Өсу факторы

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

БИОЛОГИЯ ЖӘНЕ БИОТЕХНОЛОГИЯ ФАКУЛЬТЕТІ

БИОАЛУАНТҮРЛІЛІК ЖӘНЕ БИОРЕСУРСТАР КАФЕДРАСЫ

Мамандық аты, шифры: 7M05101 - «Биология»

Орындаған: Пангереев Б. С.

Пән оқытушысы: б. ғ. к. , Ыргынбаева Ш. М.

Алматы 2020 ж.

Өлім рецепторларын активтендіретін цитокиндер

Жоспар:

І. Кіріспе

ІІ. Негізгі бөлім

1. NK-жасушалары - (Natural killer cells)

2. Ісік некрозы факторының (ІНФ) рецепторлары

3. Цитокиндердің негізгі топтары (Интерлейкиндер, Ісік некроздаушыфакторлар. Колония белсендіруші факторлар. Интерферондар. Өсу факторы. Хемокиндер)

ІІІ. Қорытынды

NK-жасушалары - (ағылш. Natural killer cells, NK cells) - туа біткен иммунитеттің жұмыс істеуіне қатысатын цитотоксикалық лимфоциттердің түрі. Функционалдық NK-жасушалар цитотоксикалық T-лимфоцитпен (T-киллермен) омыртқалылардың адаптивті иммунитетімен ұқсас. NK-жасушалар инфекцияланған жасушаларды жойып, жасушаішілік бактериялар мен вирустарды жұқтыруға қарсы жауапты қамтамасыз етеді, сондай-ақ ісікке қарсы иммунитеттің жұмысына қатысады. Басқа иммундық жасушалардан айырмашылығы, NK-жасушалар мембранада гистотасымалдылықтың (MHC) бас кешенінің қатысуынсыз жұқтырған жасушаларды, сондай-ақ антиденелерді таниды, осының арқасында NK-жасушалармен жанама жауап өте жылдам.

NK-жасушалары - (Natural killer cells)

Өзіне тән ерекшелігі

Негізгі функцияны орындауға тікелей қатысы бар цитоплазмалық азурофильді түйіршіктердің болуы. Перфорин, гранзимдер және гранулолизин-гранулалардың негізгі компоненттері.

NK-жасушалар, олардың цитолитикалық функциясымен байланысты. Перфорин гидрофобты ортада полимерленуі және нысананың мембранасында тесіктерді қалыптастыруы мүмкін. Гранзимдер-күкірт протеаздары. Гранзимдердің бірнеше түрі бар (А, В, С), оның ішінде перфориндік тесіктер арқылы нысана клеткасына өтетін гранзим В, оның апоптозын индукциялайды. Гранулизин липидтермен байланысты нысандағы кемелденген түйіршіктерде ғана ұсталады.

Табиғи киллер дамуының негізгі кезеңдері.

Табиғи киллер рецепторлары.

NK-жасушалардағы тежегіш және белсендіруші сигналдар

Құрылыс сызбасы

Активирлеуші рецепторлар

Ингибирлеуші рецепторлар

NK жасушаларының көпшілігі ядросы бар барлық қалыпты сау жасушалардың бетінде бар MHC-I молекулаларын танитын игибирлеуші (тежегіш) рецепторларды экспрессиялайды. MHC-I танитын NK-жасушалардың рецепторлары MHC-I өзара әрекеттесетін T-жасушалық рецепторлардан іргелі ерекшеленеді. Көптеген тежегіш рецепторлар лектиндер болып табылады (мысалы, CD94 ГЕТЕРОДИМЕР рецепторы /NKG2A) .

NK-жасушалардың ингибациялаушы рецепторларының саны бойынша үшінші - LIRs (ағылш. leucocyte immunoglobulin-like receptors) . Бұл рецепторлар kirs сияқты иммуноглобулинді домен бар және MHC-I молекулаларымен байланысады, бірақ KIRs қарағанда аз. LIRs NK жасушаларына қарағанда B жасушалары көп.

Ингибирлеуші рецепторлар

Ісік некрозы факторының (ІНФ) рецепторлары

Ісіктің некроз факторының рецепторлары, немесе өлімнің рецепторлары-үш өлшемді белоктар, цитокиндер рецепторлары, олар ісіктің некроз факторларының отбасы цитокиндерін танып, байланыстырады. Бұл тұқымдылықтың рецепторлары адаптерлік ақуыздармен, соның ішінде TRADE, TRAF, IP ақуыздарымен өзара әрекеттеседі, ол цитокинді белсендіруге клетканың жауабын анықтайды, мысалы, апоптозды немесе қабынуды ынталандырады.

Цистеин-байытылған учаскесі TNFR/NGFR

CD120, немесе TNFRSF1, (ағыл. tumor necrosis factor receptor superfamily, member 1) - ісіктің некроз факторының рецепторларының тұқымыдасының ісіктің некроз факторының рецепторы.

CD120 немесе TNFRSF1 рецепторы

Екі түрлі гендермен кодталған TNF рецепторының екі түрі бар:

TNFRSF1A (TNF-R1, CD120a), ісік некрозы факторының негізгі рецепторларының бірі.

TNFRSF1B (TNF-R2, CD120b) .

Signaling pathways mediated via TNFR1

CD120 рецепторының сигнал беру механизмі

TNFRSF1A (ағылш. tumor necrosis factor receptor superfamily, member 1A) - мембраналық ақуыз, ісіктің некроз факторы рецепторларының тұқымдасының рецептор. Адам TNFRSF1A генімен кодталады.

TNFRSF1A рецепторы

TNFRSF1A ісік некрозы факторы (ІНФ) рецепторларының тұқымдастары TNFRSF1B екеуі бірге бір топқа кіреді. TNFRSF1A рецепторы NF-K1B транскрипциясы факторын белсендіреді, апоптозды және некрозды реттейді. Анти-апоптоздық ақуыз BAG4 (SODD) және адаптер ақуыздары TRADD және TRAF2, олар рецептормен сигнал беруді реттейді, рецептормен өзара әрекеттеседі.

TNFRSF1A

TNF рецепторлары

TNFR1(CD120a, p55)

TNFR2(CD120b, p75)

Интерлейкин-2

Цитокиндер - жасуша аралық әрекеттесуді қамтамасыз ететін белсенген иммундық жасушалардың ақуыздары.

Цитокиндер эстафеталық принцип бойынша әсер етеді: бір цитокин жасушаға әсер етіп, одан басқа цитокиндер бөлініп шығады (цитокинді каскад) .

Цитокиндер сипаттамасы

Бір цитокин бірнеше түрімен өндіріле алады.

Бір жасуша бірнеше цитокинді өндіреді.

Бір цитокин бірнеше түрлі жасушаға әсер ете алады.

Әртүрлі цитокиндер белгілі бір жасушаның қызметін атқара алады.

Цитокиндерге жатады:

интерферондар (ИНФ)

интерлейкиндер (ИЛ)

хемокиндер

ісікті некроздаушы факторлар (ІНФ)

колония белсендіруші факторлар (КБФ)

өсу факторлары

Цитокиндердің әсер ету механизмі

Интракринді механизм - цитокиндердің өндіруші жасушаның ішінен әсер ету; цитокиндердің жасуша ішілік спецификалық рецепторлармен байланысуы.

Аутокринді механизм - цитокиннің өзі бөлінген жасушасына әсер етуі. Мысалы, интерлейкин-1, -6 -18, ІНФα моноциттер/макрофагтар үшін аутокринді белсендіруші факторлар болып табылады.

Паракринді механизм - цитокиндердің жақын орналасқан жасушалар мен ұлпаларға әсер етуі. Мысалы, макрофагтан бөлінетін ИЛ-1, -6 -12 және -18, ІНФα Т-хелперді (Th0) белсендіреді.

Эндокринді механизм - цитокиннің өндіруші жасушадан алыс орналасқан жасушаларға әсер етуі. Мысалы, аутокринді және паракринді әсер етуші қашықтықта иммундық реттеуші әсер етуі мүмкін, пирогенді әсері бар, гепатоциттермен жедел фаза ақуыздарының бөлінуіне ықпал жасайды.

Жалпы жасушаішілік қызметі

киназа

цитокин

Фосфорилирование

STAT

киназа

Фосфорилирование

Димеризация

(гомо- или гетеро-)

Ядро

Цитокиндердің әсері

Мүшелер мен жүйелер

Цитокиндердің әсер етуі

Цитокиндер

Орталық жүйке жүйесі

Мінез-құлықтың өзгеруі, баяу толқынды ұйықының болуы, тәбеттің төмендеуі

ИЛ-1, 6, 8, TNF

Гипоталамус-гипофиз

Қызба, гормондардың және рилизинг-факторлардың синтезделуінің өзгеруі

ИЛ-1, 6, 8, TNF, INF

Эндокринді жүйе

Стероидты және басқа гормондардың деңгейінің өзгеруі

ИЛ-1, TNF

Бауыр

Жедел фазалық ақуыздардың және комплемент компоненттерінің көп синдезделуі, альбумин синтезінің төмендеуі

ИЛ-1, 6, TNF

Сүйек кемігі

Гемопоэздың күшеюі

ИЛ-1, 3, 6, 7, CSF

Қан плазмасы

Қан ұюының күшеюі, қанның иондық құрылысының өзгеруі

ИЛ-1, TNF

Иммундық жауаптың аутокринді-паракринді реттелуі

Интерлейкиндер

Интерлейкиндер - негізінде Т-жасушалармен, кейде мононуклеарлық фагоциттермен немесе басқа ұлпа жасушаларымен бөлінетін цитокиндердің үлкен тобы (ИЛ-1 - ИЛ-18) Интерлейкиндердің қызметі: - басқа жасушалардың бөлінуін немесе жетілуін белсендіреді - Т-жасушаларды белсендіреді

Интерлейкиндердің классификациясы

ИЛ

Аталуы

Өндіруші жасуша

Қызметі

ИЛ-1

Эндогенді пироген, лимфоцитті белсендіруші фактор

Макрофаг

ИЛ-2

Лимфоциттердің пролиферациялауны

Лимфоциттер клонының жетілуі

Антиденелер синтезінің күшеюі

ИЛ-2

Т-жасушалардың өсу факторлары

Тх1

Т-жасушалардың пролиферациялануы

Цитотоксикалық Т-лимфоциттердің жетілуі

В-лимфоциттердің жетілуі және пролиферациялануы

ТК-жасушалары қызметінің күшеюі

ІНФ, ИЛ-6, ИЛ-8

ИЛ-3

Полипоэтин, колония белсендіруші фактор

Тх

Базофил

Тимус жасушалары

Нейтрофилдер мен эритроциттер өнімінің жоғарылауы

ИЛ-4

В-жасушалық белсендіруші фактор

Тх2

IgG4, IgE

В-жасушалардың пролиферациялануы

ИЛ-5

Эозинофилді фактор

Тх2

Эозинофилдерді белсендіреді

IgE, IgA

ИЛ

Атауы

Өндіруші жасуша

Қызметі

ИЛ-6

Макрофаг

Т- және В-лимфоциттер

Жедел фаза ақуыздары, кортикотропин, антиденелерді синтездеу, дің жасушаларының пролиферациялануы жәнежетілуі, Т-лимфоциттердің белсенуі

ИЛ-7

Фибробласт

Т-лимфоцит

Сүйек кемігінің жасушалары

Тимус жасушалары

В-лимфоциттер санының көбеюі

Т-лимфоциттердің жетілуі

ИЛ-9

Т-лимфоцит

Т-лимфоциттер мен ұлпа базофилдерінің белсенуі

ИЛ-4 қызметінің күшюеі

ИЛ-10

Супрессорлық фактор

Тх2

Тх1, ТК-жасушаларды, моноциттерді тежейді

В-лимфоциттер мен базофилдердің пролиферациялануын күшейтеді

ИЛ-11

Тромбоциттік фактор

Фибробласт

Сүйек кемігінің жасушалары

Тромбоцитопоэз

ИЛ

Аталуы

Өндіруші жасуша

Қызметі

ИЛ-12

В-лимфоцит

Моноцит

Тх1 жетілуі

Цитотоксикалық Т-лимфоцит

Гамма-ИНФ

ИЛ-13

Тх2

ИЛ-4

IgE, IgG

ИЛ-14

Дендритті жасушалар

Т-лимфоцит

В-лимфоциттер пролиферациялануы

ИЛ-15

Моноцит

Эпителиалді және бұлшық ет жасушалары

Т-лимфоциттердің белсенуі

ИЛ-16

Т-лимфоцит

Ми микроглиялары

Тимус, көк бауыр жасушалары

Т-лимфоциттер пролиферациялануы

ИЛ-17

Т-лимфоцит

ИЛ-6, ИЛ-8, GM-CSF

ИЛ-18

Моноцит-макрофаг

Гамма-интерферон өндіру

ӨСУ ФАКТОРЛАРЫ - жасушаларда ДНК синтездейтін ақуызды молекулалар тобы. Өсу факторлары жасушалардың пролиферациялануында, жетілуінде және бағытталып жылжуында маңызды роль атқарады. Жасушалардың өсу факторларымен әрекеттесуі организмнің дұрыс дамуын және қорғаныс реакцияларын қамтамасыз етеді. Тұрақты регенерацияланып отыратын ұлпалар да (мысалы қан эпителиі мен жасушалары) дің жасушаларының пролиферациялауының реттелуін талап етеді. Бұл процестерді бақылау төмендесе немесе жойылса қатерлі ісік және атеросклероз сияқты ауыр ауруларға алып келеді.

Өсу факторлары - басқа жасушалардан рецепторларымен ерекшеленетін өз нысана жасушаларына әсер етеді. Нәтижесінде жасуша тыныш қалыптан шығып, бөліне бастайды.