Зейіннің түрлері

СӨЖ Тақырыбы: Ес және зейін

Орындаған: Елдосқызы Ботакөз Тобы: 2/6

Тексерген: Кенжеханқызы Айгерім

Жоспар:

Естің негізгі процестері мен механизмдері

Ес процестері

Естің психологиялық теориясы

Зейіннің физиологиялық механизмдері

Зейіннің негізгі қасиеттері

Зейіннің түрлері

Естің негізгі процестері мен механизмдері

Естің негізгі процестері :

- есте қалдыру - есте сақтау - қайта жаңғырту

- тану және ұмыту

Есте қалдыру дегеніміз - жаңадан қабылданған бейнелер мен мәліметтерді және оларды сақтауды айтмыз.

Бір нәрсені еске сақтау оны байланыстыру деген сөз.

Ес процесінің негізі болып табылатын байланыстарды психологияда ассоцация деп атайды.

Естің психологиялық теориясы

Аристототель біздің елестеріміздің бір бірімен байланысуына мүмкіндік беретін принциптер “ассоциация принципі” деп атаған.

Іргелес ассоциация

Ұқсастық ассоциация

Контрастық ассоциация

Іргелес ассоциация

Қабылдау бейнелері қандай да бір елестерді бұрын солармен бірге немесе олардан соң бастан кешірген елестерді туғызады.

Ұқсастық ассоциация

Қабылдау бейнелері немесе белгілі бір елестер біздің санамызда осыларға қандай да бір белгілері бойынша ұқсас елестерді шақырады.

Контрастық ассоциация

Қабылдау бейнелері немесе белгілі елестер біздің санамызда бір белгісі бойынша қарама- қарсы елестер туғызады.

Естің негізгі түрлері

Естің түрлерін жіктеуін белсенділікке, мақсатың бар немесе жоқ болуына, негізгі психикалық әрекетінің сипатына, есте сақтау мерзіміне орай, келесі түрлері болады.

Ерікті және еріксіз

Механикалық ес

Логикалық ес

Бейнелі-көрнекілік ес

Қайта жаңғырту дегеніміз - ұзақ мерзімде есте сақталған мәліметтерді жаңғырту.

Тану дегеніміз - естің бұрын қабылданғандарға кезіккенде көрінетін қарапайым түр.

Ұмыту дегеніміз - қабылдағанды, еске қалдырғандарды қажет болғанда еске түсіре алмау, жаңылысу.

Зейіннің физиологиялық механизмдері

Зейіннің физиологиялық тетіктер арқылы қажетті де мәнді әсерлерді таңдауы белсенді ми қызметінің және жалпы тәннің сергектігі арасындағы байланысынан болады.

Адамның сергектік деңгейінің оның сырт кейпін бақылай танумен бірге мидағы әлсіз тоқ қуатын анықтайтын электроэнцефаллограф (ЭЭГ) аппараты арқылы да білуге болады. Әдетте, сергектік 5 күйде көрініс беретіні дәлелденген: терең ұйқы, қалғып-мүлгу жағдайы, сабырлы сергектік, белсенді сергектік, шектен тыс сергектік. Тиімді зейін тек сабырлы және белсенді сергектік жағдайында болуы мүмкін, ал басқа кейіп кездерінде зейін сапасы кеміп, кейбір қызметтерін ғана орындауы ықтимал.

Зейіннің түрлері

• Адамдардың зейіні ырықты, ырықсыз және үйреншікті болып үшке бөлінеді. • Адам өмірінде ырықсыз зейін елеулі орын алады. Зейіннің бұл түрі әсіресе жас балаларда жиі кездеседі. Өйткені, балалық дәуірде адамның күрделі іс-әрекеттері (оқу, еңбек т. б. ) белгілі жүйеге келе қоймайды да осының нәтижесінде оның психикасы өте нәзік, түрлі сыртқы әсерге берілгіш келеді. • Ырықсыз зейін кез келген тітіркендіргіш арқылы пайда бола бермейді. Ырықсыз зейіннің көрінуіне төмендегі жағдайлар себеп болады: • А) күшті тітіркендіргіштер (көзді аштырмайтын жарық, қанық бояулы заттар, қатты дауыс, мұрын жаратын иіс т. б. ), заттар мен құбылыстардың жаңалығы мен қозғалысы (мәселен, адамның үстіндегі киімнің өзгеруі, дыбысиың, жарықтың артуы мен кемуі т. б. ) . • Ә) адамның сыртқы дүниедегі объектілерге қатынас жасауының дәрежесі (қызығу, қажетсіну, көңіл күйінің хош болуы) ырықсыз зейіннің тууына жақсы әсер етеді.

А. Ухтомский мен И. Павлов ілімдері

• Қызықты да жауапкерлі жұмысқа шомған оқушылар кенет есік ашылудан, жұмыстарын қоя салып, назарын есік жаққа еріксіз аударады. Бұл рефлексті И. П. Павлов «немене?» рефлексі деп атаған. • Зейін механизмдерінің іске қосылуында бағдарлаушы рефлекстің рөлі өте күшті. Бұл құбылыстың негізі-адамдар мен жануарлар ағзасының сыртқы орта өзгерістеріне сай тума қалыптасқан жауап бере алу қабілеті. Зейіннің таңдамалылығы ағзада болып тұратын күрделі процесстермен байланысты. Әдетте, қоршаған орта арасынан қажетті әсерлерді саралап алуда екі топ ағза тетіктері іске ұосылады:перифериялық (шеткі) және орталық. Перифериялық механизмдерге сезім (түйсік) мүшелерінің икемдесу әрекеті жатады.

Зейіннің физиологиялық негіздерін айқындауда доминанта принципі (А. А. Ухтомский) де жетекші мәнге ие. «Доминанта» түсінігі нақты бір мезетте жүйке орталықтарының қызметіне ықпал жасап, уақытша үстемдік етумен психикалық болмысқа бағыт-бағдар теретін қозу ошағын білдіреді. Доминантаның ерекшеліктеріне байланысты жүйке жүйесіне беріліп тұрған импульстер бірігеді әріжинақталады, сонымен бірге басқа орталықтардың белсенділігі шектеліп, қозу ошағының әрекеті күшейе түседі. Үстем қозу көзінің пайда болуына тек тітіркендіргіштің күші ғана емес, бұрын болған әсерлердің және жүйке байланыстардың өткен тәжірибеден қалыптасқан іздері де негіз бола алады.