Эмбрионды реципиентке қондыру

Презентация қосу

Тақырыбы: Эмбриондарды көшіріп-қондыру
(трансплантациялау).
Жоспар
Кіріспе
Негізгі бөлім
2.1. Эмбрионды көшіріп-қондырудың маңызы.
2.2. Эмбриондарды көшіріп-қондыру жұмысының
орындалуы.
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Эмбрионды көшіп-қондыру жұмысы XIX ғасырдың
аяғында үй қояндарына жасаудан басталды (Хипп, 1890).
Кейінгі жылдары бұл әдісті қойларға (А. И. ЛОПЫРИН),
шошқаларға (А. В. Квасницский), ал 1960-1970 жылдары ірі
қараға қолдана бастады. Әсіресе, Кембридж университетінің
ғалымдары бұл салада көп еңбек сіңірді. Тышқанның
эмбрионын морула кезінде екіге бөліп салып, егіз төл алады,
ал 1973 жылы алғаш рет мұз етіп қатырылған эмбрионды
ерітінді салып, одан кәдімгідей бұзау алады. Канада мен
АҚШ-та тек 1979 жылы 30 мың трансплантат-бұзау алынса,
ТМД мемлекеттерінде 1983-1992 жылдары 6,5 мың бұзауды
трансплантациялау арқылы алды, 1983 жылы Парижде,
Испания, Франция, ФРГ, Швейцария, Дания. Голландия,
Великобритания елдерінің өкілдері жиналып эмбрионды
көшіп-қондыру жөнінде Еуропалық бірлестік құру жөнінде
келісті.
Негізгі бөлім
2.1. Эмбрионды көшіріп-қондырудың маңызы
Эмбрионды көшіріп-қондыру (трансплантациялау) мал басын
өз төлінен өсіруді қарқындатудың бірден-бір тиімді
биотехникалық әдісі. Бұл әдістің мәні жаңадан буаз болған
малдың (донордың) жатырындағы эмбрионды шығарып алып,
басқа бір күйілген малдың (реципиенттің) жатырына апарып
салуда.

трансплантациялау
Қолдан ұрықтандыру жұмысы негізінен аталық малды
тиімді пайдалануды көздейді. Ал эмбрионды көшіп-
қондыру жұмысы аса құнды аналық малдан көбірек төл
алуды мақсат етіп қояды.
Ғалымдардың айтуынша, бір сиырдан 500-ге жуық
бұзау алуға болады. Ал кәдімгі қолдан ұрықтандыру,
немесе табиғи қашыру әдісімен 8-10 бұзаудан артық ала
алмас едік.
Эмбрионды көшіп-қондыру буаздықтың
физиологиясын және патологиясын терең зерттеуге
мүмкіндік береді, сол арқылы аналық малдың жатырында
неше төл өсіп-дами алатынын болжауға болады, іштегі
төлдің организміндегі физиологиялық процестердің
ауытқуларын біліп-оқытуға мүмкіндік береді.
Мұз болып қатырылған эмбрионды алыс елдерден
тасымалдау арқылы дүниежүзілік генофонды мейлінше
толығынан пайдалануға болады, одан алынған төлді сол
жердің жағдайына бейімдеп акклиматизациядан өткізіп
әуре болудың қажеті жоқ. Тағы бір айта кететін жай,
эмбрионды шығарып алып мұз етіп қатыру арқылы жер
бетінен мүлдем құрып бара жатқан жануарлардың
тұқымын сақтап қалуға, тіпті көбейтуге болады.
2.2. Эмбриондарды көшіріп-қондыру жұмысының
орындалуы
Эмбриондарды көшіріп-қондыру жұмысының орындалу
реті:
Донор мен реципиент малды таңдау.

Донордың ұрық безінде суперовуляция туғызу, донорды
ұрықтандыру.

Донордың жатырынан эмбрионды шайып шығарып алу.

Эмбриондардың сапасын бағалау, эмбрионды сақтау.

Донордың жыныстық цикліне, реципиенттің жыныстық
циклін сәйкестендіру.

Эмбрионды реципиенттің жатырына апарып салу.
Эмбрионды көшіріп-қондыру жұмысы екі жолмен іске
асырылады:

хирургиялық
жолмен (ұсақ
малдар үшін)

операциясыз
жолмен (ірі қарада)
Донор
1 мен реципиентті таңдау. Донорды таңдау
аса жауапты жұмыс, өйткені кез келген мал сапалы,
өміршең эмбрион бере алмайды.

Асылтұқымды
мал

Донорға
қойылатын
талаптардың ең
бастысы
Жоғары өнімді мал
(экстерьері, массасы,
сүттілігі, сүттің майлылығы,
саулықтардың жүнінің
сапасы)
Малдәрігерлік тұрғыдан
қарағанда мыналарға
ешқандай күмән болмау
керек:

Жұқпалы
Жыныс
Денсаулығ аурулардан
органдары Желінінде
ында таза болуы
нда
керек
Донордың жасы 3-4 бұзауланған (саулық
болса, 3-4 қоздаған) сиыр, соңғы төлдеу
ешқандай қиындықсыз өтіп, жыныстық
циклі өз уақытысында, белгілі ырғықпен
өтіп жатқан мал болғаны дұрыс.
Алғашқы кезде донордың саны 2-3 есе көп
болады, кейіннен, гормональді
препараттарды қолданғанда,
суперовуляцияға бейімі бар сиырларды
ғана іріктеп қалдырады.
Реципиенттер үшін оның асылтұқымды, құнды
мал болуы шарт емес, тек қондырған эмбрионды
өсіріп-жетілдіре алса болғаны. Ол үшін:
реципиенттің ешқандай ауруы жоқ;
денсаулығы таза, әсіресе жыныс органдары аман;
жыныстық циклі біркелкі бір ырғақпен өте
жоғары деңгейде өтіп жүрген мал болғаны дұрыс.
Реципиент ретінде организмі физиологиялық
тұрғыдан жетілген салмағы 320-350 кг.
Құнажындардан бастап, 5-6 жастағы сиырға
дейінгі малды ала беруге болады.
Бір донорға 6-8 реципиент дайындайды.
Донорлардың да, реципиенттің де бағыу-күтімі
жақсы болуы керек.
Суперовуляция
2 туғызу және донорды ұрықтандыру.
Суперовуляция - деп малдың ұрық безінде бір мезгілде
бірнеше ондаған фолликульдердің дамып-жетіліп, жарылып,
аналық ұрық клеткаларының бөлініп шығуын айтады.
Бүгінгі таңда суперовуляцияны тек горманальді
препараттарды қолдану арқылы ғана іске асырып жүр, әсіресе
буаз биенің қанындағы гонадотропиндер (ГСЖК) тиімді.
ГСЖК биенің қанында буаздықтың 60-90 күндері өте көп
болады. Бұл препаратты Шымкент қаласындағы
Республикалық зертханада жасайды. ГСЖК-ні сиырларға бір
рет қана 2,5-3 мың МЕ шамасында тері астына салады,
саулыққа 100 МЕ жетеді. Қайталап салған кезде бұл
препараттың зиянды әсері болуы мүмкін. Препаратты малға
(донорға) жыныс циклінің ортасына 8-15 күндері салған
дұрыс, содан кейін 48 сағат өткен соң эстрофанның 2 мл-ін
жібереді. Мұндай өңдеуден өткен мал 2 күннен кейін-ақ
күйлейді, жыныс циклінің барлық феномені жақсы көрінеді.
ФРГ-гормоны граффолон

пролозан гравогормон

Суперовуляция
туғызу үшін
фоллигон мынадай фоллитропин
препараттарда
қолданылады:

Бұл препараттардың құрамында фолликул қоздырушы
және лютеиндеуші гормондар бар, олардың бір-бірінен
айырмашылығы әсер ету мерзімінің ұзақтығында. Бұл
препараттар мал организмінде тез күшін жоятын
болғандықтан тәулігіне 2 реттен 3-4 күн бойы
қолданылады.
Күйлеген малды ұрықтандыру үшін құнды,
асылтұқымды белгілі аталық малдың шәуетін
қоланады. Аралығы 10-12 сағаттан келтіріп,
күйлеген сиырды күйі қайтқанша 3 рет
ұрықтандырады, шәуеттің мөлшерін әрбір
ұрықтандырған сайын 2 есеге дейін көбейтеді.
Мұз етіп қатырылған шәуетті қолданғанда,
оның еріткеннен кейінгі белсендігі 4 балдан
төмен болмауы керек және шәуеттің бір рет
жіберілетін мөлшерінде тірі спермиялардың
саны 50 млн-нан кем болмағаны дұрыс.
Эмбрионды
3 шайып шығарып алу. Эмбрионды
сиырдың жатырынан ұрықтандырғаннан кейін 7-күндері
шайып шығарып алады, негізінен операция жасамай
хирургиясыз жолмен алады. Бұл әдіс арзанға түседі, оңай
алынады және донорды бірнеше рет қайталап пайдалануға
мүмкіндік береді, арнайы операция жасайтын бөлмені,
құрал саймандарды қажет етпейді, сиырдың тұрған
орнында іске асыра береді.
Жұмысқа кіріспей тұрып малдың тік ішегін нәжістен
босатады, жатырдың және ұрық безінің жағдайын тексеріп
көріп шығады, ұрық безіндегі сары денелерді санайды
(суперовуляцияның деңгейін біледі), малдың сарпайын,
жамбасын, құйрығын жуып тазалап дезинфекциялайды.
Малдың күшенуін тоқтату үшін эпидуральді анестазия
жасайды.
Эмбрионды шайып шығару үшін негізінен Фолей катетрі
қолданылады, оның ішіне жіңішке мандрен салып,
ректоцервикальді әдіспен жатыр мойнына, одан әрі тармағына
дейін өткізеді. Енді катетер ішіндегі мандренді шығарып
тастаймыз да, оның сыртқы арнасы арқылы 10-15 мл ауа
үрлейміз. Сонда катетердің ұшындағы баллон ауаға толып,
керіліп жатыр тармағын толық бекітеді де, ішіне құйылған
сұйықтың және эмбрионның сыртқа төгіліп, ысырап болуына
жол бермейді. Катетерді осылай орнатқаннан кейін, сол арқылы
жатыр ішіне Дюльбек сұйығын 40-60 мл шамасында бірнеше
рет құйып, бірнеше рет қайта сорып шығарады, жалпы мөлшері
500 мл сұйық кетеді. Осылай етіп жатырдың екінші тармағын да
жуып-шаяды.

Фолей катетрі
Жиылған сұйықты биік жіңішке целиндрге құйып, бөлме
температурасында 20-30 минутқа қойып қояды. Бұл
уақыттың ішінде эмбриондар целиндр түбіне шөгеді.
Бетіндегі сұйықты сорып алып тастап, түбіндегі тұнбадан
эмбрионды іздей бастайды.
Саулық донорлардан эмбрионды 4-5 күндері
хирургиялық әдіспен алады. Операция алдында саулықты 24
сағат аш ұстап отырады. Малды арнайы столға шалқасынан
жатқызып байлап бекітеді, операция алаңын дайындап
болған соң, желіннің алдынан 2-3 см қалдырып, қарынды дәл
ортасындағы сызық бойымен 5-6 см етіп тіледі.
Саусақтармен жатырды тауып алып, оны терінің сыртына
тартып шығарады, содан кейін жатыр тармағына шприцпен
Дюльбек сұйығын жібереді, ал ұрық жолына салынған
канюля арқылы ағып шыққан эмбрионымен бірге цилиндрге
жинай береді (Ж. Өтесінов, Қ. Қасымов әдісі бойынша, 1991
ж.).
Эмбриондардың
4 сапасын анықтау. Эмбриондардың
сапасын негізінен оның сыртқы және ішкі морфологиялық
құрылысына қарап, яғни сыртқы қабатының бүтіндігіне, ішкі
бластомелердің толықтығына қарай анықтайды. Бүрісіп,
жарылып ыдырай бастаған эмбрион жарамайды. Петри
табақшасына целиндрдің түбіндегі тұнбадан бөлшектеп
құйып алып МБС-9, МБИ-13 микроскоптарымен 50 рет
үлкейтілген жағдайда эмбриондарды іздей бастайды.

МБИ-13, МБС-9 микроскоптары
Жарайтын эмбрионды бұзау қанының сары суы
қосылған Дюльбек сұйығында + 37°
температурада қысқа мерзімге (1-2 тәулікке)
сақтауға, қоянның ұрық жолына салып 4-7
күнге дейін сақтап өсіруге болады. Бірақ ең
сенімді, болашағы бар әдіс температурасы
-196° сұйық азотта мұз етіп қатырып сақтау
болып табылады.
5Реципиенттің жыныстық циклін донордың
жыныстық цикліне сәйкестендіру. Донордың
жатырынан эмбрионды шайып шығарған кезде
жыныс органдары (жатыр эндометриясы, ұрық
безі, гормондардың деңгейі) қандай жағдайда
болса, эмбрионды апарып салатын реципиенттің
де жыныс органдарында сондай жағдай болуы
керек, тіпті, болмаса, мерзім айырмашылығы 24
сағаттан аспағаны дұрыс. Мұндайда реципиенттің
жыныстық циклі донордың жыныстық цикліне
қарағанда, сәл ғана болса да бұрынырақ жүріп
отырғаны жақсы.
Эмбрионды ұзақ мерзімге азотқа салып қатырып сақтауға
мүмкіндік болса, онда реципиенттің жыныстық циклін арнайы
препаратты қолданып, синхрондаудың қажеті жоқ, олардың
табиғи күйлеуін күтіп, күйлегендеріне 10-12 күн өткенде
эмбрионды мұздан ерітіп апарып салады. Бұл мерзімнен
кешіктіретін болса, реципиенттің ұрык безіндегі сары дене
өзінің қызметін тоқтатып кері даму үрдісі басталады,
эндометрияның эпийтелиі жаңарып жыныстық циклдың
кезекті сатысына өтеді де, эмбрионның өсіп-дамуыма қажетті
жағдай болмай қалады.

Маман ірі қара малына
эмбрионды
трансплантациялауға
дайындау ұстінде
Эмбрионда ұзак мерзімге сақтауға мүмкіндік
болмай, сол шайып шығарған күйінде кешіктірмей
апарып салу қажет болса, реципиенттің жыныстық
циклін донордың жыныстық цикліне сәйкетендіру
(синхрондау) керек. Ол үшін донорды
суперовуляцияға қалай дайындасақ, реципиентті
солай дайындайды, тек оларды ұрықтандырмай күйін
өткізіп жібереді де, 8-10 күнге дейін жібермей
бақылауды ұстап отырады.
Эмбриондар шайып алынып, сапасы тексеріліп
дайын болған кезде оларды жыныс циклі сол мерзімге
сәйкес келіп тұрған реципиенттерге апарып сала
береді.
6
Эмбрионды реципиентке қондыру. Эмбрионды
операциясыз да, операция жасап та қондыруға болады.
Сиырларға қазіргі таңда барлық елдерде де эмбрионды
операциясыз қондыру кеңінен тараған. Ол малды қолдан
ұрықтандырудың ректоцервикальді әдісіне негізделген. Ол
үшін «Нойштадт» (ФРГ) немесе «Кассу», (Франция) катетері
қолданылады, катетердің ішіне эмбрион орналасқан арнайы
микротүтікше салынады. Түтікшенің диаметрі - 1мм , көлемі -
0,25 мл.
Реципиентті де донорды пайдаланғандай дайындайды, мал
күшенбеу үшін және катетрді жатыр тармағына енгізуді
оңайлату үшін 10-15 минут бұрын сакралдік анестазия
жасайды.
Ректоцервикальді әдіспен катетерді қынаптың
үстіңгі қабырғасымен жатыр мойнына, одан ары
жатыр тармағына тереңдетіп енгізе береді. Катетр
жатыр тармағының ұшына жеткен кезде катертердің
стилетін итеру арқылы түтікшенің ішіндегі
эмбрионды жатыр ішіне түсіреді. Эмбрионның
жатырға телініп, ары қарай өсіп-дамуы әзірше 50 %
-дан аспайды.
Жатырдың кілегейлі қабығы сәл ғана
жарақаттанып, қан шықса, эмбрионның телініп, өсіп-
дамуына ешқандай үміт қалмайды.
Эмбрионды көшіріп қондырғаннан кейін 2 айдан
соң буаздықты тік ішек арқылы қол салып
анықтайды.
Ірі қара малға эмбрионды трансплантациялау
Қорытынды
Сонымен Ұрық көшіріп отырғызу деп
донор аналықтың жатыр мұйізінен
шайып алынған ұрықтарды құралдың
көмегімен қабылдаушы аналықтардың
жыныс жолына енгізіп буаз болдыруды
айтамыз.
Ұрық көшіріп отырғызу арқылы
аналықтың нәсілдік әлеуетін толық
пайдалану арқылы қысқа мерзімде
сапалы ұрық санын көбейтуімізге
болады.
Пайдаланылған әдебиеттер
1. Ш.Қ. Қалтаев, Б.Д. Жукин, М.Н. Жоланов, Қ.У. Қойбағаров
«Ветеринариялық акушерлік, гинекология және көбею
биотехникасы». Алматы,-2011 жыл. -201-206 - беттер
аралығы.
2. М. Аятханұлы «Жануарлардың өсіп-өну биологиясы мен
биотехнологиясы». Павлодар,-2010 жыл. -187-194 - беттер
аралығы.
Назарларыңызға
рахмет!

Ұқсас жұмыстар

Жануарларды клондау

Тромбоциттерді құю

Ағзалар мен жасушаларды клондау

Домалау мойынтіректерінің шақтамалары мен қондырулар жүйесі

Эмбрионды трансплантация жасаудың маңызы

Эмбрионның ядросын энуклеирленген жұмыртқа жасушасына ауыстыру арқылы эмбриондарды клондау

Донор мен реципиентті анықтау және оны дайындау

Қазақтың ұлттық киімдері

Жануарлар репродукциялық аппаратының мәні

Микроорганизмдер генетикасы

Пәндер