ЖОҒАРЫ СЫНЫПТАРДА ҚАЗАҚ ӘДЕБИЕТІНЕН БЕРІЛЕТІН ТАПСЫРМАЛАР ЖҮЙЕСІ

Қостанай мемлекеттік педагогикалық институты

Курстық жұмыс

ТАҚЫРЫБЫ: ЖОҒАРЫ СЫНЫПТАРДА ҚАЗАҚ ӘДЕБИЕТІНЕН БЕРІЛЕТІН ТАПСЫРМАЛАР ЖҮЙЕСІ

Қостанай, 2019 жыл

Курстық жұмыстың мазмұны

Тақырыптың өзектілігі: Өскелең өміріміздің өршіл талабына сай жас буындарды биік рухта тәрбиелеп, оларға ғылым негіздерін білдіруде мектепте негізгі пәндер қатарында оқылатын қазақ әдебиетінің мәні зор.

Шынында да, өзінің әдебиетін, оның ішкі заңдылықтарын жете білген оқушы ғана ғылымның сара жолына түсіп, онан өмірлік азық ала алады. Ал оқушының ғылыммен сусынын қандыру үшін, мектепте оқылатын әр пәнді, оның ішінде әдебиетті методикалық талаптарға сай оқыта білу маңызды. Осыған орай ғылым мен техниканың даму дәрежесіне байланысты, оқушылардың ой өрісін, таным белсенділігін, дербестігін, творчестволық инициативасын одан әрі арттыру болып табылады.

Курстық жұмыстың мақсаты мен міндеттері:

- тапсырмалар жүйесінің зерттелу тарихына шолу;

- тапсырмалар жүйесінің теориясы мен оған қойылатын дидактикалық талаптарға тоқталу;

- әдебиетті методикалық тұрғыдан оқытуға байланысты материалдарды саралап, оқыту ұстанымдары мен әдістерін анықтау;

- жан-жақты білім беруге жағдай туғызу және оқушының логикалық, творчестволық ойлай білуіне дағдыландыру;

- оқушыларға теориялық білім мен практикалық дағды берудегі тапсырмалар жүйесінің методикасын анықтау;

Кіріспе

Ғылым мен техниканың шарықтап дамуына байланысты ғалымдар, методистер, мұғалімдердің алдынд тұрған басты проблема - қай пәнді оқытуда болсын оқушыларды материалды ой елегінен өткізіп саналы сапалы меңгеруіне, өздігінен білім алуына, ой белсенділігіне, дербестігіне дағдыландыратын өзіндік тапсырма түрлерін терең әрі ғылыми зерттеу болып отыр.

Жоғары кластарда әдебиет пәнін оқытумен байланысты жүргізілетін тапсырмалар жүйесінің накты методикасының болмауы мұғалімдерді бірсыпыра қиыншылықтарға кездестіріп жүр. Оны оқушылардың алған білімдерінен, класта және кластан тыс жазу жұмыстарының нәтижелерінен, яғни өтілетін тақырыпқа оқушылардыц ынта-ықыласының болмауынан, жаттап айту, өз бетінше дербес жұмыс істеу дағдысының жеткіліксіздігінен, ой өрісінің тарлығынан, іздену, зерттеу қабілеттерінің нашар дамығандығынан байқауға болады. Бұл жағдай республика мектептерінің VIII-X кластарында казак әдебиетінен сабақ беретін мұғалімдердің тапсырмалар жүйесі мен оған қойылатын дидактикалык талаптар жайлы еңбекке зәру болып отырғанын көрсетеді.

Сондықтан біз тапсырмалар жүйесінің қазақ әдебиеті методикасындағы дидактикалық табиғатымен ерекшеленуін экспериментпен ғылыми бір жүйеге келтіруді өзімізге негізгі міндет етіп қойдық. Атап айтқанда:

II тарау

ТАПСЫРМАЛАР ЖҮЙЕСІНІҢ ТЕОРИЯСЫ МЕН ОҒАН ҚОЙЫЛАТЫН ДИДАКТИКАЛЫҚ ТАЛАПТАР

Жалпы білім беретін орта мектепте жаңа программа бойынша оқытудағы ең басты міндеттің бірі - әр пән бойынша оқушыларға берілетін ғылым негіздері мен тәлім-тәрбиенің мазмұнын заман талабына, ғылым мен техниканың осы кездегі даму дәрежесіне сәйкестендіру.

Демек, мектептегі оқу-тәрбие процесі оқушыларға жұмыс істеуді, еңбек етуді қажетсіну мен білім алуға деген ынта-талабын дамыту бағытында жүргізілуі тиіс. Сондай-ақ оқушының творчестволық белсенділігін арттырып, жан-жақты жарасымды дамуына, бойындағы бар қабілетін барынша арттыруға күшті ықпал тигізетін жұмыс түрлерін ұйымдастыру мақсаты қойылып отыр.

Тапсырмалар жүйесінің теориялық негізін көрнекті совет психологтарының, педагогтарының, методист-ғалымдардың еңбектеріндегі дамыта оқыту принципі негізіне байланыстыра қарауды қажет деп санаймыз.

Аса көрнекті совет психологы Л. С. Выготскийдің еңбектерінде дамыта оқыту проблемасы жан-жақты сөз болады. Көптеген совет психологтары Л. С. Выготскийдің "Жақын даму аймағы" идеяларын қастерлеп қарап, ілгері дамытуда. Яғни бұл теория бойынша оқушыны бүгінгі ғана емес, ертеңгі даму деңгейіне бағыттайтын, "Тек дамудан озып отыратын оқыту ғана пайдалы болмақ".

Тапсырмалар жүйесіне қойылатын дидактикалық принциптер

«Барлық байланысты қамту . . . » дегеніміз мектептегі әдебиет пәні үшін түрлі ағымдар мен методтардың, әдеби топтар мен адамдардың идеялар күресін, нақты тарихи дәуірдегі күрделі мәселелерді қоғамдық және әде-биеттегі тартыста әр түрлі көзқарастағы адамдар тобының қалай шешкенін керсету болып табылады. Демек, айту, баяндаумен бірге көрсету, көзін жеткізу керек деген ұғым туады. Жалпы әдебиеттің оқытудың бірнеше принциптері болады:

Соңғы жылдары білім беру процесін педагогикалық жаңа идеялар тұрғысынан түбегейлі өзгерту бағытында жүргізіліп жатқан эксперименттер мен зерттеулер жаңа оқу жүйесіне көшудің негізгі себебі мен жаңа программа талаптарын қанағаттандырарлық ғылыми-методикалық ұсыныстар жасап отыр. Яғни білімді дамыта оқыту жүйесімен беру, оқушылардың практикалық және ақыл-ой қызметіне негіздей, сатылай меңгерту білім берудегі алгоритмизация, проблемалы, программаланған оқыту. Демек, кез келген міндет сұрау формасында айтылып тапсырмаға айналады. Ең алыдмен, проблемалы жағдай, одан міндет көрінеді де, ол міндет сұрау формада тұжырымдалып балаларға беріледі, тапсырмаға айналады.

Тапсырмалар жүйесінің

кейбір теориялық мәселелері

В. А. Крутецкий шамамен проблемалы оқудың деңгейін былай нұсқайды:

Оқыту формаларындағы тапсырма түрлері

Жинақтай келгенде, тапсырмалар жүйесінің теориясы мен оған қойылатын дидактикалық талаптарды жан-жақты қарастыра келіп, мынадай қорытынды шығаруға болады:

1. Тапсырмалар жүйесін жеке пәндерді оқытумен байланысты қойылатын дидактикалық талаптар негізінде қарастыра отырып шешеуге болады.

2. Әдебиеттің танымдық, тәрбиелік және көркемдік қызметінің тұтастығы, өнердегі идея мен форманың диалектикалық бірлігі жайындағы маркстік-лениндік қағиданы тапсырмалар жүйесінің дидактикалық табиғаты мен методикалық ерекшелігін зерттеп білуде басшылыққа алу.

3. Бүгінгі дамыта оқыту принципі проблемалы оқытусыз мүмкін емес. Сондықтан проблемалы оқыту проблемалы жағдайсыз, іздендіруші тапсырмалар жүйесінсіз іске аспайтындығына көз жеткізу

Жоғарғы сыныптарда очеркпен жұмыс жүргізу

Мектеп программасында: «Әдебиетке бейімі бар оқушыларға өлең, әңгіме, очерк жаздыру, жұмбақ ойлап тапқызу сияқты жазба жүмыс түрлеріне жаттықтырып, әдеби талғам мен қабілетін жетілдіру ісіне ерекше назар аударылуы тиіс. Бұл оқушыларды творчестволық жүмысқа баулу болып табылады», - деп көрсетілген. Бұл оқулық көлемінде шектеліп қалмай, оқушылармеп класта және кластан тыс уақытта творчестволық жұмыс жүргізу керек деген сөз. Осы негізге сүйене отырып, жоғары кластарда «жауынгер жанр»- очеркпен үнемі жұмыс жүргізген дұрыс. Оның негізгі мақсаттары: еңбек адамдарының өмірімен таныстыру, еңбек сүйгіштікке баулу, очерк туралы ұғым беру, оны жазуға үйрету. Бұған қоса мына үлгідегі жүмыстарды жүргізуді жөн дер едік.

Жоғарғы сыныптарда әдебиет теориясының мәселелерін оқыту

IX сыныпта бұған дейінгі кластарда оқытылып келгсн әдеби-теориялық материалдар белгілі бір жүйегс түсіп, тереңдей қарастырылады. Әдебиеттің өзіндік ерекшелігі, өмірмен баиланысы, әдебиет кейіпкері жәнс оның образын жасау проблемалары, жанрлық формалар бұған дейінгі әрбір класс материалдарына лайық жеке-жеке күйінде түсіндірілсе, IX класта сол айтылған ұғымдарды жинақтау әдсби-тарихи процеске бағындырылады. Сондыктан ІХ сынып программасына сәйкес өтілуге тиісті әдебиет теориясының матсриалдарын біз бес жуйеге бөліп карастыруды ұсынамыз.

VIII-X кластардағы тапсырмалар жүйесінің әдіс-тәсілдері

Әдебиетті оқытудағы әңгіме, сұрау-жауап, баяндау, лекция, түсіндірмелі оқу, мәнерлеп оқу, талдау, жаттығу, кітаппен жұмыс, әр түрлі мақсаттағы жазу жұмыстарын орындату дағдысына үйрететін тапсырмалардан басталып, бара-бара оның табиғаты мен түрі әр кластың оқу материалдары мен оқушылардың жасына, класына алған білімдерінің көлемі мен ерекшелігіне қарай күрделене береді.

Оқу-тәрбие ісінде әдебиетті оқытумен байланысты тапсырмалар жүйесі пәндік және педагогикалық ерекшеліктеріне қарай әр түрлі болады:

VIII-IX кластарда негізінен мына түрдегі жоспарларды іске асыру мақсаты қойылады:

ҚОРЫТЫНДЫ

Оқушылардың проблемаларды ажырату, шешу, ол жөнінде ойлана, іздене, зерттей білу дағдыларын қалыптастыру, оны дамытуға педагогикалық шаралар қолдану - балалардың өмірге, еңбекке деген белсенділік, творчестволық қатынастарын тәрбиелеудің ең әсерлі де ықпалды жолы болуда. Жаңаша оқыту оқушыларға материалды игрету әдістерінің диидактикалық негізін жетілдіріп, әдіс-тәсілдерін өзгертті. Соның нәтижесінде оқушылар оқыту процесінде творчестволықпен қызыға жұмыс істейтін болды. Олардың еңбектене білумен қатар, өзіне талап қою, өзін бақылау, өз еңбегін бағалай білу сияқты белсенділіктері де арта түсті. Бұл жағдай олардың өз кемшіліктерін байқап, өзіндік еңбектерін саналы ұйымдастыруларына жағдай жасады.

Қазақ әдебиетін оқыту - қиын да қызық жұмыс. Қазіргі кезде қазақ әдебиетін оқытатын мамандарға қойылатын талап жаңа технологиялық әдістерді қолдана отырып, сапалы білім беру. Ұстаз үшін ең басты мәселе - оқыту әдісін дұрыс таңдау. Жаңа педагогикалық технологияларды дұрыс таңдау. Жаңа педагогикалық технологиялар оқулардың жеке тұлғалық күшін арттырып, шығармашылық ойының дамуында басты рөл атқарады [11; 13] .

Оқушылардың әдебиеттік білімі мен шығармашылық қабілеті неғұрлым жоғары болса, соғұрлым олардың эстетикалық сезімі тереңдейді. Сондықтан әдебиетті үйрену оқулықта жазылған қағиданы жаттап алумен бітпейді, оқушылар шығарманы оқып, оны өз бетінше талдауға, ұғынуға, үйренуге тиісті [14; 3] .