Қабілет және темперамент

Презентация қосу

Қабілет және
темперамент
Қабілет деп әр адамның белгілі бір іс-әрекет түріне икемділігін айтады
немесе қабілет дегеніміз- мақсатқа бағытталған, тәлім-тәрбие жұмысына
байланысты адамның бір іс әрекетке ұымдасқан түрде бейімделуі және нәтижелі
атқаруы.
Адамның қандай да болмасын, белгілі бір іс-әрекет түріне қабілетті болуы
мынандай екі түрлі көрсеткіш арқылы анықталады.
Адамның ақыл-ой өзгешеліктерінің жеке қасиеттерін көрсететін кез келген
адамнан табылатын қабілет жалпы қабілет деп аталады.

Іс-әрекеттің жеке салаларында ғана көрініп, оның нәтижелі орындалуына
мүмкіндік беретін қабілетті арнаулы қабілет деп атайды.
Темперамент тұлғаның бойындағы мәнді қасиеттердің бірі болып табылады.

Темперамент (лат. temperamentum - бөліктердің қажетті арасалмағы)
адамның психикалық іс-әрекетінің динамикасын сипаттайтын тұрақы жеке
ерекшеліктердің: психикалық процестер мен күйлер ағысы қарқындығының
жылдамдығының ырғағының - жиынтығы.

Темперамент дегеніміз психикалық процестердің өтуінің динамикалық
ерекшеліктерін және адам мінез-құлқын,олардың күшін,жылдамдығын,пайда
болуын,тоқталуы мен өзгерісін сипаттайтын қасиеттер жиынтығы.

Темперамент адамдарAMINAQWERT1709200120082009SSNN
арасындағы көптеген психикалық ерекшеліктердің болуын,
оның ішінде эмоция қарқындылығы мен тұрақтылығын, әрекет қарқыны мен
күштілігін , сонымен қатар басқа да динамикалық спиттамаларды анықтайтын
қасиет.
Темперамент туралы алғашқы ой-пікірлер
ғылымда өте ерте кездің өзінде-ақ айтыла бастады.
Ежелгі Грецияның белгілі ғалымы, дәрігер
Гипократтың (б.э.д. 460-356) еібектерінде бұл
жөнінде бірах пікірлер айтылған. Гипократтың
ойынша, әр түрлі темпераменттер адамдар мен
жануарларлың денесінде төрт түрлі сұйық заттарға
байланысты болмақ. Олар: денені жылытып
тұратын – қан, салқындататын – шырын (слизь),
құрғататын – бауырдағы сары өт және оған
дымқыемпераментлдық беретін қара өт (талақ).
Осы төрт түрлі сұйықтың, араласуының
пропорциясын грекше «красис» деп атаған. Ал
латын тіліңде бұл терминді темпераментум деп
Гиппократ атап кеткен.

Сөйтіп, Гиппократ және оның шәкірттері адамдағы темпераменттердің әр түрлілігі
организмдегі осы төрт түрлі сұйык заттың бір-бірінен аз-көптігіне байланысты деп
түсінген. Мәселен, организмде қанның пропорциясы артық болса, ол
сангвиникалық (латынша «сангиус» - қан), ал шырын басым болса (грекше «мелай-
нехоле» - қара өт), организмде сары өт басым болса, холерик (грекше холе - өт)
темпераменті деп аталған.
Рим дәрігері Гален (129-199)
темпераменттің санын он үшке
жеткізді. Гален организмде жылылық
негұрлым басым болса, адамның
темпераменті күшті болатынын,
денесі салқын болса, темпераменті
баяулайтынын айтты. Бұл секілді
түсініктердің прогрессивтік маңызы
зор. Өйткені адамның тәнін зерттеу,
тәжірибеге көңіл аудара бастау – сол
кезде кең жайылған, жан тәнге
байланыссыз нәрсе дейтін теріс
пікірге берілген үлкен соққы еді.

Клавдий Гален
Темперамент туралы теориялар XIX ғасырдың аяқ кезінде де кен өріс алады.
Мәселен, неміс анатомы Гейне темпераменттердің түрліше болуы жүйке жүесінің
тонусына байланысты десе,
орыс антропологы Н. Л. Зеланд (1833-1902) ми қабықшасындағы молекулярлық
қозғалыстың жылдамдығы мен біркелкілігіне байланысты деді.
Көрнекті орыс педагогы П. Ф. Лесгафт (1837-1909) темпераменттерді қан
сауыттарының жуандығы мен кеңдігіне байланысты деп тұжырымдады.

Темпераменттердің физиологиялық негіздерін ғылыми тұрғыдан дәйекті етіп
түсіндірген академик И. П. Павловтың ілімі темперамент туралы түсінікті ғылыми
сара жолға түсірді.
И. П. Павлов
ілімінің айтуынша,
жүйке жүйесінің
әрбір типінің 3
белгісі

баяу
ұстамсыз
қозғалатын
тип ширақ тип
типтер

Ұстамсыз тип – жұмыс Козу мен тежелу бір-
істеу қабілеті күшті, біріне тен, бірақ алмасуы
қозу, тежелу процестері Мұнда қозу мен тежелу сараң. Күшті
бір-бірімен сәйкес процестері бір-біріне тең тітіркендіргіштердің
келмейтін (қозуы ылғи келіп, тез алмасып әсерінен туатын шектен
да басым келіп отырады. тыс тежелулер де әлсіз
отыратын) ерекше типте жиі болып
қозғалыстағы тип. отырады.
Темперамент
типтері

Холерик
Меланхолик

Флегматик Сангвиник
Сангвиник Флегматик

Ашық, көпшіл, сөзшең, кісіге Ол өте сақ, ұян, байсалды, жұртқа
қайырымды, қысылып-қымтырылмайды, жақсылық тілейтін, сенімді, тұрақты, бір
оптимист, өмір сүйгіш, көтеріңкі көнілді, қалыпты. Ауыр мінезді, көрсе қызар
басшылыққа, жетекшілікке кұштар. емес, мәселені тез шешуге асықпайды,
Жылдам және тез қозғыш, көңіл күйі салқынқанды.
жиі өзгергіш келеді, көп нәрсеге Сезімдері сырт әлпетінен көрінбейді
қызығады, бәрін біліп алуға тырысады, десе де болады.
бірақ біреу бағыттап отырмаса, тез суып Дауыс екпіні баяу келеді, аптықпай,
кетуі де ықтимл. Ақыл-ой әрекеті асып-саспай сөйлейді, сөзі ым-
белсенді жүріп отырады. ишаралармен ерекшеленіп тұрмайды.
Оның сөзі жылдам, анық, түсінікті,
паузалар мен интонацияларды жақсы
сақтайды, сөзді мәнерлей айтуға
тырысады.
Сөйлегенде ым-ишара (мимика-
пантомимика) жағы басым келеді,
көбінесе эмоциялы, қозу жағдайында
тұрады.
Холерик Меланхолик
Бұл ұшып-қонып тұратын, күйгелек, Сәл нәрсеге ренжиді, өкпелегіш,
тынымсыз, шамданғыш, көңіл күйі жиі пессимист, тұйық сөзге сараң, аса баяу
өзгеретін, қарым-қатынаста аумалы- қозғалатын жай басар.
төкпелі, тұрақсыз, соқпа мінезді, Сезімталдығы өте баяу көрінгенмен,
белсенді пысық, бірақ бейқам, онысы терең және қзақ уақытқа
ашуланшақ. созылады. Ол ұялшақ, тартыншақ, тұйық
Қимыл-әрекетті сүйеді. Спорт, әсіресе, болғандықтан, көпшіліктен аулақ
қозғалыс ойындарына бар ықыласымен жүргенді жақсы көреді.
қатынасады. Өз эмоциялары мен қимыл- Ол жасқаншақ, сіркесі су көтермейді,
қозғалыстарын билей алмайды. Ашуы бірбет, қыныр, қисық келеді.
шапшаң, қатты, қияңқы, ұнамсыз істерге
әуес.
Бұлардың сөзі жылдам, интонациясы
толқымалы, кейде топ ішінде даусы
қатты шығып та кетеді.Олар тез, қызу
сөйлеп, төңірегіндегілерді бірден
ұйытады. Өте сезімтал болғандықтан,
түрлі әсерге тез беріледі, ызақор,
ашуланшақ келеді. Оның бұл сияқты
ерекшеліктері өткір көзінен, тез және
оңтайлы қозғалыстарынан жақссы
байқалады.
1 Т Е М П Е Р А М Е Н Т
2 С А Н Г В И Н И К
3 П И К Н И К
4 Х О Л Е Р И К
5 П А В Л О В
6 Г А Л Е Н
7 Г И П П О К Р А Т
8 Ф Л Е Г М А Т И К
9М Е Л А Н Х О Л И К

Я

Ұқсас жұмыстар

Темперамент мінез және қабілет

Сыртқы функция Ішкі функциялар

ЖАЛПЫ ПСИХОЛОГИЯ ПӘНІ ЖАЙЛЫ

Тұлға құрылымындағы темперамент, мінез және қабілет

Темперамент түрлері мен мінез - құлықтың психологиялық құрылымы

ТӘРБИЕ ҮДЕРІСІНІҢ ФОРМАЛАРЫ МЕН ӘДІСТЕРІ, ҚҰРАЛДАРЫНЫҢ ЖҮЙЕСІ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМИ ДҮНИЕТАНЫМ- ТҰЛҒАНЫ ҚАЛЫПТАСТЫРУ НЕГІЗІ

Қабілеттің түрлері

Психикалық құбылыстардың түрлері

ПРЕЗЕНТАЦИ ПСИХОЛОГ

ПСИХОЛОГИЯ ПӘНІНІҢ МІНДЕТТЕРІ ЖӘНЕ ӘДІСТЕРІ

Пәндер