Жалпы буынаяқтылар

Презентация қосу

БУЫНАЯҚТЫЛА
Р.
БУНАҚДЕНЕЛІЛЛЕР
КЛАСЫНЫҢ
ОДОНАТОИДТАР
ОТРЯД ТОБЫ

Дайындаған: Алмухашова Қамар
Жоспары:

• Жалпы буынаяқтылар
• Инеліктер отряды
• Инеліктің құрылысы
Фасетті көздері
Кеуде қуысы
Кеміргіш аузы
Мұртшалары
Қанаттары
• Қортынды
Буынаяқтылар типі

Желбезек Трилобит Хелицер Кеңірдекпен
тыныстыл тәрізділер тыныс
алылар алуышлар
ар

Алып
Шаянт Трило Семсе қалқан Өрмек Көпаяқ Бунақ
әрізділ бита рқұйр шалыл шітәрі тылар денелі
ер класы ықтыл ар зділер класы лер
класы ар класы класы класы
класы
2. Екіжақты 3. Денесі екі
симметриял не үш
ы және бөлімге
гетеромды бөлінеді:
сагменттелг бас, кеуде,
ен құрсақ
4. Денесін
1. Аяқтары
хитинді
бірнеше
кутикула
буынға
жауып
бөлінген
Буынаяқты тұрады.
лар
Көлденең Даму кезеңдері әр
салалы Даражыныс алуан: тура,
алғашқы,
жолақты тылар шала,толық,жеткілі
бұлшықет ксіз, күрделі

Эволюциялық
даму
тұрғысынан
4 тип
бұлардың
тармағына
арғы тегі
көпқылтанды бөлінеді.
буылтық
құрттар
Асқорыту жүйесі

Артқы
ішек
Ортаңғ
ы ішек
Алдыңғ
ы ішек
Зәр шығару жүесі

• Шаян тәрізділерде антеннальды және
максиллярлы

• өрмекші тәрізділерде коксальды
бездер

• бунақденелілерде, көпаяқтыларда,
кейбір өрмекші тәрізділерде Мальпиги
түтікшелері
Тыныс алу мүшесі
Шаянтәрізділер суда тіршілік ететіндіктен

желбезек желбезек арқылы тыныс алады. Желбезектері –
аяқтарының эпиподит деп аталатын жұқа
өсінділері.

өкпе
Өкпелері шаянтәрізділердікіндей аяқтарының
эпиподит өсінділері. Бірақ бұлар дененің ішіне
қарай тартылып орналасқан.

Кеңірдектері хитинді кутикуламен астарлан-ған,
бұтақталған түтік сияқты. Олар дененің бүйір

трахея жағындағы стигма деп аталатын тыныс алу
тесіктерімен сыртқа ашылады. Көпаяқтылар мен
бунақденелілер тек қана трахея арқылы тыныс
алады,
Қанайналу жүйесі

Жүректен шыққан қолқа Гемо-лимфа түссіз, кейде
көпкамералы жүректің және артерия қан сарғыштау немесе жасыл
пайда болуымен тамырлары дене түсті, қорытылған
ерекшеленеді, ол бөлімдеріне тарап, сол заттарды тасымалдайды,
перикардия (грекше peri құйылған қан сондағы зат алмасу үрдісінде
– төңірегінде, айнала; сұйықтықпен араласып пайда болған несеп
kardia - жүрек) деп гемолимфаға (қан заттарды зәр шығару
аталатын жүрек қабы жасушалары мен ұлпа мүшелеріне жеткізеді, ішкі
ішінде орналасқан. аралық сұйықтыққа) қысымды қалыпты
айналады. деңгейде сақтайды.
Жүйке жүйесі

ұзына
Жұтқыншақ бойлық
Жұтқыншақ
маңы сақина ганглиялард
асты, үсті
коннективас ан құралған
ганглия
ы құрсақ
жүйке тізбегі
Жүйке
жүйесінің
ерекшелігі!
Жұтқыншақ үсті ганглиясы немесе миы үш бөлімнен тұрады:
протоцеребрум – алдыңғы; дейтоцеребрум – ортаңғы;
тритоцеребрум – артқы. Дейтоцеребрум бөлімі тек қана
мұртшаларды жүйкелендіреді, сондықтан өрмекшітәрізділер
класының өкілдерінде мұртшаларының жойылуына
байланысты мидың аралық бөлімі дамымаған.

Буынаяқтылардың жүйке жүйесінің тағы бір ерекшелігі –
орталық жүйке жүйесімен қатар шеттік (немесе
перифриялық) және симпатикалық (немесе висцеральдық)
жүйке жүйелерінің болуы. Шеттік жүйкелер тері
жамылғысының бұлшықеттердің, сезім мүшелердің, ал
симпатикалық – ішкі мүшелердің жұмысын реттейді.
Ұрықтануы іштей, дамуы
жұмыртқа ішінде (эмбриональдық)
және жұмыртқадан шыққаннан
кейін (постэмбриональдық) өтеді.
Инеліктер
Одонатоидтар отряд тобы
Инеліктер (Odonata) жәндіктер класының бір отряды. Олар жыртқыш
жәндіктер.

Қанаттарының құрылысына қарай инеліктер: теңқанаттылары (Zygoptera), әр
түрлі қанаттылар (Anisoptera) және Anisozygoptera
(тек Жапония және Үндістанда ғана кездеседі) отряд тармақтарына бөлінеді.
Инеліктердің 4500-ден астам түрі белгілі. Қазақстанда 7 түрі қорғауға
алынып, Қазақстанның «Қызыл кітабына» енгізілген. Ұзындығы 14–120 мм. Құрсақ
бөлімі жіңішке әрі ұзын. Аузы кеміруге бейімделген. Өте үлкен фасетті көздері
басының жоғарғы бөлігін алып жатады. Мұртшалары қысқа, көзге әрең көрінеді.
Қанаттары торланып жүйкеленген.
Басқа жәндіктерден ерекшелігі: арқа–құрсақ қанатының бұлшық
еттері жақсы дамыған, тыныштық күйде қанаттарын денесіне
жинамай, жайып жібереді.
Инеліктер – дара жыныстылар, шала түрленіп дамиды. Жұмыртқаларын
суға немесе су өсімдіктерінің сабағына салады. Дернәсілдері су
астындағы заттарға жабысып тіршілік етеді. Қорегін (ұсақ су
жәндіктерін, т.б.) астыңғы ерні арқылы ұстайды.
Инеліктер – дара жыныстылар, шала түрленіп дамиды. Жұмыртқаларын суға немесе
су өсімдіктерінің сабағына салады. Дернәсілдері су астындағы заттарға жабысып
тіршілік етеді. Қорегін (ұсақ су жәндіктерін, т.б.) астыңғы ерні арқылы ұстайды.
Кеуде қуысы жақсы дамыған; барлық жәндіктер
сияқты, ол протракс, мезоторакс және метоторакс
тұрады. Бөліктердің әрқайсысында бір жұп аяқ, ал
ортаңғы кеуде және артқы кеудеде әрқайсысында
екі қанат болады. Айдаһарлардың сүт безінің
бірқатар құрылымдық ерекшеліктері бар.
Проторакс мезоторакстан бөлінген, қатты
қысқарған (кейде толығымен бастың артқы
жағындағы ойықта орналасқан). Кейінгі және
ортаңғы кеуделер жақсы дамыған және тығыз
біріктіріліп, синтаксистік кешенді немесе синтракс
түзеді, оны нақты сүт безі деп қабылдайды және
көбінесе солай аталады.
Әр сегменттің склериттері бір-бірінен тігістер
арқылы бөлінеді. Ортаңғы және метоторакс
арасындағы бүйір тігіс тек Calopterygidae
тұқымдастарының өкілдерінде дамиды
Инеліктің
құрылысы
Насекомдардың фасеттік көздері,
барлық буынаяқтылардағыдай, көптеген көру
сенсиллалардан — омматидиялардан (грекше
omma — көз) құралған. Олардың саны әр түрлі,
мысалы, инеліктердің көзіндегі
омматидиялардың саны 28000, Әрбір
омматидияның құрамына оптикалық аппарат,
тітір-кенуді қабылдайтын сезімтал клеткалар
және экрандайтын клеткалар тобы кіреді.
Оптикалық аппараты екі жағы да дөңес мөлдір
Фасетті көз жанарынан (хрусталик) және көз жанар
көздері конусынан тұрады. Бұлар бірігіп оптика жүйесін
құрайды, ал одан төмен бірнеше (4—12)
сезімтал ретинальді клеткалардан құралған
тітіркенуді (жарықты) қабылдайтын немесе
торлы қабаты (ретина) орналасқан. Ретинальді
клеткалар бір-бірімен тығыз жанасып рабдом
деп аталатын жарық-сезгіш таяқшаларды
құрайды, бұлар — көздің негізгісі. Оптикалық
және торлы қабаттары пигменттік
клеткалармен жабылған, бұлар жарықты
сіңіріп, оның шағылысуына және шашырауына
Егер инеліктің ауызы Қорегін
жеуі
Төменгі epні қармалауышқа айналған. Тыныштық
жағдайында ол eкiгe бүктелген, басын төменгі
жағынан жабыңқырап тұрады, ал белсенді жағдайда
қармалауышын алға қарай сілтеп қорегін ұстайды.
Имаго мен дернәсілдері жыртқыш бунақденелілер.
Ересек инеліктер масаларды аулайды және басқа да
зиянды бунақдене-лілерді жояды, араларға шабуыл
жасайды. Дернесілдері суда тіpшілік ететін
буынақаяқтылармен қоректенеді.
Қылшық тәрізді
антенналар

Мұртшалар түрлерi: 1-
қылшықтәрізді; 2-жiптәрізді; 3-
таспиқ тәрiздi;
4-ара тiстi; 5-тарақ тiстi; 6-
шоқпарлы; 7-ұршық пiшiндi; 8-тақта
ьұртша;
9-иiлме тарақ тәрізді; 10-қауырсын
тәрiздi; 11-тікенекті мұртша
Қанаттары
С-косталь жүйкесі; Sc-субкосталь жүйкесі;
D2 – дискаль жүйкелері, R2 R4 радиаль жүйкелері;
M1 M3-медиаль жүйкелері; Сu1 Cu2 және
-кубитальды жүйкелер; А2 A3 - аналь жүйкелері.

Екі хитинді қабаттардан құралған, олардың
әрқайсысында өз жүйкелері бар. Жүйкелер бір-
біріне жабысып қалады, сондықтан бүкіл желдету
желісі біркелкі көрінеді. Жүйкелері- трахея;
үлкенірек бөлігі гемолимфамен толтырылады,
кішілері люменге ие болмайды. Қанаттарының
орналасуы өте тығыз және күрделі.
Одонатоид
тар отряд
тобы

тең емес әртүрлі тең
тең
қанаттылар қанаттылар
қанаттылар
– Anisozygopt
– Zygoptera
Anіsoptera. era.
Көбеюі
Орта есеппен 250-
ден 500-ге дейін Личинка
жұмыртқаны (пронимфа)
құрайды. Жұмыртқа жұмыртқадан
салу сипатына қарай шығады,
екі тобы кішкентай
Инеліктер шала
ерекшеленеді. өлшемдері бар (1
түрленіп дамиды:
Экзофилдер мм-ден аз) және
олар жұмыртқа,
жұмыртқалардың әртүрлі қанатты
личинка және
дөңгелек пішінімен инеліктрде
имаго
сипатталады. бірнеше секундтан
сатыларынан өтеді.
Бұларға бірнеше минутқа
Көптеген
жұмыртқаларын дейін тең қанатты
инеліктер жылына
тікелей суға немесе инеліктерде
бірнеше ұрпақты
қатты денелерге тұрады, содан
шығара алады
салатын көптеген кейін ол ериді
(волтинизм).
қанатты инеліктер және келесі
жатады. личинка сатысына
Эндофилдерде өтеді. 3 айдан 4-5
жұмыртқа жылға дейін
дөңгелектенеді, созылады.
бірақ ұзартылған.
жұмыртқа суда
немесе су
өсімдіктерінде
жатыр

Инелік личинкалары да ол өсіп келе жатқанда,
жыртқыш. Олар судағы денесін жабатын тері
жәндіктердің созылады. личинка
личинкаларымен қоректенеді, терісі төрт рет түлейді.
кейде бақашабақтар мен Соңғы бесінші түлеу
балықтың шабақтарына уақыты келгенде ол
шабуыл жасайды. судан шығады.
Олар шала түрленіп дамиды.
Жұмыртқаларын суға немесе су
өсімдіктерінің сабағына салады.
Дернәсілдері су астындағы заттар-
ға жабысып тіршілік ететін
жыртқыштар, қорегін «маска»
(бетперде) деп аталатын астыңғы
еріні арқылы аулайды.

Ортаңғы және артқы көкірегі
қосылып, жақсы дамыған,
птероторакс деп аталады. Көлемі
жағынан бірдей 2 жұп қанаттары
торлы болады. Жіңішке, ұзын
құрсағы 11 буыннан тұрады және
анальды сегменті алдыңғысынан
кіші.

Инеліктің басқа ерекшелігі
бойлық бұлшық еттері
болмайды, осыған орай
қанатының негізгі бұлшық
еттері айқаспай, жоғарыдан
төмен қарай қозғалады
(дорсовентрально).
Инеліктер адамға өте пайдалы энтомофагтар. 4500-ден астам түрі бар.
Кейбір түрлері өте сирек кездеседі, олар қоруға алынған. Қазақстан
«Қызыл кітабына» инеліктердің 7 түрі тіркел-ген, олар
әдемі
Арал жіңішке
құйрықты инелі
инелігі к
(Jsіhnura Calop
aralengіs), terk
әміршіvіrgo
Кириченко
инелігі
(Anal (Anjrmogo
іmpera mphus
Kіrіtschenk
ter), oі)
көрнек
қара ті
селиср шоқпар
қарынд
отемис ы

Оңтүстік
азиялық
тік
қарынды
инелік
Қорытынды
Буынаяқтылар (Arthropoda) — омыртқасыз жануарлар типі. Олар теңіз, мұхит суларында, өзен мен
көлдерде, топырақта, үңгірлерде, орманда, ашық далада, шөлді жерлерде тіршілік етеді. 1,5 млн-нан аса
түрлері белгілі. Буынаяқтылар 4 тип тармағына бөлінеді: желбезектыныстылар (Branchіata),
хелицералылар (Chelіcerata), трилобиттәрізділер (Trіlobіtomorрha), кеңірдектыныстылар (Tracheata).
Бұлардың дене құрылысы айқын сақиналарға жіктелген, 2 жақтаулы симметриялы. Аяқтары буын-буынға
жіктелгендіктен Буынаяқтылар болып аталған. Денесі бас, көкірек және құрсақ бөлімдерінен тұрады.
Дене сыртын хитин қабығы (кутикула) жабады. Ол қорғаныш әрі сыртқы қаңқа қызметін атқарады, оған
бұлшық еттері жабысып бекиді. Буынаяқтылардың жүйке жүйесі жұтқыншақ маңындағы ганглиядан
және құрсақ тізбегінен тұрады. Сезім органдары — иіс, дәм сезу мүшелері жақсы жетілген.
Буынаяқтылардың өздігінен көре алатын фасетті көздері және тек жарықты сезе алатын көзшелері
болады. Аяқтарының буындардан тұруы олардың жүрісін бағыттап отыруға, алуан түрлі күрделі
қимылдар жасауға мүмкіндік береді. Қан айналу жүйесі ашық, жүрегі көп камералы. Буынаяқтылар
денесіндегі целом қуысы, алғашқы қуыспен бірігіп кетіп, дененің тұрақты қуысын (миксоцель) құрайды,
мұны аралас қуыс дейді.

Ұқсас жұмыстар

Тарақандар отряды өкілдерінің жалпы сипаттамасы

Өзен шаянының сыртқы құрылысын зерттеу

Буынаяқтылар типіне жататын жәндіктер

Денесінің сыртқы бөлшектенуі

Жануарлардың жануар тектес улы заттардан улануы

ЭПИДЕМИЯЛЫҚ ПРОЦЕССТІҢ АЙМАҚТЫҚ МЕРЗІМДІК ЖӘНЕ ХАЛЫҚТЫҚ ӘР ТҮРЛІ ТОПТАРЫНДА КӨРІНІС БЕРУІНІҢ КАЗІРГІ КЕЗДЕГІ СИПАТТАМАСЫ

Улану және олардың жіктелуі

Сібір жарасы. Сібір жарасының белгілері

Жануартану тірі табиғат бұрышында оқушылардың жұмысын ұйымдастыру

Парсы кенесі

Пәндер