ШАҚ ТҮРЛЕРІ ӨТКЕН ШАҚ КЕЛЕР ШАҚ

ШАҚ КАТЕГОРИЯСЫ СӨЙЛЕМ АРҚЫЛЫ АЙТЫЛҒАН НЕМЕСЕ ОЙДЫҢ СӨЙЛЕП ТҰРҒАН УАҚЫТПЕН БАЙЛАНЫСЫН БІЛДІРЕДІ.

ШАҚ

КAТЕГОРИЯСЫНЫҢ ФУНКЦИОНАЛДЫҚ ҚЫЗМЕТІ

ШАҚ ТҮРЛЕРІ

ӨТКЕН ШАҚ

КЕЛЕР ШАҚ

ОСЫ ШАҚ

ӨТКЕН

ШАҚ КАТЕГОРИЯСЫ

ОСЫ ШАҚ

ҚИМЫЛ-ӘРЕКЕТТІҢ СӨЙЛЕП

ТҰРҒАН УАҚЫТТА БОЛАТЫНЫН ЖӘНЕ ҚИМЫЛ ӘРЕКЕТТІҢ ҚАЛШЫН, ӨТУСИПАТЫН АНЫҚТАЙДЫ.

ӨТКЕН ШАҚ

СӨЙЛЕМДЕГІ ІСТІҢ

ОҚИҒАНЫҢ СӨЙЛЕП ТҰРҒАН УАҚЫТТАН БҰРЫН БОЛҒАНЫН БІЛДІРЕ КЕЛЕ, СӨЙЛЕУШІНІҢ

ОҚИҒАҒА ҚАТЫСТЫ ШЕШІМІН БІЛДІРЕДІ.

КЕЛЕР ШАҚ

СӨЙЛЕУШІ СӨЙЛЕМДЕГІ ІСТІҢ ӘЛІ БАСТАЛМАҒАНЫН, КЕЛЕШЕКТЕ БОЛАТЫНЫ ТУРАЛЫ ХАБАРЛАСА,

ОҒАН КЕЛЕР ШАҚҚЫЗМЕТ ЕТЕДІ.

ӨТКЕН ШАҚ СӨЙЛЕМДЕГІ ІСТІҢ ОҚИҒАНЫҢ СӨЙЛЕП ТҰРҒАН УАҚЫТТАН БҰРЫН БОЛҒАНЫН БІЛДІРЕ КЕЛЕ, СӨЙЛЕУШІНІҢ ОҚИҒАҒА ҚАТЫСТЫ ШЕШІМІН БІЛДІРЕДІ.

ОСЫ ШАҚТЫҢ ЖАСАЛУ ЖОЛДАРЫ:

ЕГЕР

СЕЙЛЕУШІ ІСТІҢ ТОҚТАУСЫЗ БОЛҒАНЫНА СЕНІМДІ БОЛСА, КӨСЕМШЕ ТҰЛҒАЛЫ ЕТІСТІККЕ

ЖАТЫР КӨМЕКШІ ЕТІСТІГІН ТІРКЕСТІРЕДІ

ЕГЕР СӨЙЛЕУШІ ІСТІҢ ТОҚТАЛЫП ҚАЛМАЙ ОҚТЫН-ОҚТЫН БІР ОРЫНДА ОРЫНДАЛУЫН АЙТСА, КӨСЕМШЕ

ФОРМАЛЫ ЕТІСТІККЕ ТУР, КӨМЕКШІ ЕТІСТІГІ ТІРКЕСЕДІ.

ЕГЕР СӨЙЛЕУШІ ІСТІҢ СӨЙЛЕУ КЕЗІНДЕ ЖҮЗЕГЕ АСЫП ЖАТҚАНЫ ТУРАЛЫ ХАБАРЛАСА, КӨСЕМШЕ

ТҰЛҒАЛЫ ЕТІСТІККЕ ОТЫР КӨМЕКШІ ЕТІСТІГІН ТІРКЕП ҚОЛДАНАДЫ.

АНАЛИТИКАЛЫҚ ФОРМАНТТА ЕКІ СӨЗ ДЕ ЖЕКЕ-ЖЕКЕ ЖАСАЛҒАН ҚАМЫТ- ӘРЕКЕТТІ БІЛДІРЕДІ.

АЛ СЕЗ ТІРКЕСІНДЕ ЕКІНШІ СЫҢАРЫ ҚИМЫЛ-ӘРЕКЕТТІ, АЛҒАШКЫ СЫҢАРЫ ОНЫҢ ЖҮЗЕГЕ АСУЫН БІЛДІРЕДІ. - ҚАЛАЙ КІРДІ.

КҮЛІП ФОРМАНТЫНЫҢ МОДАЛЬДІЛІК МӘНІ: ҚИМЫЛ-ӘРЕКЕТТІҢ ТЕЗБОЛЫП КЕТКЕНІН СЕНІМДІ ТҮРДЕ ЖЕТКІЗУ. ҒЫЛЫМ-ӘРЕКЕТТІҢ ОЙЛАМАҒАН ЖЕРДЕН ТЕЗ БОЛҒАНЫН БІЛДІРУ ҮШІН ҚОЛДАНАДЫ.

ӨТКЕН ШАҚ КАТЕГОРИЯСЫНЫҢ ЖАСАЛУ ЖОЛДАРЫ:

ӨТКЕН ШАҚТЫҢ БҰЛ ТҮРІ КӨСЕМШЕНІҢ -ЫП, -ІП, -П ТҮРІНЕ ЖІКТІК ЖАЛҒАУЫНЫҢ -ПЫН, -ПІН, - ПЫЗ, -ПІЗ, - СЫҢ, -СІҢ, -СЫЗ, -СІЗ, -СЫҢДАР, - СЫҢДЕР, -ТЫ, -ТІ ТҮРЛЕРІ ЖАЛҒАНУ АРҚЫЛЫ ЖАСАЛАДЫ.

АЛ МЕН АЙТАТЫНМЫН, СЕН АЙТАТЫНСЫҢ, ОЛ АЙТАТЫН ДЕГЕНДЕ ІСТІҢ СӨЙЛЕП ТҰРҒАН УАҚЫТТАН

ӘЛДЕҚАЙДА БҰРЫН БОЛҒАНЫН БАЙҚАЙМЫЗ.

ӨТКЕН ШАҚТЫҢ ТАҒЫ БІР ТҮРІ СӨЙЛЕМДЕГІ ІСТІҢ СӨЙЛЕП ТҰРҒАН УАҚЫТТАН СӘЛ ҒАНА БҰРЫН

БОЛҒАНЫН БІЛДІРЕДІ. БҰЛ ЕТІСТІКТІҢ ТҮБІРІНЕ -ТЫ, -ТІ, -ДЫ, -ДІ ЖҰРНАҒЫ ЖАЛҒАНУ АРҚЫЛЫ ЖҰМСАЛАДЫ.

1. Егер сөйлеуші істің тоқталып қалмай оқтын-оқтын бір орында орындалуын айтса, көсемше формалы етістікке тур, көмекші етістігі тіркеседі.

2. Егер сейлеуші істің тоқтаусыз болғанына сенімді болса, көсемше тұлғалы етістікке жатыр көмекші етістігін тіркестіреді:

3. Егер сөйлеуші істің сөйлеу кезінде жүзеге асып жатқаны туралы хабарласа, көсемше тұлғалы етістікке отыр көмекші етістігін тіркеп қолданады.

4. Сейлеуш істің жиі болмай, сирек болатыны туралы хабарласа, көсемше тұлғалы етістікке жүр көмекшіетістігін тіркестіреді.

5. Істің дағдылы түрде болып тұратынын хабарлау мақсатындағы осы шақ көсемше етістікке жіктік жалғау жалғану арқылы жасалады.

IС-ӘРЕКЕТТІҢ

БОЛҒАНЫНА ҚАТЫСТЫ СӨЙЛЕУШІНІҢ СЕНІМДІ, НАҚТЫ КӨЗҚАРАСЫН БІЛДІРЕДІ.

ДҮРКІН-ДҮРКІН

БОЛҒАН ҚИМЫЛ-ӘРЕКЕТТІ НЫҚ СЕНІММЕН ЖЕТКІЗЕДІ.

ІС-ӘРЕКЕТТІҢ

БОЛҒАНЫНА ҚАТЫСТЫ КҮМӘНДІ, БОЛЖАЛДЫ КӨЗҚАРАСТЫ БІЛДІРЕДІ

ІС-ӘРЕКЕТТІҢ

ӨТУ СИПАТЫНЫҢ БОЛУ БОЛМАУЫНА БАЙЛАНЫСТЫ КҮМӘНДІ КӨЗҚАРАСТЫҢ ЖҮЗЕГЕ АСҚАНЫН,

ОРЫНДАЛҒАНЫН СЕНІ -МІН БІЛДІРЕДІ.

ІС-ӘРЕКЕТТІҢ

ОЙЛАМАҒАН ЖЕРДЕН ТЕЗ ЖҮЗЕГЕ АСҚАНАН БІЛДІРЕДІ.

ӨТКЕН ШАҚТЫҢ КОММ. ФУНКЦИОНАЛДЫ КЫЗМЕТІН МОДАЛЬДІЛІК СЕМАНТИКА ТҰРҒЫСЫНАН БЫЛАЙ БӨЛУГЕ БОЛАДЫ:

ЕГЕР СӨЙЛЕУШІ ІСТІҢ БОЛАТЫНЫН БОЛЖАЛДЫ ТҮРДЕ АЙТСА, ЕТІСТІККЕӘУЕЛІ ЕСІМШЕНІҢ -АР, -ЕР, -Р ЖҰРНАҚТАРЫН ОДАН-СОҢ ЖІКТІК ЖАЛҒАУЛАРЫН ЖАЛҒАЙДЫ. МЫСАЛЫ: МЕН БАРАРМЫН; СЕН БАРАРСЫН;

Мысалы, жазғалы отырмы, жазғалы отырсың жазғалы отыр; Келгелі жатырмын, келгелі жатырсың. келгелі жатыр: Жүргелі тұрмын, жүргелі тұрсың, жүргелі тұр: Айткалы жүрмін, айтқалы жүрсің, айтқалы жүр.

КЕЛЕР ШАҚ КАТЕГОРИЯСЫНЫҢ ЖАСАЛУ ЖОЛДАРЫ:

ЕГЕР СӨЙЛЕУШІ ІСТІҢ ЖАҚЫН АРАДА БОЛУҒА ТИІС ЕКЕНІН АЙТСА, -ҒАЛЫ, -ГЕЛІ, -ҚАЛЫ, -КЕЛІ КӨСЕМШЕ ФОРМАЛЫ ЕТІСТІККЕ ЖАТЫР, ЖҮР, ОТЫР, ТУР КӨМЕКШІ ЕТІСТІКТЕРІН ТІРКЕСТІРІП, ОҒАН ЖІКТІК ЖАЛҒАУЫН ЖАЛҒАП ҚОЛДАНАДЫ.