Жүрек концептісінің фреймдік құрылымы

Презентация қосу

Ілияс Жансүгіровтің «Құлагер»
поэмасына концептуалды
талдау жұмысы
«Жүрек» концептісіне концептуалды талдау:

«Жүрек» концептісінің фреймдік құрылымы: «жүрегім», «жас
жүрек», «қара жүрек», «ер жүрек», «тоңды жүрек», «жұмсақ
жүрек».

«Жүрек» концептісінің схемалық құрылымы: «жүрек лебі»,
«жүрек айнасы», «жүрек жары», «жүрек тулар», «жүрегіңді
жұла».

«Жүрек» концептісінің ойсурет арқылы берілуі: «жүректі
тебірентіп», «жүрек желбіреп», «жүрегі сыздап», «жүрегі жара»
(жаралы жүрек).

«Жүрек» концептісінің сценарийлік құрылымы: «жүректі
жұлып жеуге күй жынданған», «жүрек исі», «жар жүрегі»,
«жүрегін жуықтаса», «жырлатпай жүрегімнен».
«Жүрек» концептісінің фреймдік құрылымы:
1. Ит етінен арман көр,
Жұрт бұзақар залымды.
Қағазда заула арман сөз,
Жас жүрекке жалынды. («Қаламға», 20-бет)
2. Қырдағы қара сойыл бақандаған,
Қалада қара жүрек қаһарланған.
Тұсында сері болсын, пері болсын,
Ұнайды өмірімен Ақан маған. («Құлагер», 277-бет)
3. Тулаған тоңды жүрек, қыз-болды мұз.
Құбылған құйын сезім қолды қағып,
Еңкейіп оң жағынан жұлды жалбыз. («Мақпал», 181-бет)
4. Мен сонда көріп тұрып сол суретті,
Мастанған махаббатпен жер мен көкті,
Жылаған мұны күтіп жылдар, айлар,
Дер едім жұмсақ жүрек сертке жетті! («Алатау», 162-бет)
«Жүрек» концептісінің схемалық құрылымы:
1. Елікті алып, ес шығарып, екілентіп,
Көңілді көбелектетіп, ойды ұмтылтып;
Қанды қозғап, тамырды солқылдатып,
Көңіл мұңын, жүректің лебін тінтіп . («Бұлбұлға», 7-бет)
2. Ұйықтап жатқан көңілді өлең түртер,
Қайғы, зарын, қуанышын жақсы тінтер.
Жүрегімнің айнасын шаң басқанда
Орамалым осы өлең бетін сүртер. («Жанды сөз», 10-бет)
3. Кең теңізде шашылып,
Көк жүзіне көлбеген.
Көпіріп көкке бір шығып,
Жүректің жарын қусырып,
Күңіренген де, тербеген. («Айдаушы», 162-бет)
«Жүрек» концептісінің ойсурет арқылы берілуі:
1. Тамырды солқылдатып, ойды қозғап,
Жүректі тебірентіп, ішті жылытар.
Қайғылы, мұңды, өнерлі, шерлі жанға
Ой салар, ойын түртер, жыбыршытар. («Әншіге», 6-бет)
2. Қойлар маңырап, қозылар жамырап,
Бұзау мөңіреп, енесі аңырап,
Көңіл елбіреп, жүрек желбіреп,
Ішің елжіреп, көзің мөлдіреп.. («Біздің жазда», 21-бет)
3. Кеше ғана үйге енген
Кеткен тоқал сүйгенмен.
Жүрегі сыздап,
Бой мұздап,
-Үһ-деді
Іші күйгеннен. («Жүдек жүрек», 131-бет)
«Жүрек» концептісінің сценарийлік құрылымы:
1. Бір үйде домбыра да ыңыранған,
Қыр күйі құлдыраған, бұлдыраған;
Қос шек «Қосбасарды» сылқылдатып,
Жүректі жұлып жеуге күй жынданған («Құлагер», 286-бет)
2. Тіл бітсін қара тасқа, жүрегі исін,
Ұшағы ұлы желдің жылы тисін,
Елжіреп жар жүрегі махаббаттың,
Қайыңды құшағына ап ыстық сүйсін. («Алатау», 162-бет)
3. Таза тас сияқтанған күміс кесек,
Жапырақ секілденген таза төсек,
Жүрегін жуықтаса жаралаған:
Кір өмір, тікен тұрмыс, улы өсек. («Құлагер», 280-бет)
4. Жасымнан жырлап едім тауды талай,
Гималай, Кавказ, Жөңке, Алтай, Алай.
Ордасы ой, кқңілімнің ала асқарлар,
Жырлатпай жүрегімнен жатсын қалай? («Құлагер», 274-бет)
«Тұлпар» концептісіне концептуалды талдау

Тұлпар концептісінің фреймдік құрылымы: «өрен
жүйрік», «жүйрік ат», «арғымақ ат», «жүйрік ат».

Тұлпар концептісінің схемалық құрылымы: «ат
сыры», «асыл тұқымды арғымақ», «қалың ат».

Тұлпар концептісінің ойсурет арқылы берілуі:
«жануардың жүйрігі», «жылқының қырағысы».

Тұлпар концептісінің сценарийлік құрылымы:
«жылқы қуған», «ат суарған», «жылқы жусау».
Тұлпар концептісінің фреймдік құрылымы:
1. Ұзаққа жүгіретін өрен жүйрік,

Секілді тыз етпеге қақпай күйбік,

Көсіліп өресі ұзақ поэмаға,

Жай тастап, кең құаштап желдей жүйткіп. («Құлагер», 273-бет)

2. Жүйрік ат, сонар саят, қыз-қырқынмен

Өмірді өткізген жан өз ырқымен.

Өмірдің ащы емес, тұщысын да

Қызықтап жігіт ойын, қыз күлкімен. («Құлагер», 280-бет)

3. Жиынға оя мінген бір арғымақ,

Тыншымай мамаағашта тұр қарғылап.

Тұқымы тобылғыдай тор қасқаның,

Алынған француздан англо-арап. («Құлагер», 286-бет)
Тұлпар концептісінің схемалық құрылымы:
1. Қазақты Құлагерді көп айтады,

«Серінің серігі еді» деп айтады.

«Ат сыры иесіне мәлім» деп жұрт,

Тегінді мал көрмесе, неге айтады. («Құлагер», 277-бет)

2. «Ой, қалқа, біздің көңіл қайда жатыр,

Толқыған он төртінші айда жатыр.

Ат тұрса, атан тұрса көз салмаймын,

Арғымақ, асыл тұқым тайда жатыр. («Құлагер», 294-бет)

3. Сүзілген құйрық, жалы өңшең жайдақ,

Балалар бәйшешектей шыттар байлап;

Бәйгеде бәсекемен бақ сынасқан

Қалың ат көлді айнала кетті қайнап. («Құлагер», 306-бет)
Тұлпар концептісінің ойсурет арқылы берілуі:

1. Салбырап тұр Құлагер балауында,

Қарасып Құланың бас, аяғына:

-Осы ма, Құлагерің?-деседі жұрт,

-Жүйрігі жануардың қай жағында.

(«Құлагер», 289-бет)

2. Сөзіне Күреңбайдың жұр таң қалды,

Не сыншы, не сұңғыла ортаға алды.

Жылқының қырағысы, шежіресі-

Күреңбай көзін сүзіп тұрып қалды.

(«Құлагер», 290-бет)
Тұлпар концептісінің сценарийлік құрылымы:
1. Барымта – ел шулатып жылқы қуған,

Әупілдек атыр шыққан әр рудан.

Ел құнға жұма сайын бір жығылып,

Қара нар, қалы кілем бітім қылған. («Құлагер», 277-бет)

2. Жасынан иеленген баласындай,

Талпынып Көкшетауға анасындай.

Көліне бетін жуып, ат суарған,

Арқаның бір сиқырлы айнасындай. («Құлагер», 279-бет)

3. Күн батты, жұлдыз шықты жабылды ымырт,

Шөгісті, қонды асқарға мұнар, бұлт.

Ел жатты. Жылқы жусау.Тоғай тынды.

От сөнді. Қатын қайтты қайнатқан құрт. («Құлагер», 180-бет)
Назарларыңызға
рахмет!

Ұқсас жұмыстар

Жүрек концептісінің схемалық құрылымы

Бақыт концептісінің концептілік құрылымы

Софы Сматаевтың шығармашылығында көрініс табуы

Соғыс концепциясы

Рафаэль Ниязбек лирикасындағы Қазақ концепциясы

ЖОЛ КОНЦЕПТІСІ

Табыс концептісінің лингвомәдени ерекшелігі

ТАҒДЫР КОНЦЕПТІСІ

АТАУЛАР Ауа - райы

Қазақстандағы когнитивтік лингвистиканың бағыт-бағдары концептерге талдау жасаған зерттеулердің үшінші тобы

Пәндер