Сұлтанмахмұт Торайғыров шығармашылығындағы Тағдыр және Жүрек концептілеріне концептуалды талдау

Сұлтанмахмұт Торайғыров шығармашылығындағы

«Тағдыр» концептісіне концептуалды талдау

«Тағдыр» концептісінің фреймдік құрылымы: «шын өмір», «дүние», «алдамшы дүние», «дүние», «ақырет».

«Тағдыр» концептісінің схемалық құрылымы: «өмір бойы», «дүниеде жасап, оқып, білу», «сұм дүниенің азабы».

«Тағдыр» концептісінің ойсурет арқылы берілуі: «дүние - өзен», «дүние - жеу», «дүниеден көңілі суып», «өлмейтін өмір», «бір жұмалық өмір».

«Тағдыр» концептісінің сценарийлік құрылымы: «өмірде неше түрлі уды іштім», «өмірдің бұл түрінде ешбір әкім», «атын дүние тану», «дүниеден сыр табу», «қызықты дүниеден өмір күткен», «дүние мен үшін жаралғандай», «дүние толған бақытсыздық».

«Тағдыр» концептісінің фреймдік құрылымы:

Ол ойым кешікпей-ақ болуы анық,

Көзім жетті сәулесі күннен жарық.

Шын өмір, шын әділдік сол күнде орнап,

Мен секілді қуанар миллион халық.

(«Ағайынның азғандығы», 44-бет)

Әттең, дүние-ай, көп сөз бар, тамағым деп,

Сыбырлап қой мінбеге барып жақын.

Міне, халық тамағым айтқызбады деп,

Сонан кейін шегініп жөтел, қақыр.

(«Таныстыру», 71-бет)

Адам аз ба түк еңбек қылма отырып,

Өмір бойы көрмеген қарны ашып.

Еңбекші тамақ таппай отырғанда,

Жүретін сән-сауыққа ақша шашып.

(«Кеше шал келмеді ме қайыр сұрап», 116-бет)

«Тағдыр» концептісінің схемалық құрылымы:

Арманым сол өмірді көрсем екен

Соған дейін адам болып жүрсем екен.

Өмір бойы тілеген осы тілек,

Сарғайтып сағындырмай келсең екен.

(«Сол кезде сөйлесерміз қаймықпастан», 45-бет)

Жеткізетін жолы деп, оқу бақтың,

Соқыр наныс жоғалды, бәле таптым.

Дүниені жасап-оқып білген сайын

Жолы алыстап барады бақыт жақтың.

(«Адасқан өмір», 103-бет)

Сайдауыттай алты ұл бар Мақан шалда,

Оларда да жасынан дамыл бар ма?

Өмір бойы өгізде жегіліп жүр,

Не себепті бермеді оларға алла?

(«Үмітсіздік», 115-бет)

«Тағдыр» концептісінің ойсурет арқылы берілуі:

Жан иесі жегелі бірін-бірі,

Өлмеу үшін ауызын ашқан заман.

Дүние-өзен, ағысын кңм тоқтатар?

Ағып кете баратын мен бір салам.

(«Адасқан өмір», 101-бет)

Дүние алдау екен, алдасуда,

Өз обалым өзіме, қалсам кейін.

Дүние-жеу, жегізу майданы екен,

Жеңе алсам жеймін демей мен не дейін.

(«Адасқан өмір», 105-бет)

Туғаны-мынау тұрмыс, әкесі-мен,

Қалайша оларға бақ болсын жуық?

Мен секілді әкесін о да қарғар,

Тудырды деп, дүниеден көңілі суып.

(«Адасқан өмір», 107-бет)

«Тағдыр» концептісінің сценарийлік құрылымы:

Өмірде неше түрлі уды іштім,

Неше түрлі азапқа, жаным, түстің.

Ағайынның ішінен ала шықса,

Жау ішінде бар ма екен сонан күштің.

(«Ағайынның азғандығы», 44-бет)

Деп билеткен ел бар ма кемеңгерге?

Түрме бар дар ағаш бар ондай ерге,

Өмірдің бұл түрінде ешбір әкім,

Мүмкін емес әділдік қылуға елге.

(«Адасқан өмір», 91-бет)

«Кетсем енді қайтеді, деп ойладым, -

Даңқ, атақ алатұғын істі қуып».

Атымды дүние таныр, шежіре ұмытпас,

Атақты істер қалса менен туып».

(«Адасқан өмір», 92-бет)

Сұлтанмахмұт Торайғыров шығармаларындағы

«Жүрек» концептісіне талдау

«Жүрек» концептісінің фреймдік құрылымы: «жас жүрек», «сүйген жүрек», «ақ жүрек», «жұмсақ жүрек», «саяз жүрек», «қара жүрек», «ет жүрек».

«Жүрек» концептісінің схемалық құрылымы: «жүрек сыры», «жансыз жүрек», «жүректегі ыстық қан», «жүрек майы», «жүрек қаны», «жүректің іші», «жүрек жұлқып».

«Жүрек» концептісінің ойсурет арқылы берілуі: «жүрегі жұлқыну», «жүрегі жек көру», «жүректегі құр елес», «тулаған жүрек», «жүрегі жарылу», «жүрегі елжіреу», «жүректегі ойы».

«Жүрек» концептісінің сценарийлік құрылымы: «мұздаған елдің жүрегі», «жас жүректің толқыны асты», «түр мен сымбат еріткен жүрек сырын», «ой талғап, жүрек тыңдау», «жүрек сүйіп басталған құп ұнату».