Карл Поппер: ғылым мен білімнің дамуы, сыншыл рационализм және ашық қоғам тұжырымдамасы

Карл Поппердің ғылым және білімнің даму тұжырымы

Сэр Карл Раймунд Поппер (28 шілде 1902 - 17 қыркүйек 1994) - австриялық және британдық философ және социолог. ХХ ғасырдағы ғылымның ең ықпалды философтарының бірі. Поппер Ғылым философиясы, сондай-ақ Әлеуметтік және саяси философия бойынша еңбектерімен танымал, онда ол ғылыми әдістің классикалық түсінігін сынға алды, сондай-ақ ашық қоғамның өркендеуіне мүмкіндік жасау үшін ұстанатын демократия мен әлеуметтік сыншылдың принциптерін жігерлі қорғап тұрды. К. Поппер сыни рационализмнің философиялық тұжырымдамасының негізін қалаушы.

Мен қателесермін, ал сіз дұрыс бола аласыз; күш жұмсаймыз және біз шындыққа жақындаймыз

Өмірбаяны

Карл Раймунд Поппер 1902 жылы 28 шілдеде Венада Богемия заңгері Симон Зигмунд Карл Поппер мен Дженни Шифтың отбасында дүниеге келген. Ата-анасы еврей, бірақ ұлы туғанға дейін лютеранство қабылдады. Оның әкесі Вена университетінде құқық профессоры болып жұмыс істеді, Философия, әлеуметтану және саясаттану мәселелеріне қызығушылық танытты, кең кітапханасы болды және ұлымен әлеуметтік және саяси мәселелерді жиі талқылады. Осының арқасында Карл жас кезінде классикалық философия бойынша көптеген еңбектермен, сондай-ақ К. Маркс, Ф. Энгельс, К. Каутский, Э. Бернштейн және т. б. сияқты ойшылдардың әлеуметтік философиясы бойынша жұмыстарымен танысты.

Поппер оқытушылық қызметін Жаңа Зеландияда бастап, өмірінің көп бөлігін Лондонның экономика және саяси ғылым мектебінде өткізді. Негізгі еңбектері: “Ғылыми зерттеудің логикасы” (1935), “Ашық қоғам және оның жаулары” (1945, қазақ тілінде 2004), “Болжам және теріске шығару” (1963), “Объективті білім” (1972), т. б. Оның ғылыми жұмыстары негізінен фальсификация принциптері, ашық қоғам тұжырымдамасы, сондай-ақ әлеуметтік инженерияның жекелеген мәселелерін қамтиды.

Поппердің іліміне сәйкес білімнің эмпирикалық және теориялық деңгейлері бір-бірімен тығыз байланыста болады. Кез келген ғылыми білімге болжалдық сипат, қателесушілік тән. Ғылыми білімнің дамуы батыл болжамдар ұсынып, оларды жоққа шығарудан тұрады, сол арқылы ғылыми мәселелер шешіледі. Әлеуметтік философия саласында Поппер марксизм ілімін сынға алып, қоғамдық дамудың объективті заңдылықтарын және әлеуметтік болжам мүмкіндіктерін теріске шығарды.

Поппер “Ашық қоғам және оның жаулары” атты еңбегінде Платон, Гегель, Маркс идеяларын сынға алып, оларда нақтылық пен білімді жетілдіруге деген ұмтылыс жоқ деп тапты.

Ақиқатқа монополия жасау әрекетіне қарсы шығып, толеранттылық (төзімділік) пен либералды позицияларын ұстанды. Поппер ашық және жабық қоғамдарды қатар қарастырады: алғашқы қоғам тұрпатына батыс демократиясын, ал екіншісіне социалисттік мемлекеттерді жатқызады. Соңғыларына тоталитарлық, яғни қоғамның индивидтен жоғары тұруы, жеке жауапсыздық, қасаң қағидашылық тән.

Ғалымдар белгілі бір нәрсені үйрену үшін ашық және еркін рационалды пікірталасқа баруы қажет.

Оның пікірінше, бұл “трайбалистік”, яғни өзінің құрылымы жағынан алғашқы қауымдық құрылыстағы тайпа тәрізді, өзін басқаларға қарама-қарсы қоятын қоғам. “Ашық қоғам” мүшелеріне рационалдық бағдар, әлеуметтік дамуды мақсатты түрде саналы басқару, мемлекеттік институттарды азаматтардың қажеттілігіне сай біртіндеп қалыптастыру тән. Поппер өзінің ұстанымын “сыншыл рационализм” деп анықтайды.