Күшті қышқылдар

Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті
ФОРМАЛЬДЕГИД ТОБЫ.
ПРЕПАРАТТАРЫ-ӘСЕР ЕТУ
СӨЖ
МЕХАНИЗМІ, ҚОЛДАНУ.
ОТТЕГІН БӨЛЕТІН ЗАТТАР.
ПРЕПАРАТТАРЫ – ӘСЕР ЕТУ
МЕХАНИЗМІ, ҚОЛДАНУ.
ХЛОР ПРЕПАРАТТАРЫ.
ПРЕПАРАТТАРЫНЫҢ ӘСЕР ЕТУ
МЕХАНИЗМІ, ҚОЛДАНУ.
ҚЫШҚЫЛДАР, СІЛТІЛЕР ЖӘНЕ
САБЫНДАР.

Орындаған: Тұрсынова Д.С
Тексерген: Тойкина Г.Н.

Семей 2017 жыл
ЖОСПАР:
Формальдегид тобы. Препараттары-әсер ету
механизмі, қолдану.
Оттегін бөлетін заттар. Препараттары – әсер
ету механизмі, қолдану.
Хлор препараттары. Препараттарының әсер
ету механизмі, қолдану.
Қышқылдар, сілтілер және сабындар.
АЛЬДЕГИДТЕР
Альдегидтер - дегеніміз қүрамында карбониль тобы
(С=0) бар, R-СОН радикалымен байланысқан
органикалық қосылыстар тобы. Табиғи альдегидтердің
көп бөлігі өсімдіктерге, әсіресе эфир майларының
құрамында кездеседі. Оның едәуір бөлігін жануарлар
организмінен органикалық қосылыстар ыдырауының
аралық заты ретінде кездестіруге болады. Альдегидтер
едәуір оңай тотығып, тотықсыздандырғыштар тәрізді
әсер етеді (R-СОН+О->R-СООН), бірақ олар спиртке
айнала отырып тотықсыздана да алады. (R-СОН+Н2-
>О+R-СН3), ал негізгі ортада тотығу-тотықсыздану
қүбылыстары қатар жүреді (2R-СОН+КОН-
>СН2ОН+К-СООН).
ӘСЕР ЕТУ МЕХАНИЗМІ
Әсер ету механизміне келетін болсақ олар белок
қосындыларынан оттегін тартып алады және
митохондриядағы кейбір жүйелерді жойып
жібереді. Мүндай өзгерістерге микроб торшалары
өте сезімтал келеді, сонымен бірге насекомдар
торшалары мен жануарлар торшаларының
сезімталдығы да жоғары деңгейде болады. Сол
себепті мүндай әсері бар препараттарды
дезинфекция мен дезинфекцияда қолдану жақсы
нәтиже береді, алайда кейбір жағцайларда
антисептикалық мақсаттар үшін де қолдануға
болады. Резорбтивті әсер үшін күрделірек
қосылыстар (гексаметилентетрамин
қолданылады).
ФОРМАЛЬДЕГИД
(FORMALDEHYDUM)
Құмырсқа қышқылының альдегиді (СН20). Өзіне
тән өткір иісі бар, түссіз газ. 21С-да сүйыққа
айналады, ал 92С-да тоназинді су мен спиртте
кезкелген арақатынаста ериді. Формальдегид оңай
полимерленеді де, полиформальдегидке және басқа
полимерлерге айналады. Тотықтырғыштармен
фенол, камфора ментол, тимол және резорцинмен
кереғарлық қатынаста болады. Ол формалин
түрінде кездеседі және қолданылады.
Микробтарға, вирустарға және саңырауқұлақтарға

қарсы әсерлері, дезодоранттық қасиеті бар. Мал
шаруашылығында қолданылатын жан-жақты
әсерлері залалсыздандыратын зат.
ФОРМАЛИН ДЕГЕНІМІЗ-(SOLUTIO
FORMALDEHYDI)
Құрамында метил спирті (4-12 %) және қүмырсқа
қышқылы (0,02-0,О4 %) бар формальдегилтің сулы (36,5-
37,5 %) ерітіндісі. Метил спирті мен қүмырсқа қышқылы
формальдегидті полимеризациядан (лайланып,
параформальдегидтің түнбаға түсуінен) қорғайды. Түссіз,
формальдегид тәрізді өткір иіс бар, сүйық зат. қараңғыда
90С-тан жоғары температурада сақтайды
(полимеризация болмауы үшін). Формальдегидтің
микробқа қарсы әсері газ және сүйық күйінде өте күшті
болады. Оның 1:6000-ға қатынасындай
концентрациясынан топалаң және шошқалардың тілме
ауруларының қоздырғыштары сияқты өте төзімді
микробтар өсуін тоқтатады. Формальдегидтің 1:1000-ға
қатынасындай концентрациясы топалаң ауруының
спорасын 1 сағатта, ал 1:500-дей концентрациясы 15
минутта өлтіреді.
Формальдегид ылғалды ортада ғана белсенді. Бірақ
температураның да дезинфекция кезінде ерекше маңызы бар.
Ол 10С-тан төмен болмауы керек, температура жоғарьшаған
сайын, оның микробқа қарсы әсері де күшейе түседі. Төменгі
температураларда формальдегид бактерияларды өлтірмей,
олардың өсіпөнуін тоқтатып (бактериостатикалық) қана әсер
етеді. Сүйық күйінде де формальдегидтің бактерицидтік
белсенділігі өте жоғары болады. Оньщ 1 % концентрациясы
0,1 % сулеманың ерітіндісіне тең келеді, бірақ сулемаға
қарағанда төзімді, әрі әсері де үзақ келеді. Топалаң ауруының
спорасы формалиннің 1 % ерітіндісімен 1 сағат әсер еткенде
ол өсуін тоқтатады, ал алтын түсті стафилококк үшін 30
минуттың өзі жеткілікті.
ӘСЕР ЕТУ
МЕХАНИЗМІ.
Формальдегид әсерінің ең бір маңызды қасиеті, ол органикалық заттармен
жылдам әсер ететіндіктен жан-жаққа аз тарайды, сондықтан да оның
зарарсыздандыратын әсері дезинфекциялайтын заттың беткейлік бетінде ғана
болады. Формальдегид өте Күшті жағымсыз иісті кетіретін зат (дезодарант) болып
саналады, өйткені ол тез шіритін заттармен аммиак және күкіртті сутекпен
Күрделі қосылыстар түзеді (бүл қосылыс иіссіз жүреді). Өкінішке орай, оны бұл
мақсатпен мал шаруашылығында қолдануға болмайды, өйткені байланысқа
енбеген формальдегид көздің және мүрынның кілегейлі қабықтарын
тітіркендіреді. Ең күшті жағымсыз иісті кетіретін затқа параформальдегид
жатады.

Формальдегид өте күшті қотырға қарсы қолданылатын зат, 2-3% ерітінді немесе 2
% линимент түрінде қотыр кенелерін өлтіреді. Осы бағытта ол паразиттің ас
қорыту жүйесі арқьшы әсер етеді, сол себепті препарат ауру малдың терісінде көп
болған сайын әсер етуі де нәтижелірек болады. Ол шыбындар үшін өте уытты
болғанымен (0,1 % ерітіндісі), кенелер үшін уытгьшығы біршама төмен.
Формальдегидпен жануарлардың кілегейлі қабықтарына, терісіне және
жарақаттарына әсер еткенде, оның түтқыштық және тітіркендіргіштік әсерін
байқауға болады. Оның түтқыштық әсерінде үлпалардан суды өзіне тартып
алатын қасиеті жатыр. Бүл кезенде тері және кілегейлі қабықтар қүрғақтанып,
тығыздалады, бездерінің секрециясы күрт төмендейді. Оньщ концентрациясының
аз ғана жоғарьшауының өзі сезімтал жүйкелердің тітіркеніп, басқа да
үлпалардағы торшалардың қызметінің бүзылуына әкеліп соқтырады. Мүндай
ГЕКСАМЕТИЛЕНТЕТРАМИН-
HEXAMETHYLENTETRAMINUM
Ақ түсті, кристалды үнтақ, алғашқыда тәтті, соңынан ащылау дәмі бар, иісі
жоқ, жанады, қыздырған кезде үшьпт кетеді. Судың 1,5 спирттің 10
бөлігінде ериді. Сулы ерітінділерінің реакциясы негізді келеді.
Гексаметилентетрамин формальдегид пен аммиакқа нашар ыдырайды. Бүл
бейтарап ортада баяу жүргенімен, қышқылды ортада және ерітіндінің
температурасын жоғарылатқанда күшейеді: (негізгі ортада препарат мүлдем
ыдырамайды). Оның терапевтік әсері формальдегид пен аммиактың пайда
болуына негізделген. Препаратты бірден қанға еккендегі емдік нәтиже, оны
энтеральды түрде бергенге қарағанда едәуір жоғары болады.

Қандағы ыдырамаған препарат бүйректер арқылы сыртқа шығарылады.
Қышқыл несепте ол өзінің қүрамдас бөліктеріне ыдырай отырьш,
микробтарға қарсы және диуретикальщ әсерін тигізеді. Ірі қара малдың
несебіндегі реакция негізді болғандықтан, ол ыдырамайды, сол себепті
микробқа карсы әсері де болмайды. Оның бөлінуі 40-60 минуттан кейін
басталып 6-12 сағатқа дейін созылады. Ішке бергендеті және венаға
еккендегі. мөлшері: жылқылар мен сиырларға 5,0-20,0; қойлар мен
шошқаларға 2,0-5,0; иттер мен түлкілерге 0,5-2,0; бүлғындарға 0,10,5;
құндыздарға 0,1-0,4; тауықтарға 0,001-0,5 г.
ОТТЕГІН БӨЛЕТІН ЗАТТАР

Бұл топқа тотықтырғыш, басқаша айтқанда атомарлы
оттегіні бөлетін, оттегін бөлген кезде белсенділігі күшейіп,
микробтармен әсер еткенде оларды жойып жіберетін
қасиеті бар дәрілік заттар жатады. Оттегін бөлетін
препараттардың бактерицидтік әсері өте жылдам, әрі
күшті болады. Мүның жарақаттар мен кілігейлі
қабықтардағы микробтардың вегетативті түрлерін
қырып-жоюдағы маңызы орасан зор. Бүл топтағы
препараттардьщ қүндылығы сол, олар іріңнің қабыну
экссудатында, тіпті өлі еттенген үлпалардьщ арасында да
белсенділігін жоймайды. Атомарлы оттегі қабыну
заттарымен әсерлесе отырып жағымсыз иісті жояды, егер
оттегінің кептеген үсақ көпіршіктері пайда болған кезде
(сутегінің асқын тотығы ыдырағанда), онда олар өлген
клеткаларды аластатьш, жараны тез тазалайды.
ӘСЕР ЕТУ МЕХАНИЗМІ
Бұл топ препараттарының төменгі
концентрацияларының жергілікті жерге
түтқырлық және тітіркендіргіштік әсері
болады да, жоғары концентрацияларында
торша цитоплазмасын коагуляциялайды. Бүл
препартатардың түтқырлық әсерінен үсақ қан
кетулерде ғана жақсы нәтиже болады, ол
әсіресе калий перманк ганатыңда жақсы
дамыған. Жоғары коғщентрацияларында бүл
Топтың барльщ препараттары өздерімен
жанасқан клеткалардың барлығын жойып
жібереді. Бүл әсер әрине қолайсыз, сонымен
қатар ол тереңде орналасқан үлпаларды да
едәуір тітіркендіреді.
СУТЕГІНІҢ АСҚЫН ТОТЫҒЫ
HYDROGENII PEROXYDATUM
(Н202)
Тәжірибе жүзінде сутегінің асқын тотығының
әртүрлі конценnрациясындағы ерітіндісі
қолданылады: Solutio hydrogenii peroxudi
concentrate seu Perhydrolum (30 % Н202)
Solutio hydrogenii peroxydi diluta (3 % Н202).
Сутегі асқын тотығының ерітінділерінің мөлдір
реакциясы аздап қышқылдау келеді. Қайнатқанда
сонымен бірге органикалық және оңай тотығатын
заттармен әсер еткенде оттегін бөліп ыдырайды, 1
л 3 % сутегі асқын тотығының ерітіндісі 10 литрге
дейін газ тәрізді оттегін бөледі. Сутегі асқын
тотығының оттегін бөліп ыдырауы үлпа
ферменттерінің әсерімен қатар жүреді
(пероксидаза, каталаза). Егер ыдырау процесі
пероксидазды түрмен жүрсе, онда белсенді
атомарлы оттегі бөлінеді (Н²О²)->Н²О²+О), ал
қаталазды түрмен жүрсе-молекулярлы оттегі
бөлінеді (2Н20² ->2Н²О2+О2).
Сутегі асқьш тотығынан бөлінген атомарлы оттегі тотықтырғыш ретінде
микробқа және жағымсыз иіске қарсы зат ретінде әсер етеді. Әсер ету
күшімен алғанда сутегі асқын тотығының 3 % официналдық
ерітіндісінің антисептикалық әсері 0,1 % сулема және 5 % фенол
ерітіндісімен тең келеді, ал 4 % бор қышқылының ерітіндісінен едәуір
жоғары болады. Сутегі асқын тотығы микробтардың барлық вегетативті
формаларын өлтіргенімен, олардың спораларына және туберкулез
таяқшасына мүлдем әсері болмайды. Сутегі асқын тотығының әсері
қысқа мерзімді және беткейлі деңгейде болады. Температура
жоғарылаған сайын оның бактерицидтік әсері күрт жоғарылайды,
мысалы оньщ 1 % ерітіндісінен 150С-да стафилакоктар 10 минут ішінде
өлетін болса, осы ерітінді 350С-да 1 минутта өлтіреді.

Сутегі асқын тотығы жануарлар үлпасына жанасқанда рецепторларды
жайлап тітіркендіреді және түтқырлық әсері болады. Оны ішке
қабылдағанда иттер қүсады, ірі қара малдардың қарнында газ жиналып
іші кебеді (тимпания), ал жылқылардың қарны көп жағдайларда кеңіп
кетеді. Стоматиттер кезіңде сутегі асқын тотығының ерітінділері
жағымсыз иісті жояды (шіру құбылыстарының дамуын тоқтатады). 3 %
сутегі асқын тотығының ерітіндісін негізінен дезинфекциялық мақсаттар
үшін жараны жуьш-тазалауға, сонымен бірге сыртқы қүлақ қабынғанда,
фибринозды коньюнктивит пен фарингитте, хирургияда жараға
жабысып қалған таңғыштарды ажырату үшін қолданады.
КАЛИЙ ПЕРМАНГАНАТЫ-KALII
HYPERMANGANAS КМNО4
Қара-көк түсті, ромбы тәрізді кристаллдар немесе
кристалды унтақтар. Суда ериді (1:18), ерітіндінің
концентрациясына байланысты күлгін түстен
көгідщір түске өзгереді және қышқылды
орталарда бос күйіндегі оттегін бөліп ыдырайды.
Ыдырау кезінде бөлінген оттегі түздары сутегі
асқын тотығының оттегісіндей әсер етеді, бірақ
әсері баяу жүреді, ал пайда болған марганец
түздарында түтқырлық әсері болады. Жаңа
дайындалған ерітінділеріне қарағанда ескі
ерітінділері әлсіздеу болады, қыздырылған
ерітінділерінің салқын ерітінділерге карағанда
активтілігі жоғары болады. 0,5 % калий
перманганатының активтілігі 3 % сутегі асқын
тотығының ерітіндісіне тең келеді, ал
дезодорациялық әсері бірнеше есе жоғары.
Топалаң ауруының спорасы 0,5 % калий
перманганатының ерітіндісінде бір сөткеден кейін
өледі, ал туберкулез таяқшалары тіптен бес
сөткеден кейін де өлмейді.
Калий перманганатының 0,1-1 % ерітіндісі антисептикалық,
дезодорациялық және түтқырлық мақсаттармен катаральді, іріңді және
іріңді фарингиттерде, проктиттерде, вагинит пен энцометритгерде оның 4
% ерітіндісі компресс түрінде,ал КМпО4дің 1:1000-ға қатынасындай
ерітіндісі көптеген гинекологиялық ауруларда, оның ішінде ірі қара
маллың трихомоноз ауруында қолданылады. Оның 1-3 % ерітіндісі
фосфор және морфинмен Уланғанда уытқа қарсы және дезинфекциялық
зат ретінде; 0,1 % “ерітіндісі қабынуға карсы зат ретіңде, жіті
гастриттерде; 4 % ерітіндісі дезинфекциялық және дезодорациялық
мақсаттармен базарлардағы ет сатылатын мекемелерде шүжық, балық
және басқа тағамдық заттар сақталатын ыдыстарды жуып-шаюға
Қолданылады, Калий перманганатының шөп қоректі жануарлар үшін
уыттылығы төмен. 15,0-20,0 г препараттан (қүрғақ күйінде)
жылқылардың ас қорыту жүйесінде айтарлықтай ауытқулар болмайды.
Сойылған малдардьщ ішкі мүшелерінде ешкандай өзгеріс болмайды,
тіптен кілегейлі қабықтардың түсін өзгертуі де аз кездеседі.
ХЛОР ПРЕПАРАТТАРЫ
Табиғатта хлор өте кең түрде таралған. Ол көптеген заттардың,
оның ішінде, өте күшті уытты заттардың (екілордиэтиленсульк
фит), инсектицидтердің (хлорофос), жүйке жүйесінің қуаттанқ
дырғыштарының (хлорлы кальций), азықтық заттардың (ас түзы)
қүрамына кіреді. Сонымен бірге фармакологиялық белсенділігі бос
күйінде бөлінген хлорға байланысты көптеген препараттар да бар.
Өте қүрғақ газ тәрізді хлор инертті келеді. Тіпті фосфор, темір
сияқты реактивті заттармен де әсерлеспейді, бірақ ылғалды
ортада оның белсенділігі өте жоғары. Сумен қосылып хлорсутекті
және хлорсутекті тәрізді қьппқылдар түзеді С12+Н²О->НСІ+НСІО.

Хлорсутеқті қышқыл түрақсыз болғандықтан хлорсутекке және
оттегіне ыдырайды (НС10->НС1+ О). Бөлінген оттегінің өте күшті
тотықтырғыштық әсері болады, сондықтан мшсробтарға қарсы
әсері де осыған негізделген. Хлордың күкіртті сутек және
аммиакпен әсері өте күшті болады да, оның дезодорациялық
әсерінің негізін қүрайды. Хлордың әсер ету механизмі бөлінген
оттегімен тотығуға негізделген. Қышқылды ортада көп реттерде
түзды қьппқыл әсер етеді. Сонымен бірге хлор белоктармен
реакцияға түсіп оның қасиетін жойып жібереді.
ӘСЕР ЕТУ МЕХАНИЗМІ
Хлордың белгілі бір үлпаларға ерекше әсері болмайды, ол
жануралардың үлпаларымен де, микроорганизмдермен
де, сол сияқты органикалық және бейорганикалық
қосылыстармен де интенсивті түрде бірдей әсер етеді.
Хлордың барлық реакция, лары ол ерітінділер
қүрамында көп болған сайын интенсивті түрде жүреді.
Залалланған объектілерді дезинфекциялаған кезде
ылғалы кәптеу органикалық заттармен әсерлеседі.
(ХЛОРЛЫ ӘК, АҚ
ИЗВЕСТЬ)CALCII
HYPOCHLOROSUM.
Ақ немесе сүрғылт түсті хлордың иісі бар үнтақ. Суда
толық ерімейді. Сөндірілген әкті хлормен қанықтыру
арқылы алады. Алыну және сақтау шарттарына
қарай препарат кальций гипохлоридінен Са(ОС1)²
кальций гидратынан Са(ОН)2 және кальций
хлоридінен СаОСІ² түрады. Кальций гипохлорилінің
негізгі әсер етуші қүрамдас бөлігі хлор болып
есептелінеді. Оның мөлшері бос күйінде де, кальций
гипохлориды түріғще де 40 % дейін жетеді.
Қышқылды ортада сумен әсерлесіп хлорсутекті және
хлорсутекті қышқылдарын түзеді, соңғысы белсенді
оттегін бөліп ыдырайды. Негізгі ортада оның белсенді
бөлігі болып гипохлоридтер, ал оның ішінде кальций
гипохлориді болып есептелінеді; ьщырай отырып
олар хлор тотығын, атомарльт оттегін және бос
күйіндегі хлорды түзеді. Әкті сақтағанда хлор үшып
кетеді немесе әртүрлі реакцияларға түседі, сондықтан
оның концентрациясы уақыт өткен сайын төмендеп
отырады.
ҚҰРАМЫ МЕН ЕРЕКШЕЛІГІ
Жаңадан дайындалған препараттардың қүрамындағы белсенді
хлордың мөлшері 5 % төмен болмауы керек. Хлорды аз жоғалту
мақсатымен әкті қүрғақ әрі салқын жерде, жақсы жабылатын
ыдыстарда сақтайды. Әктің қүрамындағы хлордың мөлшері
бірқалыпты болмағандықтан белгілі бір дезинфекциялық әсері
бар ерітінділер дайындау үшін оның мөлшерін жиі-жиі анықтап
түру керек. Препарат вегетативті және споралы микробтарды
түтел өлтіргенімен, сақау және туберкулез бактерияларына
айтарлықтай әсері болмайды. 30 % сулы әкпен топалаң
ауруының спорасына 7 минут әсер еткенде олар өсуін тоқтатады;
5 % ерітіндісімен 20-25 минут, 1 % ерітіндісімен 70-90 минут әсер
ету керек. Шошқаның тілме және септицемия ауруларының
қоздырғыштары, сонымен бірге басқа да көптеген микробтардың
вегетативті формалары хлорлы әктің 1 % ерітіндісімен 1 минут
әсер еткенінің өзінде-ақ өсуін тоқтатады. Стафилакокктар мен
стрептококктар 1% әк ерітінділерімен 1-5 минут әсер еткенде өсу
кабілетін жояды, ал 0,4 % хлорлы әк ерітіндісі бактерицидтілігі
жөнінен сулеманың 0,1 % ерітіндісіне тең келеді.
ҚЫШҚЫЛДАР
Қышқылдар диссоциациялану дәрежесі бойнша күшті,
калыпты ерітінділерде 50 % жоғары
диссоциацияланатындар (НNО3-88,9 %; НСl-87,5 %); орта-1
% жоғары диссоциацияланатындар (НЗРО4-16 %; НҒ-7 %)
және әлсіз,1 % кем диссоциаланатындар (Н3С03-0,17 %
Н3ВO3-0,01 %) болып бөлінеді.

Қышқылдар үлпалармен жанасқанда, оның әртүрлі
торшаларына йондарға бөлінген түрінде ғана әсер етеді.
Сондықтан да қышқыЛдар неғүрлым күшті
диссоцияланатын болса, соғүрлым күшті, әрі қысқа
мерзімді әсер етеді. Оңай диссоцияланатын қышқылдар
иондарының реактивтілігі сол, олар үлпаларға тіптен
сіңбейді де. Бүған қарама-қарсы нашар диссоцияланатын
қышқылдардың белсенділігі төмен, сондықтан үлпаларға
терең сіңеді. Сонымен бірге сулы және липоидты
фазаларда оңай еріп, үзақ әсер етеді.
ҚЫШҚЫЛДАРДЫҢ ТҮРЛЕРІ
Диссоциация деңгейіне қарай:

Күшті қышқылдар

Микроорганизмдерге қарсы әсері рН-ты өзгертуіне,
бактерия торшаларын сусыздандыруына және
белоктар мен альбуминаттар түзуіне байланысты. Мал
қораларындағы құрал саймандарды бүлдіретіндіктен
сүт және сірке қышқылынан басқалары малдәрігерлік
тәжірибеде өте сирек қолданылады.
ӘСЕР ЕТУ МЕХАНИЗМІ
Қышқылдар сілтілерді бейтараптайды, белоктардың ыдырауын
жеделдетеді, майлар мен көмір сутектердің ыдырап, өзгеруіне әсер
етеді; күшті ерітінділерінде олар белоктарды коагуляциялап,
үлпалардан суды өзіне тартып алады. Осының бәрі белгілі бір дәрежеде
микробтарға қарсы әсер етеді. Бүл әсер неғүрлым қышқыл жақсы
диссоциацияланатын болса, соғүрлым күшті болады, сондықтан да
қьппқылдардың диссоциацияланатынын жақсартатын жағдайлар
олардың бактерицидтілігін арттырады.

Жергілікті жерде оның диссоциацияланған бөлшектерінің санына
байланысты әртүрлі болады; төменгі концентрацияларда олар баяу, әрі
үзақ әсер етеді; коллаген талшықгары мен мүйізделетін эпидермисті
жүмсартып бездердің секрециясын күшейтеді. Күшті қышқылдар
белоктарды коагуляциялап күйдіре әсер етеді. Жоғары мөлшерлерде
қышқылдар улы. Жіті уланған кезде жануарларға оттегі жетпей қатты
тынышсызданады, кілегейлі қабьпсгар көгеріп, жануарлар тыныс алу
орталығъпшщ салдануынан өлімге душар болады. Оның уытты әсері
жануарлардың венасына натрий гидрокарбонатын еккеннен кейін
қайта бастайды (малдың 100 кг тірілей салмағына 10,0-20,0 гр).
Сүт қышқылы – Acidum lacticum.
Қышқыл дәмді, сироп тәрізді сарғыш сүйық.
Микробтар мен вирустарға қарсы әлсіздеу
әсері бар. Асқазан мен ішектердің
сфинқтрлерін босаңсытады, антисептикалық
және ашу процессіне қарсы әсері бар.
Организмде астың қорытылуын жақсартады.
Құс фермаларында қүстардың тыныс

жолдарыньң ауруларына қарсы және олар
тұрған жердің ауасын залалсыздандыру
үшін аэрозоль ретінде қолданылады.

Бор қышқылы – Acidum boricum. Түссіз
ұсақ кристаллды үнтақ. Кілегей қабықтар
қабынғанда антисептикалық зат ретінде
қолданылады. Тері жарақаттарында үнтақ,
май ретінде жағу арқылы талькпен, салицил
қышқылымен, мырш тотығымен қосып
тағайындайды.
Хлорлы сутекті қышқылы, тұз
қышқылы. Қышқыл дәмді, арнайы иісі
бар, түссіз, ұшқыш сүйық. Микробтарға
қарсы әсері әсіресе хлорлы натрий мен
бірге қолданғанда жақсы білінеді. Тері
өндірісінде сібір жарасының спорын
өлтіреді. Асқазанда пепсиннің
белсенділігін үдетеді, белоктың
қорытылуын жақсартады, еттің және
үйқы безінің секреттерінің бөлінуі
үлғаяды, ас қандығының жылжуын
үдетеді, шіру микрофлорасының дамуын
болдырмайды, темірдің сіңуін және
организммен қолданылуын жақсартады.

Ауыз қуысы арқылы антисептикалық зат
ретінде тышқақта, асқазан сөлінің
қышқылдығы төмендегенде, темірдің
сіңуін жақсарту үшін, қүстардың ас
қорыту жүйесінің инфекцияларында
қолданылады.
Күкірт қышқылы суда, спиртте көп жылу
бөлу арқьшы ериді. Крезолмен қосып
малдың қиын, карболмен қоспасын мал
қораларын залалсыздандыру үшін
қолданады.

Сірке қышқылы. Өткір иісті, қышқыл
дәмді түссіз, мөлдір сұйық. Үш түрлі
концентрацияда шығарылады: 96-100 %
-ды концентрациялы мұзды; 30 % -ды
ерітілген; 6 %-дЫ сірке қышқылы.
Микробтарға, вирустарға, тоғышарларға,
қабыну процессіне қарсы; кератолитикалық
және күйдіретін әсерлері бар.
Ас қорыту жүйесінің атония, тимпания,

газбен керілу ауруларынца реттеуші зат
ретінде, сырттай антисептикалық зат
ретінде, аэрозоль ретінде залалсыздандыру
үшін қолданылады.
СІРКЕ ҚЫШҚЫЛЫ (УКСУСНАЯ КИСЛОТА) ACIDUM
ACETICUM, СНЗСООН. ОФИЦИНАЛЬДЫ ТҮРДЕ 3
ТҮРЛІ КОНЦЕНТРАЦИЯЦА ДАЙЫНДАЛАДЫ.
1) Acidum aceticum concentratum- концентрацияланған сірке
қышқылы, қүрамында 96-100 % СНЗСООН бар түссіз мөлдір үшқыр
сүйық зат, ООС-дан төменгі температурада кристалды затқа
айналады, иісі мен дәмі әте қышқылды, спирт пен судың кез келген
арақатынасында араласады;

2) Acidum aceticum dilutum - араластырылған сірке қышқылы,
қүрамында 30 % СНЗСООН бар, қасиеті концентрацияланған сішсе
қышқылы тәріздес, бірақ оған қарағанда әсер етуі әлсіздеу;

3) Acetum -сірке суы, қүрамында 6 % СНЗСООН бар. Төменгі
концентрациялардың өзіңде-ақ (1:10000) сірке қосылысын
антисептиқалық және ашу құбылысын қарсы зат ретінде қолданады.
1 % концентрациясында бактерицидтік және инсектицидтік қасиеті
айқын біліне бастайды. Қанға сіңе отырып , сірке қышқылы
карбонаттармен қосылады да, зат алмасу қүбылысын нашарлатып
температураны төмендетуі мүмкін.
СІЛТІЛЕР
Сілтілердің ішінде ең белсенділері гидроркистер, одан кейін
карбонаттар. Ең әлсізі бикарбонаттар. Олардың
микроорганизмдерге қарсы әсерінің м-е-канизмі ортаның рН-
ын өзгертуіне, бактерия торшаларын сусыздандыруына,
белокты денатурациялауына, белоктармен сілтілік
альбуминаттар түзуіне байланысты.

Әлсіз концентрациясын (0,5% -тен төмен) теріге жаққанда
залалсыздандыратын, жуатын әсер білдіреді. Ал үлкен
концентрациясы терінің жүнін күйдіреді, тіндерді өлі
еттендіреді.

Асқазанда қышқылдықты бейтараптайды, кілегейлі
сүйықты сүйьлтады, үйқы безінің секрет бөлуін тежейді,
Онда бронхыдағы кілегейлі сүйықты сүйылтады, қақырық
түсіретін дәрі ретінде әсер етеді.
Натрий гидрооксид – Natrii hydroxydum
сілтілердің ішіндегі негізгі дезинфектант. Суда
жақсы ериді, түсі ақ немесе ақ-сарғыш. Ауада
көмірқышқыл газымен реакциясып
көмірқышқыл натрий түзіледі де микробтарға
қарсы әсері жойылады. Қышқылдармен ауыр.
металл түздарымен сыйыспайды.
Күшті бактериоцицтік әсері ертіндінің

температурасы жоғарылағанда күшейе түседі.
3 %-ды ертінді ретінде 1 л/м3 мөлшерінде
ағаштан жасалған аулаларды, індетті
аурулардың барлық түрлерінде де,
залалсыздандыру үшін қолцанады.

Натрий карбонаты немесе кальцийленген
сода. Суда жақсы еритін ақ тусті үнтақ.
Дезинфектант ретінде мал тасымалдайтын
көліктерді жуу үшін қолданады.
Қышқылдармен уланғанда ішке, қышыма
қотырларда сырттай жағу арқылы қолданады.
Натрий гидрокарбонаты, ас
содасы. Суда жаксы еритін ақ ұнтақ.
Ертінді түрінде және инголяция
ретінде ринит, стоматит, вагинит
ауруларында әлсіз антисептикалық
дәрі ретінде қолданылады.
Асқазаннын артық қышқылдығын
бейтараптайды. Бірақ кейде
көмірқышқыл газы түзіліп, асқазанды
керуі мүмкін. Қақырық түсіретін дәрі
ретінде де қолданылады. Жасанды
карловар түзының қүрамына кіреді.
Калий гидрооксиді. Суда жақсы еритін,
ақшьІл сарғыш түсті үнтақ. Микробтарға
қарсы әсері натрий гидрооксидікінен күштірек.

Калий карбонаты, поташ. Суда еритін,
түйіршікті ақ түсті үнтақ. Бүрге,
қандалаларды жояды. Мал қораларын
ақтағанда қолданылады. Известь суы ретінде
іш өткенде, метеоризмге, мешелде, сүйек
дистрофиясында және қышқылдармен
уланғанда қолданылады.
ЖУҒЫШ ЗАТТАР
Ұнтақтар, сықпалар, сұйық ерітінділер. Қазіргі
жуғыш заттар бірнеше құрамдастан, соның
ішінде тензидтен (сабын, беттік-белсенді заттек
және т.б.), ағартқыштан, сұйық әйнектен және
кір жуатын содадан тұрады. Жуғыш заттар
құрамында фосфаттар үлкен рөл атқаратын,
олар тұрмыстық ақаба сумен су қоймаларға
түсіп, оларды эвтрофтандыратын болғандықтан
қазіргі уақытта фосфатсыз жуғыш заттар
рецептілері жасалады.

Қазіргі жуғыш заттарды керектілігі қандай болғанына қарамай,
барлық суда және қандай мата түрін болсын жуғанда қолдануға
болады. Алайда, тұрмыстық ақаба суда жуғыш заттар болуы
оны тазалауды қиындатады және бұдан қалатын құрғақ
қалдықты тыңайтқыш ретінде пайдалануды шектейді. Қазіргі
уақытта қоршаған ортаны барынша аз ластайтын, экологиялық
тұрғыдан оңтайлы жуғыш заттар түрлерін жасап шығару
бағытындағы жұмыстар жалғасуда.
ҚОРЫТЫНДЫ
Малдың індетті және инвазиялық ауруларымен күресудің негізгі жолы
аурулардың қоздырғыштарын жою. Бүл бағытта қазірде малдәрігерлерінің
қолында бактериоцидті, протозоацидті, инсектицидті және гельминтоцидті
дәрілік заттар бар. Олардың әсер ету механизмдері көп жағдайда үқсас болып
келеді.
Бактериоцидті заттар бактерияларды өлтіретін емдік препараттар Бүл термин
микроорганизмдер дараланбай түрып: қолцаныла бастаған. Ал қазірде барлық
белгілі микроорганизмдерге қарсы қолданылатын дәрілік заттар осылай
аталады.
Бактериоцидті дәрілік заттар микроорганизмдерге
түрлі әсер етеді: көбісі оларды өлтіреді.. ал кейбір препараттар өлтірмейді, бірақ
олардьщ өніп-өсуін тежейді, тоқтатады. Ондай әсерді бактериостатикалық, ал
патогенді саңырауқүлақтарды өлтіруді фунгицидт ік әсер деп атайды;)

Медициналық және мапдәрігерлік тәжірибеде операция кезінде қолданьшатын
инструментгерді, таңу материалдарын залалсыздандыру; және сыртқы
ортадағы патогенді микроорганизмдерді жою үшін қолданылатын препараттар
топтастырылды. Оларды мал қораларындағы сыртқы ортада, топырақта, суда
болатын ауру қоздырғыштарын жою үшін қолданады.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР:
• Негізгі әдебиеттер:
• Қожанов К.Н. “Ветеринарлық фармакология”, Алматы 2007
жыл.
• Айтжанов Б.Д., Заманбеков Н.А., Өтенов Ә.М., Молдағұлов
М.А., Қорабаев Е.М., Байниязов А.А., Саттарова Р.С.
“Фармакология” Алматы 2014 жыл.
• Червяков Д.К., Квдокимов П.Д., Вишкер А.С. “Лекарственные
средства в ветеринарии” Москва, 1970 г.
• Сковронский В.А. Практикум по фармаколгии и рецептуре .
1962 год
• Патофизиология (патфиз)қазақша оқулығы , - Әділман
Нұрмұамбетұлы.- Өңделген 3-ші басылым, Алматы 2007
жыл.
• Мозгов И.В. Фармакология.1984 год
• Қосымша әдебиеттер:
• Википедия
• Энциклопедия

Ұқсас жұмыстар

БЕЙОРГАНИКАЛЫҚ ҚОСЫЛЫСТАР. ҚЫШҚЫЛДАР

Тұнбалардың еру және тұнбаға түсу жағдайлары

КАРБОН ҚЫШҚЫЛДАРЫН ӨНДІРУ

Льюистің қышқылдар мен негіздер теориясы

Қышқылдар заттар

ЗАТТАР ЭЛЕКТРОЛИТТ БЕЙЭЛЕКТРОЛИТ

Қышқылдық - негіздік реакциялар

Буферлі жүйелер мен ерітінділер туралы түсінік

ҚЫШҚЫЛДАР МЕН НЕГІЗДЕР ТЕОРИЯЛАРЫ

Тұздар гидролизі

Пәндер