ШАҚ ТҮРЛЕРІ ӨТКЕН ШАҚ КЕЛЕР ШАҚ

12 ШАҚ
КAТЕГОРИЯСЫНЫҢ ФУНКЦИОНАЛДЫҚ
ҚЫЗМЕТІ

ШАҚ КАТЕГОРИЯСЫ СӨЙЛЕМ АРҚЫЛЫ АЙТЫЛҒАН
НЕМЕСЕ ОЙДЫҢ СӨЙЛЕП ТҰРҒАН УАҚЫТПЕН
БАЙЛАНЫСЫН БІЛДІРЕДІ.
ШАҚ ТҮРЛЕРІ
01 02
ӨТКЕН ШАҚ КЕЛЕР ШАҚ

04
ОСЫ ШАҚ
ӨТКЕН
ШАҚ КАТЕГОРИЯСЫ
ӨТКЕНШАҚ ОСЫ ШАҚ ӨТКЕН ШАҚ КЕЛЕР ШАҚ
СӨЙЛЕМДЕГІ
ІСТІҢ ОҚИҒАНЫҢ
СӨЙЛЕП ТҰРҒАН
ҚИМЫЛ-ӘРЕКЕТТІҢ СӨЙЛЕМДЕГІ ІСТІҢ СӨЙЛЕУШІ
УАҚЫТТАН
СӨЙЛЕП ОҚИҒАНЫҢ СӨЙЛЕП СӨЙЛЕМДЕГІ ІСТІҢ ӘЛІ
БҰРЫН
ТҰРҒАН УАҚЫТТА ТҰРҒАН УАҚЫТТАН БАСТАЛМАҒАНЫН,КЕЛЕ
БОЛҒАНЫН БОЛАТЫНЫН ЖӘНЕ БҰРЫН БОЛҒАНЫН ШЕКТЕ БОЛАТЫНЫ
БІЛДІРЕ КЕЛЕ, ҚИМЫЛ ӘРЕКЕТТІҢ БІЛДІРЕ КЕЛЕ, ТУРАЛЫ ХАБАРЛАСА,
СӨЙЛЕУШІНІҢ ҚАЛШЫН, СӨЙЛЕУШІНІҢ ОҒАН КЕЛЕР
ОҚИҒАҒА ӨТУСИПАТЫН ОҚИҒАҒА ҚАТЫСТЫ ШАҚҚЫЗМЕТ ЕТЕДІ.
ҚАТЫСТЫ АНЫҚТАЙДЫ . ШЕШІМІН БІЛДІРЕДІ.
ШЕШІМІН
ОСЫ ШАҚТЫҢ ЖАСАЛУ ЖОЛДАРЫ:

ЕГЕР СӨЙЛЕУШІ ІСТІҢ ЕГЕР СӨЙЛЕУШІ ІСТІҢ
ТОҚТАЛЫП ҚАЛМАЙ СӨЙЛЕУ КЕЗІНДЕ ЖҮЗЕГЕ
ОҚТЫН-ОҚТЫН БІР АСЫП ЖАТҚАНЫ ТУРАЛЫ
ОРЫНДА ОРЫНДАЛУЫН 02 ХАБАРЛАСА, КӨСЕМШЕ
АЙТСА, КӨСЕМШЕ ТҰЛҒАЛЫ ЕТІСТІККЕ ОТЫР
ФОРМАЛЫ ЕТІСТІККЕ ТУР, КӨМЕКШІ ЕТІСТІГІН
КӨМЕКШІ ЕТІСТІГІ ТІРКЕП ҚОЛДАНАДЫ.
ТІРКЕСЕДІ.
ЕГЕР
СЕЙЛЕУШІ ІСТІҢ ТОҚТАУСЫЗ
БОЛҒАНЫНА СЕНІМДІ БОЛСА,
01 КӨСЕМШЕ ТҰЛҒАЛЫ 03
ЕТІСТІККЕ
ЖАТЫР КӨМЕКШІ ЕТІСТІГІН
ТІРКЕСТІРЕДІ
АНАЛИТИКАЛЫҚ ФОРМАНТТА ЕКІ СӨЗ ДЕ ЖЕКЕ-ЖЕКЕ ЖАСАЛҒАН ҚАМЫТ-
ӘРЕКЕТТІ БІЛДІРЕДІ.

АЛ СЕЗ ТІРКЕСІНДЕ ЕКІНШІ СЫҢАРЫ ҚИМЫЛ-ӘРЕКЕТТІ, АЛҒАШКЫ СЫҢАРЫ
ОНЫҢ ЖҮЗЕГЕ АСУЫН БІЛДІРЕДІ. - ҚАЛАЙ КІРДІ .

КҮЛІП ФОРМАНТЫНЫҢ МОДАЛЬДІЛІК МӘНІ: ҚИМЫЛ-ӘРЕКЕТТІҢ ТЕЗБОЛЫП
КЕТКЕНІН СЕНІМДІ ТҮРДЕ ЖЕТКІЗУ. ҒЫЛЫМ-ӘРЕКЕТТІҢ ОЙЛАМАҒАН ЖЕРДЕН
ТЕЗ БОЛҒАНЫН БІЛДІРУ ҮШІН ҚОЛДАНАДЫ .
ӨТКЕН ШАҚ КАТЕГОРИЯСЫНЫҢ ЖАСАЛУ ЖОЛДАРЫ :

ӨТКЕН ШАҚТЫҢ БҰЛ АЛ МЕН ӨТКЕН ШАҚТЫҢ ТАҒЫ
ТҮРІ КӨСЕМШЕНІҢ АЙТАТЫНМЫН, СЕН БІР ТҮРІ СӨЙЛЕМДЕГІ
01 -ЫП, -ІП, -П ТҮРІНЕ
02 АЙТАТЫНСЫҢ, ОЛ
03
ІСТІҢ СӨЙЛЕП ТҰРҒАН
ЖІКТІК ЖАЛҒАУЫНЫҢ АЙТАТЫН ДЕГЕНДЕ УАҚЫТТАН СӘЛ ҒАНА
-ПЫН, -ПІН, - ПЫЗ, ІСТІҢ СӨЙЛЕП ТҰРҒАН БҰРЫН
-ПІЗ, - СЫҢ, -СІҢ, УАҚЫТТАН БОЛҒАНЫН БІЛДІРЕДІ.
-СЫЗ, -СІЗ, -СЫҢДАР, - ӘЛДЕҚАЙДА БҰРЫН БҰЛ ЕТІСТІКТІҢ ТҮБІРІНЕ
СЫҢДЕР, -ТЫ, -ТІ БОЛҒАНЫН -ТЫ, -ТІ, -ДЫ, -ДІ
ТҮРЛЕРІ ЖАЛҒАНУ БАЙҚАЙМЫЗ. ЖҰРНАҒЫ ЖАЛҒАНУ
АРҚЫЛЫ ЖАСАЛАДЫ. АРҚЫЛЫ ЖҰМСАЛАДЫ.
1. Егер сөйлеуші істің тоқталып қалмай оқтын-оқтын бір орында орындалуын айтса,
көсемше формалы етістікке тур, көмекші етістігі тіркеседі.

2. Егер сейлеуші істің тоқтаусыз болғанына сенімді болса, көсемше тұлғалы етістікке жатыр
көмекші етістігін тіркестіреді:

3. Егер сөйлеуші істің сөйлеу кезінде жүзеге асып жатқаны туралы хабарласа, көсемше
тұлғалы етістікке отыр көмекші етістігін тіркеп қолданады.

4. Сейлеуш істің жиі болмай, сирек болатыны туралы хабарласа, көсемше тұлғалы етістікке
жүр көмекшіетістігін тіркестіреді.

5. Істің дағдылы түрде болып тұратынын хабарлау мақсатындағы осы шақ көсемше етістікке
жіктік жалғау жалғану арқылы жасалады.
IС-ӘРЕКЕТТІҢ
БОЛҒАНЫНА ҚАТЫСТЫ
СӨЙЛЕУШІНІҢ
СЕНІМДІ, НАҚТЫ
КӨЗҚАРАСЫН
БІЛДІРЕДІ.

ІС-ӘРЕКЕТТІҢ
ДҮРКІН-ДҮРКІН
БОЛҒАНЫНА
ҚАТЫСТЫ КҮМӘНДІ, ӨТКЕН ШАҚТЫҢ КОММ. БОЛҒАН ҚИМЫЛ-
БОЛЖАЛДЫ ӘРЕКЕТТІ НЫҚ
ФУНКЦИОНАЛДЫ КЫЗМЕТІН
КӨЗҚАРАСТЫ СЕНІММЕН
БІЛДІРЕДІ
МОДАЛЬДІЛІК СЕМАНТИКА ЖЕТКІЗЕДІ.
ТҰРҒЫСЫНАН БЫЛАЙ БӨЛУГЕ
БОЛАДЫ:

ІС-ӘРЕКЕТТІҢ
ІС-ӘРЕКЕТТІҢ ӨТУ СИПАТЫНЫҢ БОЛУ
ОЙЛАМАҒАН ЖЕРДЕН БОЛМАУЫНА БАЙЛАНЫСТЫ
КҮМӘНДІ КӨЗҚАРАСТЫҢ
ТЕЗ ЖҮЗЕГЕ АСҚАНАН ЖҮЗЕГЕ АСҚАНЫН,
БІЛДІРЕДІ. ОРЫНДАЛҒАНЫН СЕНІ -МІН
БІЛДІРЕДІ.
Келер шақ
категориясының жасалу
жолдары:

ЕГЕР СӨЙЛЕУШІ ІСТІҢ БОЛАТЫНЫН БОЛЖАЛДЫ ТҮРДЕ АЙТСА,
ЕТІСТІККЕӘУЕЛІ ЕСІМШЕНІҢ -АР, -ЕР, -Р ЖҰРНАҚТАРЫН ОДАН-
СОҢ ЖІКТІК ЖАЛҒАУЛАРЫН ЖАЛҒАЙДЫ. МЫСАЛЫ: МЕН
БАРАРМЫН; СЕН БАРАРСЫН;
Егер сөйлеуші істің жақын арада болуға
тиіс екенін айтса, -ғалы, -гелі, -қалы,
-келі көсемше формалы етістікке
жатыр, жүр, отыр, тур көмекші
етістіктерін тіркестіріп, оған жіктік
жалғауын жалғап қолданады.

Мысалы, жазғалы отырмы, жазғалы отырсың жазғалы
отыр; Келгелі жатырмын, келгелі жатырсың. келгелі
жатыр: Жүргелі тұрмын, жүргелі тұрсың, жүргелі тұр:
Айткалы жүрмін, айтқалы жүрсің, айтқалы жүр.
КЕЛЕР ШАҚ КАТЕГОРИЯСЫНЫҢ
ЖАСАЛУ ЖОЛДАРЫ:

ЕГЕР СӨЙЛЕУШІ ІСТІҢ ЖАҚЫН АРАДА БОЛУҒА ТИІС ЕКЕНІН АЙТСА, -ҒАЛЫ,
-ГЕЛІ, -ҚАЛЫ, -КЕЛІ КӨСЕМШЕ ФОРМАЛЫ ЕТІСТІККЕ ЖАТЫР, ЖҮР, ОТЫР,
ТУР КӨМЕКШІ ЕТІСТІКТЕРІН ТІРКЕСТІРІП, ОҒАН ЖІКТІК ЖАЛҒАУЫН
ЖАЛҒАП ҚОЛДАНАДЫ.
Назарларыңызға
рахмет!

Ұқсас жұмыстар

Етістіктің шақтарын қайталау

Осы шақ 4 сынып

ДАРА ЕТІСТІК

Ауыспалы келер шақ Сен ерте кетпекшісің

Етістіктің түрленуі

Етістік жайлы

КЕЛЕР ШАҚ.БОЛЖАЛДЫ

Оқытылып отырған тілдердегі етістіктің грамматикалық категоряларын салыстыру

Деңгейлік тапсырмалар

Етістіктің түрленуі. Шақ туралы түсінік

Пәндер