Қалыпты жасуша

Презентация қосу

Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университеті
Биология және биотехнология факультеті

ОНКОЛОГИЯЛЫҚ АУРУЛАРДЫҢ
ДАМУЫНДАҒЫ АПАПТОЗДЫҢ РӨЛІ.
Кіріспе
Ағза онтогенезінде жасушалардың өліп
жойылуы ерте кезден ақ белгілі. Осы жіктелудің
ақырғы нәтижесі қартаю деп түсіндіріліп келген.
Бірақ соңғы 15-20 жылдарда жасушалардың өлуі
тек дегенаративтік құбылыс болып қана қоймай,
сол сияқты жасушаның өзін- өзі өлтіретіні, яғни
жасушаның өлуіне өзі белсенді рөл атқаратыны
белгілі болды.
Жасушаның мұндай өлімін апатоз жасушаның
генетикалық бағдарланған өлімі деп атайды.
Соңғы
түрлену

Апаптоз

Некроз
1.Қалыпты жасуша
2. Апоптоздың басталуы
3. Фрагментация
4. Фагоцитоз
5. Некроз
Жасушада терең өсінділер, қалақтар пайда
болады, олар біртіндеп үзіледі және оларды
апоптозды денелер деп атайды. Оларда
ядролы фрагменттер немесе цитоплазма
бөліктері болуы мүмкін.
Апоптоздық денешіктерді қоршайтын
жасушалар фагоцитоздар.
Апоптоздық денешіктерді фагоцитоздауға
фагоциттер ғана емес, және де
қоршайтын барлық жасушалар да
қабілетті.
• Іштей апоптоз кезінде –келесі механизмді
жіберуі мүмкін:
• 1. Хромосоманың әртүрлі зақымданулары
(ДНҚ- үзілуі, ДНҚ- шыншырының тігілуі);
• 2. Липидтердің асқын тотығуы (ПОЛ)
нәтижесінде, мембрананың жасушаішілік
зақымдануы.
• Бұл зақымданулар сыртқы факторлардан
пайда болады: сәулелену, температураның
өзгеруімен, химиялық қосылыстармен, азот
оксидімен, радикалдармен.
• Осындай бұзылыстарды стресстер,
жасуша қоректенуінің бұзылысы
жылдамдатуы мүмкін (мысалы: жас
үлкейген сайын бас миында нейрондар
азаяды.
• Апоптоз – мұндай жағдайда
Паркинсон ауруын туғызады.
• Апоптоздық «бұйрық» бойынша –
1. Бұндай апоптоз онтогенезбен
байланысты:
• 1- жәндіктердің метаморфоз кезіндегі
қуыршақ жасушасының жойылуы;
• 2- эмбриогенездегі хорданың
(омыртқа) басталуы;
• 3- уылдырық шашқаннан кейінгі
горбуша балығы мүшелерінің
жылдам инволюциясы (зат
алмасуының төмендеуі, т.б, ),
өліммен аяқталады.
2. Иммунды жүйелердің пайда
болуы және жұмыс істеуі (Т
және В-лимфоциттерінің
жойылуы).
. Барлық қатардағы
лимфоидты қан түзуші
жасушалардың дамуы. Мұндай
жасушаның дамуы үшін кейбір
цитокиндер қажет болады.
• 3. Әйелдердің репродуктивті
жүйесінде:
- жасушалардың жойылуы
(ооциттер, фолликулалық
жасушалар);
- сары дененің жойылуы;
- лактация тоқтағаннан кейінгі сүт
безі лактоциттердің жойылуы.
Стрелка-
лар
апатозға
ұшыра-
ған
жасуша-
ларды
көрсетіп
тұр
Апаптоздың даму кезеңдері
Қатерлі ісік қалыпты жасуша қатерлі
трансформация нәтижесінде пайда болады,
ол бақылаусыз көбейеді, апоптозға
қабілеттілігін жоғалтады. Қатерлі
трансформация бір немесе бірнеше мутация
кесірінен пайда болады, жасушалардың
шекарасы анықталмаған жағдайда апоптоз
механизімі бұзылуына алып келеді. Егер де
ағзаның иммундық жүйесі мұндай
трансформацияны анықтамаса, ісік ары
қарай өсіп сонында метастаз береді
Апоптопические каспазы бөлінеді:Инициаторлық каспаздар (каспаза 2, каспаза 8, каспаза 9,
каспаза 10)Тиімді (экзекуторлық) каспаз (каспаза 3, каспаза 6 және каспаза 7)Инициаторлық
каспаз іске қосылғаннан кейін, бірнеше басқа да әсерлі каспаздарды іске қосуға әкелетін
тізбекті реакция іске қосылады. Экзекуторлық каспаздар апоптоз кезінде морфологиялық
өзгерістерді тудыруы үшін 600-ден астам жасушалық компоненттерді бұзады.Апоптоз кезінде
болатын каскадтарының мысалдары:Апоптоздың ішкі (митохондриальді) сигналдық жолы:
митохондриальді цитохромды жасушалық стресс кезінде босатылады. Бұл молекула адапторлы
ақуызды (APAF-1) байланыстырады, ол инициаторлық каспазаны 9 (CARD-CARD өзара
әрекеттесуі арқылы) жояды. Бұл апоптосома деп аталатын мультипротеинді кешенді
белсендіретін каспазаның пайда болуына әкеледі. Каспаза 9 сияқты бастамашы каспаздарды
іске қосқаннан кейін басқа каспаз-эффекторларды ыдырату және іске қосу орын алады. Бұл
апоптоз кезінде жасушалық компоненттердің азып-тозуына әкеледі.Апоптоздың сыртқы
сигналдық жолы: Каспаз каскады жасушадан тыс лигандалармен жасушалық бетінде
орналасқан өлім рецепторлары арқылы белсендіріледі. Бұл прокаспазды рекрутирлейтін және
белсендіретін полипротеинді өлім сигналдық кешенін (DISC) қалыптастыру арқылы қол
жеткізіледі. Мысалы, лиганд FasL рецептордың жасушадан тыс бетінде FasR рецепторын
байланыстырады; байланыстыру рецепторлардың цитоплазмалық құйрығында өлім
домендерін белсендіреді. Fadd адаптерлік ақуыз ded домен арқылы (өлім доменінің және өлім
доменінің өзара іс-қимылы арқылы) procаспаз 8-ге айналады. Бұл FasR, FADD және procаспаза
8 ақуыздары (DISC) өлім тудыратын дабыл кешенін құрайды, онда каспаза 8 белсендіріледі.
Бұл митохондриальды стрессті индукциялау жолымен ішкі жолды бәсеңдетіп белсендіруге
немесе жасушалық компоненттерді бұзуға арналған каспаз-экзекуторларды (каспаза 3, каспаза
6 және каспаза 7) тікелей белсендіруге әкелуі мүмкін.
Апаптоздың
сатылары

Ұқсас жұмыстар

Жасуша циклі реттелуінің молекулалық механизмі

Сыртқы әсерлерге жасушалардың реакциясы

АПОПТОЗ НЕКРОЗ

Митогенді факторлар мен өсуді тежеуші сигналдардың клетканың бөлінуіне әсері

Тұқым

Жасушалар мен тіндердің патологиясы

Канцерогенез. Онкогендер туралы қазіргі көзқарастар

НЕКРОЗ АПОПТОЗ

Ағзаның су-электролиттік тепе- теңдігі

Апоптоздың белгілері

Пәндер