Толымсыз сөйлем Атаулы сөйлем

Презентация қосу

Жай сөйлемнен құрмаластың
айырмашылықтары мен оның
өзіндік айырым белгілері

КИЛ-31 тобының
студенті Амантай Аяжан
Жай сөйлем-бір немесе бірнеше сөз бен сөз
тіркестерінен құралып, тиянақты бір ғана
ойды білдіретін сөйлем. Жай сөйлемнің
негізгі ерекшелігі — құрамындағы сөздер
өзара бір-бірімен семантикалық бірлікте
болады, екпін тұтастығы, сөздердің орын
тәртібі сақталады. Құрылымы жағынан жай
сөйлем бір сөзден де, екі не одан да көп
сөзден де тұрады
Жай сөйлем
түрлері

Жақсыз сөйлем Жалаң сөйлем
Жақты сөйлем

Толымды сөйлем Жайылма сөйлем

Толымсыз сөйлем Атаулы сөйлем
Құрмалас сөйлем

екі немесе бірнеше
жай сөйлемнен құралып,
күрделі ойды білдіретін,
мағыналық жағынан өзара
байланысты біртұтас сөйлем.
Құрмалас сөйлем жасалу
жолына қарай үш түрге
бөлінеді

Салалас құрмалас Сабақтас Аралас құрмалас
сөйлем құрмалас сөйлем сөйлем
құрамындағы жай сөйлемдері
құрамындағы жай сөйлемдері Құрмалас сөйлемнің бір
салаласа байланысқан құрмаластың
бір-бірімен сабақтаса түрі. Кемі үш жай
түрі. СҚС баяндауыштары тиянақты
байланысқан құрмаластың сөйлемнен құралады.
тұлғада келіп, бір-бірімен тең
түрі. Сабақтас құрмалас Олар өзара
дәрежеде байланысады. СҚСнің жай
сөйлем құрамындағы алғашқы синтаксистік байланысты
сөйлемдері өзара мағыналық
жай сөйлемнің баяндауышы ң ерекше түрі — аралас
тұтастықта болып, интонация
тиянақсыз тұлғада келіп, байланыс арқылы
(жалғаулықсыз) және жалғаулық
екіншісіне бағына құрмаласқан.
шылаулар арқылы байланысады.
байланысады
Құрмалас сөйлемнің
белгілері:
кем дегенде екі жай сөйлемнен (синтаксистік компоненттен) құралып, әр сөйлемінде
предикаттық қатынас болады. Кей жағдайда бастауыш айтылмағанымен, баяндауыш
арқылы білініп тұрады. Ал құрмалас құрамындағы жай сөйлемнің әрбірінде
баяндауыштың болуы міндетті;

жай сөйлемдер белгілі бір тәсілдер — баяндауыш формалары және шылаулар арқылы байланысқа
түседі;

негізгі компоненттер — жай сөйлемдер мағынасы жағынан логикалық байланыста болып, біртұтас
күрделі ойды білдіреді.

Құрмалас сөйлем компоненттерін өзара байланыстыруда интонацияның да айрықша қызметі бар.
Алғашқы компонент аяқталмаған, ұласпалы интонацияға ие болады да, соңғысы аяқталған
тиянақты интонацияда келеді.
Салалас құрмаластың өзіне тән негізгі белгілері:

1.Салалас құрмалас сөйлемнің синтаксистік компоненттерін байланысқа түсіретін
баяндауыш сөздері тиянақты тұлғамен аяқталады. Мұндай “байланыстырғыш баяндауыш”
салалас құрмаластың алғашқы компоненттерінен орын алады.
“Байланыстырғыш баяндауыштың” осылайша аяқталуына байланысты салалас құрмалас
сөйлемнің синтаксистік компоненттері тұлғалық жағынан бір-бірімен теңдестік дәрежеде
жұмсалады.

2.Салалас құрмалас сөйлем компоненттерінің бастауыш пен баяндауыштары әр уақытта да
жақ жалғауы арқылы өзара қиыса жұмсалады.

3.Салалас құрмалас сөйлем синтаксистік компоненттерінің аралығында интонациялық
кідіріс айқын сезіліп, молынан сақталады. Салалассөйлемнің алғашқы компонентінің,
соңғысындай, дауыс кідірісі жағынан созыңқылай айтылуы оның баяндауышының
тиянақты тұлғада жұмсалуымен тығыз байланысты келеді.
НАЗАРЫҢЫЗҒА

РАХМЕТ

Ұқсас жұмыстар

АТАУЛЫ СӨЙЛЕМ ЖАСАЛУЫ

Атаулы сөйлем

Құрмалас сөйлем түрлері

Бұйрықты сөйлем

Жай сөйлемді оқыту әдістемесі

Жай сөйлем түрлеріне жаттығу

Синтаксис және оның объектілері

Қазақ тілінің синтаксистік жүйесін оқыту

Сөздердің байланысу тәсілдері

Мақал -мәтелдер синтаксисі

Пәндер