Жасуша мембранасының атқаратын қызметтері

Жасуша деп - өзіне тән сезімі, ішінде өтетін үрдістерді белсенді түрде реттеу қабілеті бар, сыртқы орта ықпалдарына бейімделе алатын, энергияны пайдаланып арнайы қызмет атқаратын қарапайым тірі жүйені айтамыз.

Жасуша мембранасының атқаратын қызметтері:

Жасуша ішін сыртқы ортадан бөлу

Жасуша ішін арнайы қызметі бар кішкене бөлшектерге бөлу

Сыртқы ортадан өзінің қабылдағыштары арқылы ақпараттар қабылдау

Ауруға төзімділікті қамтамасыз ету

Жасушааралық түйісуді қамтамасыз ету

Ферменттердің қызметін реттеу

Жасуша бүлінуі - бұл жасуша құрылымы мен қызметтерінің бұзылуы

Жасуша бүлінуіне әкелетін себепкер ықпалдар:

Экзогендік

Биологиялық ықпалдар (микробтар, вирустар, қарапайым жәндектер, майда саңырауқұлақтар, аутоантиденелер мен цитотоксиндік иммундық глобулиндер т. б. ) ;

Физикалық ықпалдар

(иондағыш сәулелер, ыстық немесе суық температуралар, электр соққы, электромагниттік толқындар т. б. ) ;

Механикалық ықпалдар

(жарақатар, жаншылу, қысылу т. б. ) ;

Химиялық ықпалдар

(органикалық немесе бейорганикалық улы заттар, кейбір дәрі-дәрмектер, гипоксия, реоксигенация т. б. ) ;

Психогендік ықпалдар

(жан жарақаты, рухани күйзелістер, теріс эмоциялар т. б. ) .

Эндогендік себепкер ықпалдар

туа біткен

жүре пайда болған

Туа біткен себепкер ықпалдарға жасуша мембранасының құрамында кейбір нәруыздар, фосфолипидтер немесе ферменттер болмауы жатады.

Жүре пайда болған эндогендік себепкер ықпалдарға:

Жүйкелік эндокриндік реттелулердің біріншілік бұзылыстары;

Иммундық бұзылыстар немесе аллергиялық үрдістер;

Зат алмасу өнімдерінің (Н+, К+, Са2+, асқын тотықтар т. б. ) жиналып қалуы;

Организмде су мен электролиттер алмасуының бұзылыстары;

Бүйрек қызметінің жеткіліксіздігі;

Ағза қызметінің тым қатты көтерілуі немесе ұзақ мерзім болмауы;

Жасушаның қартаюы т. т.

Жасушаның зақымдануға төзімділігін анықтайтын жайттар

Жасушалардың түрлері (бүлініске төзімді жоғары арнайыланған (жүйкелік және бұлшық еттік) жасушалар жасуша ішілік қалпына келу үрдістері)

Гликокалекстің жағдайы

Жасушалардың микроорталығы (дәнекер тіннің жағдайы)

Жүйке және эндокрин жүйелерінің реттеу жағдайы

Организмнің жалпы жағдайы

Жасуша өмір оралымының фазасы

Жасушаның жіті зақымданудың сатылары

Бүліндіргіш жайттың біріншілік арнайы (спецификалық) әсері

Жасушалардың бейнақты (бейспецификалық) серпілісі

Паранекроз (қайтымды жағдай)

Некробиоз (жасушаның «агониясы»)

Некроз

Апаттық сатысы

(Қалған құрылымдардың қызметінің жоғарылауы, жасушаның гендік ақпаратының әсерленуі)

Тұрақты икемделу сатысы

Жасуша құрылымдарының гипертрофиясы мен гиперплазиясы

Дистрофиялық өзгерістері мен жасушаның өлу сатысы

Жасуша бүліністері

Жасушаның энергиямен қамтамасыз етілуінің бұзылыстары мына жағдайларда байқалады:

Макроергиялық фосфорлық қосындылардың (АТФ) түзілуі бұзылудан;

Оттегінің жетіспеушілігінен;

Қоректік заттардың аздығынан;

Гликолиздік және тотығу-тотықсыздану ферменттерінің белсенділігі төмендеуінен;

Митохондрийлардың бүліністерінен - байқалады.

Энергияның жасуша ішінде тасымалдануы бұзылыстарынан;

Жасушаның энергияны пайдалануы бұзылыстарынан - дамиды. Энергияны пайдалану әртүрлі уыттардың әсерлерінен АТФ-аза ферменттерінің белсенділігі төмендегенде байқалады.

Мембрананың иммундық бүліністері

Себептері:

Мембрана беттеріндегі рецепторлармен антиденелердің өзара әрекеттесуі;

Иммундық кешендер құрылуы;

Комплемент бөлшектерінің әсерленуі;

Жендет лимфоциттердің әсерленуі;

Макрофагтардың әсерленуі;

↓

С5 - тен С9 - ға дейін комплемент бөлшектері құрылуы, жендет лимфоциттермен перфорин шығарылуы  мембранада тесіктердің пайда болуы.

Лизосомалық ферменттер мен оттегінің бос радикалдарымен мембрананың бүлінуі.

Майлардың асқын тотығуы (МАТ)

Н2О

Жасуша бүліністері кездеріндегі қорғану - икемделу жолдары:

Анаэробтық гликолиздің артуы;

Бүлінбеген митохондрийларда АТФ түзілуі артуы;

АТФ энергиясын тасымалдайтын және пайдалануды арттыратын ферменттердің әсерленуі;

Жасуша қызметінің шектелуі;

Антиоксиданттық ферменттер түзілуі көбеюі;

Мембрана бөлшектерін қалпына келтіретін механизмдердің артуы;

Гепатоциттерде микросомалық тотығу күшеюі;

Буферлік жүйенің әсерленуі;

Уытсыздандыратын ферменттердің түзілуі артуы;

Цитокиндер (интерферондар) түзілуі артуы;

Жасуша ішілік құрылымдардың гиперплазиясы мен гипертрофиясы.

Бүліндіргіш ықпалдарға жасушаның бейімделу жолдары:

Жасушаның энергиямен қамтамасыз етілуіне қажетті:

Жасуша глюкозаны оттегісіз ортада ыдыратып (анаэробтық гликолиз) энергия (АТФ) түзеді;

Тотығу-фосфорлану үрдістеріне қатысатын ферменттердің белсенділігін арттырады;

Митохондрийлар ұлғайып, олардың гипертрофиясы дамиды;

Жасуша ішінде АТФ энергиясын тасымалдауға қатысатын ферменттер (, креатинфосфокиназа) әсерленеді;

АТФ энергиясын пайдалануға қажетті ферменттердің (АТФ-азалардың) белсенділігін күшейтеді;

Жасуша өзінің атқаратын қызметін шектеп, энергияға деген мұқтаждығын азайтады;

Жасушада, энергия жұмсауды қажет ететін, түзілістік үрдістер азаяды.

Жұқпаларға, химиялық улар мен уыттарға қарсы:

Микросомалық ферменттердің белсенділігі артып, уытты заттарды тотықтыру, тотықсыздандыру, метил тобынан айыру т. б. жолдармен уытсыздандырады;

Эндоплазмалық торшалардың, рибосомалардың, Голдж кешенінің қызметтері артуы ауру туындататын инфекциялық, химиялық заттарды ыдыратып ферменттердің, нәруыздардың, гормондардың, вирустарға қарсы интерферондардың түзілуі күшейеді;

Жасуша буферлік жүйелерін қосып, қышқылдық - сілтілік үйлесімді реттейді.