Қаржыға кіріспе

Презентация қосу

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
М.ӘУЕЗОВ АТЫНДАҒЫ ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК
УНИВЕРСИТЕТІ

БАСҚАРУ ЖӘНЕ БИЗНЕС» ЖОҒАРҒЫ МЕКТЕБІ
«ЕСЕП ЖӘНЕ АУДИТ» КАФЕДРАСЫ
Пәні: «Қаржыға кіріспе»

ПРЕЗЕНТАЦИЯ
Тақырыбы: «Үй шаруашылығы жүйесіндегі жеке қаржы»

Орындаған: Абенова Н.
Группа:ЭФ-18-7К2
Қабылдаған: Қалтаева Д.Б.
ЖОСПАР:

I. Кіріспе
II. Негізгі бөлім
1. Экономикалық қатынастардың субъектісі ретінде үй
шаруашылықтары
2. Үй шаруашылығы қаржысының мәні мен функциялары
3. Үй шаруашылығының бюджеті
III. Қорытынды
IV. Пайдаланған әдебиеттер
КІРІСПЕ
Үй шаруашылықтары - экономикалық қызметтің маңызды субъектілерінің бірі
болып табылады, оның нәтижелеріне жеке шаруашылық бірліктің жай-күйі ғана емес,
сондай-ақ тұтастай ел халқының әл-ауқаты тәуелді болады. Экономиканың ең ірі
субъектісі бола отырып, коммерциялық кәсіпорындармен және мемлекетпен қатар үй
шаруашылықтары барлық макро реттеуші процестерге қатысады. Үй шаруашылығы
барлық жалдамалы қызметкерлерді, ірі және ұсақ капиталдардың, жердің, қоғамдық
өндірісте жұмыс істейтін және жұмыс істемейтін бағалы қағаздардың иелерін
біріктіреді.
Терең экономикалық дағдарыс және осының салдарынан халықтың көп бөлігінің
ауыр материалдық жағдайы үй шаруашылығының белсенді қызметіне әкеледі.
Үй шаруашылықтарының қаржы тақырыбы қазіргі әлемде аса өзекті, өйткені өз
табыстарын тиімді бөле білу және халықтың шығындарын азайту қажет.
Бұл жұмыстың мақсаты - үй шаруашылықтарының қаржы мәнін және оларды
орындайтын функцияларды егжей-тегжейлі қарау болып табылады.
Зерттеу нысаны үй шаруашылықтарының барлық қызметі болады.
Ал мәселе халықтың табысы мен шығындарының құрылымы болып табылады.
ЭКОНОМИКАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАРДЫҢ СУБЪЕКТІСІ РЕТІНДЕ ҮЙ ШАРУАШЫЛЫҚТАРЫ

Үй шаруашылықтары туралы алғаш рет ежелгі афиндық
ойшыл Ксенофонттың (б.з. д. 430-355 жж.) жұмыстарында
айтылады. Оның еңбектерінде қолданбалы экономикалық
мәселелер, сондай-ақ дәнді дақылдарды өсірудің агротехникасы
мен бағбандық негіздері бар. Аристотель, ол "экономика"
терминін үй шаруашылығының синонимі ретінде және ол туралы
арнайы ғылым ретінде айналдырады. Аристотельдің
экономикалық ғылымы шаруашылық операцияларды
ұйымдастыруды, тарату, оның ішінде басқа үй
шаруашылықтарымен, сондай-ақ сол қоғамның басқа да
шаруашылық ұяшықтарының нысандарымен, храм
шаруашылықтарымен және мемлекеттік шаруашылықпен
нарықтық қатынастарды бейнелейді. Аристотель үй
шаруашылығының басты мақсаты, ең алдымен, байлық болуы
тиіс екенін көрсетті.
Қазіргі заманғы үй шаруашылықтарының қалыптасуы
бірқатар кезеңдерден өтті, олардың негізгілері жер иелігінің
дамуымен байланысты. Үй шаруашылығы – бұл жеке адам
немесе отбасы, немесе осы жерде тұрақты тұратын және өзін
өмір сүруге қажетті барлық нәрсемен бірге қамтамасыз ететін
отбасы тобы. Үй шаруашылығында иесі деп аталатын көшбасшы
бар. Бұл жерде шаруашылық жүргізу билік ету, мәселелерді
шешу: не, қалай және қанша істеу, кімге және қандай жағдайда
еңбек өнімін беру. Иесі қауымдастықтың ресурстарды
пайдалануы туралы шешім қабылдайды және осы мәселелерді
шешу жөнінде туындайтын қатынастарды шаруашылық деп
атайды.
Қайта өңдеу үй шаруашылығы-үй шаруашылығының алғашқы тарихи нысаны. Ол тұратын жері
тәртібінде ұстау, тұрғын үйді жөндеу, отты ұстау, тамақ дайындау, табиғат сыйын және т.б. қайта өңдеу.
Мұндай үй шаруашылықтары Тарихи бастапқы және бүгінгі күні олардың ең қарапайым нысаны.
Мұндай түрде үй шаруашылығы болатын, ұйықтайтын, демалатын, ас үй және басқа да құрал-
жабдықтарды сақтайтын орын ретінде кездеседі, мұнда еңбек табиғат сыйын кептіру, ашыту, зәру, тұздау
және т. б. жолымен сақтауды қамтамасыз етеді.
Үй шаруашылығы егіншіліктің дамуымен бірге пайда болады. Ол өндіріс құралдарын жасауда және
оларды жетілдіруде, ауыл шаруашылығы өсімдіктерін өсіруде, үй жануарларын өсіруде көрінеді.
Осылайша еңбек біртіндеп өндіріске айналды. Үй шаруашылығы орта ғасыр дәуіріндегі үй
өнеркәсібінің негізі болды. Айта кету керек, бүгінгі күні де бір жерде тұратын, қолөнерші және кейде
өндірілген тауарларды (мысалы, бұта өндірісі) сататын үй шаруашылығының түрлері кең таралған.
Үй шаруашылығы еңбекке негізделеді, бірақ оған түспейді. Кейіннен ол нарықтық экономиканың
тұтыну ұяшығына түрлендіріледі. Бүкіл әлемдегі экономикалық қызметтің 30% - ы үй
шаруашылықтарына тиесілі. Өндірістің үй шаруашылығынан кәсіпорын ретінде оқшаулануына қарай үй
шаруашылығының өндірістік қызметі құлайды.
Тұтыну үй шаруашылығы - нарықтық экономикада, ең алдымен, қазіргі заманғы қалаларда тез
тарайтын үй шаруашылықтарының соңғы түрі. Тұтыну үй шаруашылығында жеке кәсіпорын ретінде
оқшауланған өндіріс жүргізілмейді. Ол (үй шаруашылығы) оның шеңберінде емес, өндіріс үшін
жалдамалы жұмыс күшін негізгі жеткізуші және өндірістік кәсіпорындардың тауарларын тұтынушы
ретінде көрсетіледі. Тұтыну үй шаруашылығы нақты үй шаруашылығының барлық ұжымы үшін
қосалқы табыс көзі болып табылатын өндірістік процестерді жоққа шығармайды.
Үй шаруашылығы тек үй шаруашылығына ғана түсуі мүмкін, яғни
қоғамның тұтыну ұяшығы ғана болуы мүмкін. Сонымен қатар оның
шеңберінде жеке қосалқы шаруашылық (аула, мал ауласы, бақтар, үй
жанындағы учаскелер, бақшалар, саяжайлар) бар. Мұның бәрі қосалқы
өндіріс, сондай-ақ әуесқойлық және рекреациялық фермерліктің
нысандары.
Қазіргі экономикадағы үй шаруашылығы қоғамдық өндірісте және
тауарлар мен қызметтерді бөлуде басты күш болып табылады. Әр түрлі
тарихи дәуірдерде қоғамдық қатынастардың сипатына байланысты
орны мен рөлі, құрылымы мен функциялары, көлемі мен тұрақтылығы,
құқықтары мен жауапкершілігі, қоғамдағы жағдайы немесе үй
шаруашылығының әлеуметтік-экономикалық мәртебесі өзгерді. Алайда
үй шаруашылығында (отбасында) индивидтің негізгі қажеттіліктерін
және оның мүдделерін қалыптастыру жүзеге асырылады.
Сонымен, үй шаруашылығы деп бірге тұратын және жалпы бюджеті
бар бір немесе бірнеше тұлғалар жүргізетін шаруашылық түсініледі. Үй
шаруашылығы барлық жалдамалы қызметкерлерді, ірі және ұсақ
капиталдарды, жерді, қоғамдық өндірісте жұмыс істейтін және жұмыс
істемейтін бағалы қағаздарды біріктіреді және бір, екі және одан да көп
мүшеден құралуы мүмкін. Үй шаруашылығы экономикалық қызмет
субъектісі болып табылады, себебі олар қоғамның барлық
экономикалық процестеріне қатысады.
Үй шаруашылығын жүргізу бүкіл ұжымның өндірістік қызметінің
нысаны болып табылады,өйткені үй шаруашылығында осы ұжымның
қажеттіліктерін қанағаттандыруға арналған жұмыстар, қызметтер мен
өнімдер жүргізіледі. Нарықта сатуға (сатуға) арналған Өнімді жүйелі
түрде өндіруді жеке еңбек қызметімен айналысатын үй шаруашылығы,
ал ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіруді – бұл тауарлық бағыттағы
жеке қосалқы шаруашылық сипаттайды.
ҮЙ ШАРУАШЫЛЫҒЫ ҚАРЖЫСЫНЫҢ МӘНІ МЕН ФУНКЦИЯЛАРЫ

Жалпы қаржы құрамында үй шаруашылықтарының қаржысы бөлінеді. Қазіргі экономика онсыз өмір
сүре алмайды. Үй шаруашылықтарының қаржысы жекелеген елдердегі өндірістік күштердің даму
деңгейін және олардың шаруашылық өмірдегі макроэкономикалық процестерге әсер ету мүмкіндігін
көрсетеді. Ел экономикасының жай-күйі үй шаруашылығы қаржысының жай-күйін айқындайды.
Тұрақты экономикалық өсу, ІЖӨ мен ұлттық табыстың ұлғаюы жағдайында үй шаруашылықтарының
қаржысы орнықты және тұрақтылықпен сипатталады; ел азаматтарының өмір сүру өндірісін дамытуды
ынталандырады.
Кейбір экономистердің тұжырымдамалары бойынша үй шаруашылықтарының қаржысы қаржы
жүйесінің элементі немесе буыны болып табылады. "Үй шаруашылығы" ұғымы ортақ шаруашылық
жүргізетін бірге тұратын адамдарды қамтиды. Әдетте, бұл отбасы. Алайда, үй шаруашылығы
туысқандары болып табылмайтын (бірге тұратын үй жұмысшысы, шаруа-фермер қожалығының
қызметкері және т.б.), бірақ өзінің табыс үлесін (тамақтану және тұру бөлігінде) үй шаруашылығының
жалпы бюджетіне енгізетін адамдарды да қамтуы мүмкін. Үй шаруашылығы өзінің табыс көзі бар бір
адамнан тұруы мүмкін.
Үй шаруашылығының (үй шаруашылығының) қаржысы тұтастай алғанда қоғамның қаржысы
сияқты, осы шаруашылық мүшелерінің материалдық және әлеуметтік жағдайларын қамтамасыз ету және
оларды молықтыру мақсатында ақша қаражатының қорларын қалыптастыру және пайдалану жөніндегі
экономикалық ақшалай қатынастарды білдіреді. Жеке отбасы деңгейіндегі қаржы жүйесінің буыны бола
отырып, олар қоғамның әлеуметтік-экономикалық құрылымының бастапқы элементі болып табылады.
Үй шаруашылықтары қаржысының мәні функцияларда өз көрінісін табады. Қазіргі
уақытта олар екі базалық функцияларды орындайды:
1)үй шаруашылығының (атап айтқанда отбасының) өмірлік қажеттіліктерін
қамтамасыз ету – бұл үй шаруашылығы қаржысының бастапқы және басты
функциясы, ол осы шаруашылық мүшелерінің өмір сүруіне нақты жағдай жасайды.
Нарықтық қатынастардың дамуы осы функцияның көріну нысанына елеулі әсер етті –
мәселен, табиғи шаруашылық кезеңінде шаруашылық мүшелері құратын өнім олардың
қажеттіліктерін қанағаттандырды және артық өнім алмасуы сирек, аз мөлшерде және
көршілес болған.
Тауар-ақша қатынастары, рыноктың пайда болуы, содан кейін кеңеюі нәтижесінде:
үй шаруашылықтарының материалдық, әлеуметтік, мәдени және өзге де
қажеттіліктерін кеңейту; үй шаруашылықтарының ақша қаражатын құру және өсіру;
ақшалай қордың — материалдық игіліктермен қамтамасыз етуге арналған үй
шаруашылығы бюджетінің пайда болуы орын алды.
2)Тарату функциясы - бұл ұлттық кірісті бастапқы бөлу және шаруашылықтың
бастапқы кірістерін қалыптастыру, ол кезде жалақы, зейнетақы, жәрдемақы түрінде
бастапқы кірістер жасалады. Осы уақытта үй шаруашылығы ішіндегі қаражат
шаруашылық мүшелері арасында ақша қорларын қалыптастыру, бөлу және пайдалану
арқылы бөлінеді. Осындай қайта бөлу барысында құрылатын табыстар
шаруашылықтың материалдық және қаржылық ресурстары арасында, ең алдымен,
ақша қорларының мөлшері мен олардың құрылымы арасында, бір жағынан, өндіріс
қаражатының көлемі мен құрылымы мен екінші жағынан сәйкестігін қамтамасыз етуге
тиіс. Бұл функция үш дәйекті сатыны қамтиды: қалыптастыру, бөлу және ақша
қорларын пайдалану.
Үй шаруашылығы қаржысының екі функциясы өзара
байланысты және бір-бірін толықтыра отырып, бір
мезгілде әрекет етеді. Айта кету керек, үй
шаруашылығының қаржылық қатынастары екі топты
қамтиды:
1)жалақы, зейнетақы, жәрдемақы және т. б. түрінде
бастапқы табыстар құра отырып, осы шаруашылық бірлік
пен қаржы жүйесінің басқа да буындары (мемлекеттік
қаржы, бюджет және бюджеттен тыс қорлар және
коммерциялық ұйымдардың қаржылары) арасындағы
қатынастар.;
2) үй шаруашылығы мүшелерінің арасындағы қарым-
қатынастар, қаражат бөлініп, оқшауланған ақша қорларын
құрады. Үй шаруашылығы ішінде қаражаттың оқшаулануы
меншік иесін өзгертпейді.
ҮЙ ШАРУАШЫЛЫҒЫНЫҢ БЮДЖЕТІ
Қаржылық ресурстар үй шаруашылығының бюджетін қалыптастырады. Өзінің материалдық
мазмұны бойынша үй шаруашылығының бюджеті - бұл үй шаруашылығының ақша қаражатының
қорын құру және пайдалану нысаны. Ол үй шаруашылығы мүшелерінің жиынтық табысын және
олардың жеке қажеттіліктерін қамтамасыз ететін шығыстарды біріктіреді. Қажеттіліктердің кеңеюіне
байланысты отбасылық бюджет қаражаты үнемі жетіспейді. Бюджет қаражатының жетіспеуі, әсіресе
біздің елімізде үй шаруашылығына қатысушыларды негізгі жұмыс орнында жұмыс күшін сатудан
және еңбек шарттары бойынша еңбекақы алудан басқа жеке қосалқы шаруашылық жүргізуге, жеке-
еңбек және кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыруға, өзінің жылжымайтын мүліктерінің артығын және
ұзақ уақыт пайдаланатын заттарды жалға беруге, бағалы қағаздар мен т. б. сатып алуға және сатуға
мәжбүр етеді.
Бюджет шеңберінде оқшауланған ақша қорлары қалыптастырылады:
- жеке, отбасының жекелеген мүшелеріне арналған және әртүрлі тауарлар, ойын-сауық, оқу,
медициналық қызмет көрсету және т. б. сатып алуға пайдаланылатын.;
- бірлескен, ортақ пайдаланылатын тауарларды (теледидар, тоңазытқыш және т. б.) сатып алу үшін);
- (үйді, пәтерді, жер учаскесін, Көлік құралдарын сатып алу, сондай-ақ коммерциялық қызмет үшін
бастапқы капиталды қалыптастыру) үшін пайдаланылатын жинақтау және қамтамасыз ету (резервтік
қор).
Жинақтау қорын құру қажеттілігі үлкен қаражатты қажет ететін ұзақ пайдаланылатын тауарларды
сатып алу үшін ғана емес, демалуға және қымбат тұратын медициналық қызмет көрсетуге, сондай-ақ
қарттықта лайықты өмір сүруді қамтамасыз ету үшін де туындайды.
Экономикалық шетел әдебиетінде үй шаруашылығының тұрақты және уақытша табысы бар.
Тұрақты-бұл адамның үміттеріне сәйкес болашақта сақталатын табыс. Тұрақты экономикалық
қоғамда бұл түрге, әдетте, еңбек қызметіне ақы төлеу жатады. Болашақта жоғалуы мүмкін табыс,
мысалы, акционерлік қоғамның тоқтатылуына байланысты бағалы қағаздардан түскен табыс уақытша
болып саналады. Қазақстанда, елдің жалпы экономикалық жағдайы тұрақсыз болған кезде, үй
шаруашылығының барлық табысы уақытша, болжам жасау қиынға соғады.
Отбасы бюджетінің кірісі үй шаруашылықтарын тұтыну көлемін анықтайды. Мөлшері
жылдан жылға қайталанатын тұрақты табыс олардың тұтыну шығыстарында елеулі ауытқулар
тудырмайды. Сонымен қатар уақытша табыс елдің жалпы төлем қабілеттілігіне елеулі әсер етуі
мүмкін. Оның жеке уақыт кезеңінде тауарлар мен қызметтердің қосымша талаптарын жасай
отырып, нарықтағы жағдайды күрделендіреді.
Мемлекет үй шаруашылығы бюджетінің көлеміне елеулі әсер етеді, өйткені нарықтық
экономикада ол материалдық және ақшалай қаражаттың жалпы айналым айналымына
толығымен интеграцияланған. Бұл әсер етеді:
-салық жүйесі арқылы-үй шаруашылығы салықтар, алымдар, баждар төлейді және басқа да
міндетті аударымдар жасайды
-мемлекеттік сектордағы қызметкерлердің еңбегіне ақы төлеу арқылы;
-ұсынылатын түрлі қоғамдық игіліктер мен қызметтер арқылы;
-мемлекеттік баға белгілеу арқылы.
Үй шаруашылығының кірістері үй шаруашылықтарының тұтыну тауарлары мен
қызметтерге қажеттілігін қанағаттандырудың, жинақтау мен жинақтаудың және
міндетті төлемдердің, яғни шығыстарды жүзеге асырудың негізгі көзі болып
табылады.Егер үй шаруашылығы өнімнің бір бөлігін нарықта сату мақсатында өндірсе,
онда сатудан түскен ақша қаражатын табыс деп есептеу керек.
Үй шаруашылықтарының ақшалай кірістері көбінесе түсімдер көздері
бойынша бөлінеді: жалақы;зейнетақы,жәрдемақы,стипендиялар,сақтандыру және
әлеуметтік төлемдер;кәсіпкерлік қызметтен түсетін кірістер;жеке мүлікпен жасалатын
операциялардан түскен кірістер және қаржы-кредит саласындағы ақша қаражаты.
Үй шаруашылығының ақшалай шығыстары-тұтыну шығыстары мен тұтынуға
тікелей байланысты емес шығыстарды қамтитын адам өмірін жалғастыру үшін қажетті
материалдық және рухани құндылықтарды сатып алуға арналған нақты шығындар.
Экономикалық ғылымда үй шаруашылықтарының шығындарын жіктеудің әртүрлі
тәсілдері бар. Мәселен, жүзеге асыру мерзімділігі (жиілігі) тұрғысынан үй
шаруашылықтары шығыстарының үш біріктірілген тобын бөледі:
1)қысқа мерзімді шығыстар;
2) орта мерзімді шығыстар;
3) ұзақ мерзімді шығыстар.
Бірінші топқа маңызды игіліктерге (өнімдер, кейбір азық-түлік емес тауарлар,
қызметтердің басым бөлігі) арналған шығыстарды жатқызуға болады, екінші топ
мерзімді (маусымдық) сатып алынатын тауарларға (киім-кешек, аяқ киім және т.б.)
арналған шығыстарды қамтиды, үшінші топ бірнеше жылда бір рет жүзеге
асырылатын шығыстардан тұрады.
Үй шаруашылықтары жүзеге асыратын шығыстардың функционалдық
мақсатына байланысты үй шаруашылықтары бюджетінің шығыс бөлігін үш
негізгі бөлімге бөлу болжанып отыр:
1)міндетті төлемдер;
2) тұтынуға арналған шығыстар;
3) ақшалай жинақтар.
ҚОРЫТЫНДЫ

Үй шаруашылықтары-қоғамның жай-күйін талдау үшін пайдаланылатын есепке алу-статистикалық
көрсеткіш ғана емес, сонымен қатар елдегі барлық экономикалық қатынастарға елеулі әсер ететін
шаруашылықтың ерекше түрі.
Бюджеттің шектелуі жағдайында үй шаруашылығы мүшелерінің алдында ақша қорлары арасында,
кірістер мен шығыстар арасында қаражатты бөлу проблемасы үнемі туындайды. Осыдан әрбір отбасы
үшін өз кірістерін жоспарлау және теріс сальдоның пайда болуына жол бермеу үшін оларды ұтымды
пайдалану қажеттігі туындайды. Үй шаруашылығы жағдайында қаржылық жоспарлау жеңілдетілген
сипатқа ие.
Қазақстандағы жинақтар мен жинақтарды бөлу үй шаруашылықтары арасында біркелкі емес. Табысы
күн көріс минимумынан төмен үй шаруашылықтарының жинақтамалары мүлдем жоқ, олардың алдында
басты міндет — аман қалу тұр.
Көптеген қазақстандық үй шаруашылықтарының нақты табыстарының деңгейі өте төмен деңгейде.
Нәтижесінде өмір сүру ұзақтығы, халық денсаулығының нашарлауы, туу деңгейінің төмендеуі, халық саны
қысқарады,қоғам мүшелерінің рухани даму деңгейі төмендейді.
Қазіргі жағдайда үй шаруашылықтары өз отбасы бюджетінде теріс сальдоның пайда болуына жол
бермеу үшін алынған табысты осылай жоспарлауы және оларды ұтымды пайдалануы қажет.
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР:

1.Құлпыбаев С., Ынтықбаев С.Ж., Мельников В.Д. Қаржы. – А.: «Экономика» баспасы,
ЖШС, 2010. – 521-б.

2.Уровень жизни населения в Казахстане 2006-2010 гг.: статистический сборник / под ред.
Смаилова А.А. – Астана, Агентство по статистике Республики Казахстан, 2011. – 242 c.

3.Приказ № 307/1-п Министерства труда и социальной защиты населения Республики
Казахстан, 12.2005 г.

4. Бюджет жүйесі туралы. Қазақстан Республикасының заңы. Астана, 2006ж.

5.Ільясов Қ.Қ., Құлпыбаев С. Қаржы. Оқулық. – Алматы: 2003ж.

6. Құлпыбаев С. Баязитова Ш., Баязитова А. Қаржы теориясы. Оқұ қуралы. –
Алматы: Мерей, 2001ж.

Ұқсас жұмыстар

Қаржының функциялар

Оқушының отбасымен танысу

Кәсіпорындардың банкротқа ұшырауы

Ыбырай Алтынсарин туралы

ICE сүт өнімдері

Ақша жүйесі

Артур Бец Лаффер

Оқушыларға Ұлы Отан соғысы жылдарындағы Алматының батыр қала екенін түсіндіру

2017 жылға қарай жылына

Соғыс жылдарындағы Қазақстандықтардың қажырлы еңбегі janibek history Қазақстан тарихы

Пәндер