Дүние болмысы екі деңгейде

Болмыс- онтологияның орталық категориясы

Орындаған: Асимова Мехрибанум МК-21

Тексерген: филос., ғ. к., доцент м. а. Иманқұл А. Н

Болмыс ұғымы - философияның ең ежелгі әрі маңызды категорияларының бірі.

Ол жалпылай алғанда «бар болу», «өмір сүру» проблемасын қамтиды. Бар болудың қарама-қарсы ұғымы, әрине, жоқ болу. Ендеше, болмыс туралы айтқанда болмыссыздық ұғымын қоса еске алған жөн. Олар өзара тұтастықта, ажырамас ауыспалы диалектикалық байланыста.

Философия тарихында болмыс ұғымын тұңғыш пайдаланып, оны мәселе ретінде қарастырған көне грек ойшылы Парменид (б. з. б. VI-V) еді.

Оның пікірі бойынша:

болмыс дегеніміз - бар болу, өмір сүру, одан басқа ештеңе жоқ, ал жоқ болу - болмыссыздық. . Парменид әлемнің болмыс есебінде тұтастығына, тұрақтылығына, мәңгілігіне, ең бастысы бар болуына, өмір сүретіндігіне көңіл бөледі.

Болмыстың 3 мәні және 4 формасы бар.

1 Мәні : 1 - болмы - болу, бар болу, өмір сүру. «Я есть» ескі славян тілінде, «болмыс» қазақша.

2 Мәні: болмыс мәселесі өмір мен өлім мәселесі сұрақтарын қарастырады.

3 Мәні: дүниенің бірлігң мәселесі. Дүние көп түрлі, ал осы көп түрліліктің бірлігі бар ма? Екі жауап беріледі: «Иә» не «Жоқ». «Иә» деп материализм, идеализм, біртұтас дүниеге көзқарастағылар жауап береді. .

Материалистер дүниенің бірлігі оның материалдығында, яғни, оның объективтік өмір сүруінде. (адамнан тәуелсіз) .

Болмыстың 3 мәні және 4 формасы бар.

4 болмыстың түрі: дүние, сана, адам, қоғам.

1) Дүние болмысы екі деңгейде: 1 деңгей - бірінші табиғат болмысы, ол объективті сипатта, адамзаттан және адамнан тәуелсіз.

2 деңгей - болмыстың 2ші деңгейі адам келбетті табиғат, объективті-субъективті-әлеуметтік сипатта. Адам жасаған әлеуметтік дүние туралы.

2) Сана болмысы 2 деңгейде: 1 деңгейде - индивидтің жекеленген санасы. Ол қоғамдық сананы тудырады.

2 деңгей- объективтірілген сана- қоғам санасы, ол субъективті- объективті сипатта. Мысалы, Құрманғазының “Балбырауын” күйі объективтірілген санаға айналған. Автор жоқ, ал күй өмір сүруде. Объективтенген санаға: саяси, құқықтық, моральдық, эстетикалық, діни, философиялық.

Болмыстың 3 түрі - адам болмысы, ол да 2 деңгейде өмір сүреді. 1 деңгей- адамның физикалық болмысы, оның тән саулығы. А. Шопенгауэр “Денсаулық өмірдің барлық байлығының ең жоғарысы, шындығында, сау қайыршы, ауру патшадан бақытты. ” деп айтқан

Кеңес үкіметі кезеңінде денсаулық мемлекеттік құндылық болған жоқ.

2 деңгей - жандық -руханилық. Ол жан және рух ұғымдары арқылы түсіндіріледі.

Жан - адамның дүниеге деген психоэмоциялық қатынасы. Жанның 3 түрі бар - романтикалық (дүниені сұлу не сұрықтыс ретінде қарастырады), адамгершілік(дүниені мейірімді не зұлым ретінде түсінеді), прагматикалық (ситуациялық) . Рухтың 3 түрі бар. Рух - адамның дүниеге теориялық қатынасы.

Рухтың 3 түрі: Эстетикалық(дүниені сұлу не сұрықсыз деп түсінеді), Этикалық (дүниені мейірімді не зұлым ретінде түсінеді), ғылымилық (дүниені мейірімді не зұлым ретінде нақты жағдайды есепке ала отырып түсінеді) .

Адам руханилық пен материалдықтың бірлігі.

Болмыстың 4 түрі - қоғам болмысы екі деңгейде өмір сүреді: адам болмысы индивид ретінде - жалпы қоғам тұрмысы мен болмысы - ол материалдық құндылықтарды өндіру

Материя- дүниенi адамның санасынан тыс, әрi тәуелсiз объективтi шындық деп қарайтын дүниетанымның түп қазығы, мән мағынасы болып табылатын, және сана арқылы бейнеленетiн әмбебап категория.

Бұл анықтамада материяның негiзгi белгiлерi айқын көрсетiледi: 1) материя адам санасына тәуелсiз өмiр сүредi; 2) ол адам санасында бейнеленедi; 3) материя санаға қарағанда бiрiншi, бастапқы екендiгiн бiлдiредi; 4) материалдық дүниенi танып бiлуге болатындығын көрсетедi.

Қозғалыс-материяның ең маңызды, жалпыға ортақ атрибуты, оның өмiр сурү тәсiлi. Дүниеде қозғалыссыз материяның болмайтыны сияқты, материясыз қозғалыстың болуы да мүмкiн емес.

Егер қозғалыс болса, ол “бiрдеменiң” қозғалысы, “ештененiң” қозғалысы емес, қозғалыс “өзiнен өзi” болмайды. Кеңее беретiн Ғаламда планеталар әр түрлi жақтарға “екпiндейдi”, оларды (спутниктар) серiктер айналып жүредi, (кометалар) құйрықты жұлдыздар мен метеориттер жан-жаққа зымырайды, шексiз ғарышта әр түрлi толқындар сейiледi. Органикалық жүйелер де үздiксiз қозғалыста болады: зат алмасу, информация алмасу, ұрықтау және көбейю, қарапайым физиологиялық және күрделi биологиялық өзгерiстер өтiп жатады. Әлеуметтiк жүйе де өзгерiстерге ұшырайды, мұнда ең бiрiншiдең адамның өзгерiстерi және онто- және филогенез процесстерiндегi адамзат өзгерiстерi.

Кеңiстiк пен уақыт материяның ажырамас қасиеттерi, атрибуттары; өмiр сүру формалары. әлемде қозғалыстағы материя ғана бар дедiк, ендеше ол қозғалыс кеңiстiкте және уақытта ғана iске асады, өзiн айқындайды, мәнге ие болады. Философия мен ғылымда бұл мәселеге әр түрлi қөзқарастар болды.

Субстанционалдық тұғырнама- көне грек атомистерiнең басталған (Евклид геометриясы, Демокрит пен Эпикур кеңiстiктi атомдарды орналастыратың бос қуыс деп ұқты) кейiнгi ф-тар мен ғалымдар идеяларында жалғасын тапты, олар әлем жайында механистiк көзқарысты ұстады - кеңiстiк бұл барлық заттар жойылғаннаң кейiн қалатының бәрi. Ол- бос құыс, оның қасиеттерi қашықтықта созылу және өзiнде бүкiл бар материяны сыйдыру. Ал, уақыт- ештенеге қатысы жоқ, ағым, бәрi де пайда болып және жойылып жататың бiркелкi ұзақтық.