмысыма С. Сәдуақасованың мақала жұмыстарын арқау қылдым. Әліде жүргізетін жұмыстарым көп. Соның бірі, белгілі саясаткер, елбасымыз Н. Ә. Назарбаевтің саяси метафораларын жинап, стилін, қолданыс аясын анықтап, жинақ жасау.