Дүние болмысы екі деңгейде

Презентация қосу

Болмыс- онтологияның
орталық категориясы
Орындаған: Асимова Мехрибанум МК-21
Тексерген: филос., ғ.к., доцент м.а. Иманқұл А.Н
Болмыс ұғымы – философияның ең ежелгі әрі
маңызды категорияларының бірі.
Ол жалпылай алғанда «бар болу», «өмір сүру»
проблемасын қамтиды. Бар болудың қарама-
қарсы ұғымы, әрине, жоқ болу. Ендеше, болмыс
туралы айтқанда болмыссыздық ұғымын қоса
еске алған жөн. Олар өзара тұтастықта, ажырамас
ауыспалы диалектикалық байланыста.
Философия тарихында болмыс ұғымын тұңғыш
пайдаланып, оны мәселе ретінде қарастырған
көне грек ойшылы Парменид (б.з.б. VI-V) еді.
Оның пікірі бойынша:

болмыс дегеніміз – бар болу, өмір
сүру, одан басқа ештеңе жоқ, ал
жоқ болу – болмыссыздық..
Парменид әлемнің болмыс есебінде
тұтастығына, тұрақтылығына,
мәңгілігіне, ең бастысы бар
болуына, өмір сүретіндігіне көңіл
бөледі.
Болмыстың 3 мәні және 4 формасы бар.
1 Мәні : 1 – болмы – болу, бар болу, өмір сүру.
«Я есть» ескі славян тілінде, «болмыс»
қазақша.
2 Мәні: болмыс мәселесі өмір мен өлім
мәселесі сұрақтарын қарастырады.
3 Мәні: дүниенің бірлігң мәселесі. Дүние көп
түрлі, ал осы көп түрліліктің бірлігі бар ма?
Екі жауап беріледі: «Иә» не «Жоқ». «Иә» деп
материализм, идеализм, біртұтас дүниеге
көзқарастағылар жауап береді..
Материалистер дүниенің бірлігі оның
материалдығында, яғни, оның объективтік
өмір сүруінде. (адамнан тәуелсіз).
Болмыстың 3 мәні және 4 формасы
бар.
4 болмыстың түрі: дүние, сана, адам,
қоғам.
1) Дүние болмысы екі деңгейде: 1
деңгей – бірінші табиғат болмысы, ол
объективті сипатта, адамзаттан және
адамнан тәуелсіз.
2 деңгей – болмыстың 2ші деңгейі адам
келбетті табиғат, объективті-
субъективті-әлеуметтік сипатта. Адам
жасаған әлеуметтік дүние туралы.
2) Сана болмысы 2 деңгейде: 1
деңгейде – индивидтің жекеленген
санасы. Ол қоғамдық сананы
тудырады.
• 2 деңгей- объективтірілген сана-
қоғам санасы, ол субъективті-
объективті сипатта. Мысалы,
Құрманғазының “Балбырауын” күйі
объективтірілген санаға айналған.
Автор жоқ, ал күй өмір сүруде.
Объективтенген санаға: саяси,
құқықтық, моральдық, эстетикалық,
діни, философиялық.
• Болмыстың 3 түрі – адам болмысы, ол
да 2 деңгейде өмір сүреді. 1 деңгей-
адамның физикалық болмысы, оның тән
саулығы. А.Шопенгауэр “Денсаулық
өмірдің барлық байлығының ең
жоғарысы, шындығында, сау қайыршы,
ауру патшадан бақытты.” деп айтқан
• Кеңес үкіметі кезеңінде денсаулық
мемлекеттік құндылық болған жоқ.
2 деңгей – жандық –руханилық. Ол жан
және рух ұғымдары арқылы түсіндіріледі.
Жан – адамның дүниеге деген
психоэмоциялық қатынасы. Жанның 3 түрі
бар – романтикалық (дүниені сұлу не
сұрықтыс ретінде қарастырады),
адамгершілік(дүниені мейірімді не зұлым
ретінде түсінеді), прагматикалық
(ситуациялық). Рухтың 3 түрі бар. Рух –
адамның дүниеге теориялық қатынасы.
Рухтың 3 түрі: Эстетикалық(дүниені
сұлу не сұрықсыз деп түсінеді),
Этикалық (дүниені мейірімді не
зұлым ретінде түсінеді), ғылымилық
(дүниені мейірімді не зұлым ретінде
нақты жағдайды есепке ала отырып
түсінеді).
Адам руханилық пен
материалдықтың бірлігі.
Болмыстың 4 түрі – қоғам болмысы
екі деңгейде өмір сүреді: адам
болмысы индивид ретінде – жалпы
қоғам тұрмысы мен болмысы – ол
материалдық құндылықтарды өндіру
Материя- дүниенi адамның санасынан тыс, әрi тәуелсiз
объективтi шындық деп қарайтын дүниетанымның
түп қазығы, мән мағынасы болып табылатын, және
сана арқылы бейнеленетiн әмбебап категория.
Бұл анықтамада материяның негiзгi белгiлерi айқын
көрсетiледi: 1) материя адам санасына тәуелсiз өмiр
сүредi; 2) ол адам санасында бейнеленедi; 3) материя
санаға қарағанда бiрiншi, бастапқы екендiгiн бiлдiредi;
4) материалдық дүниенi танып бiлуге болатындығын
көрсетедi.
Қозғалыс-материяның ең маңызды,
жалпыға ортақ атрибуты, оның өмiр
сурү тәсiлi. Дүниеде қозғалыссыз
материяның болмайтыны сияқты,
материясыз қозғалыстың болуы да
мүмкiн емес.
Егер қозғалыс болса, ол “бiрдеменiң” қозғалысы,
“ештененiң” қозғалысы емес, қозғалыс “өзiнен өзi”
болмайды. Кеңее беретiн Ғаламда планеталар әр
түрлi жақтарға “екпiндейдi”, оларды (спутниктар)
серiктер айналып жүредi, (кометалар) құйрықты
жұлдыздар мен метеориттер жан-жаққа зымырайды,
шексiз ғарышта әр түрлi толқындар сейiледi.
Органикалық жүйелер де үздiксiз қозғалыста
болады: зат алмасу, информация алмасу, ұрықтау
және көбейю, қарапайым физиологиялық және
күрделi биологиялық өзгерiстер өтiп жатады.
Әлеуметтiк жүйе де өзгерiстерге ұшырайды, мұнда
ең бiрiншiдең адамның өзгерiстерi және онто- және
филогенез процесстерiндегi адамзат өзгерiстерi.
Кеңiстiк пен уақыт материяның
ажырамас қасиеттерi, атрибуттары;
өмiр сүру формалары. әлемде
қозғалыстағы материя ғана бар дедiк,
ендеше ол қозғалыс кеңiстiкте және
уақытта ғана iске асады, өзiн
айқындайды, мәнге ие болады.
Философия мен ғылымда бұл мәселеге әр
түрлi қөзқарастар болды.
Субстанционалдық тұғырнама- көне грек
атомистерiнең басталған (Евклид геометриясы,
Демокрит пен Эпикур кеңiстiктi атомдарды
орналастыратың бос қуыс деп ұқты) кейiнгi ф-
тар мен ғалымдар идеяларында жалғасын
тапты, олар әлем жайында механистiк
көзқарысты ұстады – кеңiстiк бұл барлық
заттар жойылғаннаң кейiн қалатының бәрi. Ол-
бос құыс, оның қасиеттерi қашықтықта созылу
және өзiнде бүкiл бар материяны сыйдыру. Ал,
уақыт- ештенеге қатысы жоқ, ағым, бәрi де
пайда болып және жойылып жататың бiркелкi
ұзақтық.
Материяны ұйымдастыру постиндустр
Биосфера
индустриалдық
деңгейлері Биоценоз
Қоғам дәстірі
Популяция, түр
Ру мен тайпа
Метагалактика
Көп клеткалық Адам Тобырлық
келбет
галактика Клеткалық

Макротела Полимерлік деңгей

Молекулалар

Атомдар

Элем. бөлшектер
Философиядағы антропология мынаны
зерттейді:
• Адам табиғаты
• Антропогенез
• Адамның өмір сүру проблемасы
• Адамның рухани дамуы
• Эволюцияның перспективті жақтары
• Адамның бостандық және
міндеттемлері;
• Антропологиялық биоэтика
проблемалары
Ежелгі Шығыстағы адам мәселесі:
Көне Греция философиясындағы
адам мәселесі
Софисттер:
“Адам барылқ заттың шегі» (Человек есть
мера всех вещей”) (Протагор);
релятивизм және субъективизм;
Ақиқаттың экзистенциальді мағынасы
ашылды
Сократ:
Этикалық рационализм;
Платон:
Тән мен Жанның антопологиялық дуализімі;
Жан ол жаңа ойларға бағытталған
субстанция болады, ал ол өз алдында
адамды адам етеді.
Аристотель:
“Адам- сана қабілеті дарыған, қоғамдық
жануар» (Человек – это общественное
животное, наделенное разумом”);
Ортағасырлық христиандық
адам концепциясы

Адам- құдай орнатқан әлемнің бір
бөлігі ретінде қарастырылады;
Адам “Құдай образы және оған ұқсас»;
Құдаймен салыстырғанда адам ұсақ
әрі дәрменсіз жаратылыс;
Адамның мақсаты– Құдайға сену және
Қиямет күні сол арқылы көмек табу;
Қайта өрлеу және Жаңа заман
философиясындағы адам мәселесі.

• Адам әлемде орталық орынды алады. (Пико
делла Мирандола);
• Әр адам өз бақытының басшысы –адам ой
бостандықта болу керек;
• Жалпықоғамдық бәсекелес - «адам-адамға -
қасқыр» (Т.Гоббс);
• Антропологиялық рационализм: «Мен
ойлаймын, демек өмір сұремін» (Р.Декарт);
• Адамға механикалық тұрғыдан қарау: «Адам-
машина» (Ж.Ламетри)
Неміс классикалық философиясы адам жайлы:

• Адам – философиядағы негізгі сұрақ,
адам әлемдегі басты құрылым
(И.Кант);
• Адам басқа тіршіліктен ойлаумен
ерекшеленеді. (И.Фихте);
• Адам рухани субъек ретінде және
жалпы жан және сананың иесі
(тасушысы) (Г.Гегель);
• антропологиялық монизм (Л.Фейербах)
Антропогенез негізгі
концепциялары:
Түрлері Концепцияның негізгі Өкілдері
идеялары

Теологиялық концепция Құдай адамды жаратады Христиандық теология
(креационизм) және т.б

Биологиялық эволюция Адам өзінді жолмен Ж.Ламарк, Ч.Дарвин,
концепциясы дамып жетілді Ф.Энгельс и др.

Космостық эволюция Астральді және Махатмы, Е.Блаватская,
концепциясы биологиялық Е.Рерих и др.
организімдер эволюциясы
Адамның биологиялық және әлеуметтік дамуының қарым қатынасы

• Биологиялық эволюция қазіргі уақытта
өзінің өзектілігін (актуальность)
жоғалтты;
• Сондықтан әлеуметтік –мәдени эволюция
арқылы адам дамуда;
• Генетикалық ақпарат өз басты рөлін
(значение) жоғалтып, және әлеуметтік
ақпаратпен алмастырылуда;
• Қазіргі уақыттағы адамға қауіпті дамыған
әлемдегі экологиялық проблемалар;
Адамның әлеуметтік және биологиялық дамуындағы
көзқарастар;

ПАНСОЦИОЛОГИЗМ
ПАНБИОЛОГИЗМ - Барлық адамдар бірдей
- Адамдардың мүкіндігі генетикалық
толықтай генмен құрылыммен дүиеге
байланысты деп келеді, ал олардын
сандайды; мүмкіндіктерінің
дамуына басты рөлді
тәрбие мен білім алу
ойнайды деп санайды;
Адамның спецификалық ерекшелігі

Барлық тірі ағзалар, соның ішінде адамды да, барлығына
ортақ жүйлі түрде Байланысқан заңдылықтарға бағынады.
Және жалпы биологиялық заңдылықтарға Бірақ адам
биологиялық құндылықпен қатар басқа да
құнлықпен еркешеледі

Таңдау еркі
Сана Тұлға ретінде көрінуі

Басқа
организмдерден
адамның
ерекшелігі
Өмірінің соңында
Колективтілік өлетіндігін мойындайтын
жалғыз биологиялық
организм
Мәдениет
Адам феномені

«Тұлға» ұғымы «Индивид» түсінігі
-әлеуметтік қасиетінің -Адамдар тегіне жататынын
толықтығы -көрсетеді

Адам феномені

«индивидуальділік» түсінгі
«Адам» ұғымы
Басқалардан бөлек онтогенез
- Қоғамдық қарым қатынас кезінде алған
бірлестігі физикалық психологиялық
ерекшеліктері.
Осы индивидті басқалардан бөлуші

Ұқсас жұмыстар

Болмыс ұғымы

Адам және қоғам болмысы

БОЛМЫС ФИЛОСОФИЯСЫ. БОЛМЫСТЫҢ НЕГІЗГІ ТҮРЛЕРІ

Философияның міндеттері

Техниканың тарихы

Мартин Хайдаггер өмірі

Пәндер