ҒАРЫШ ГЕОДЕЗИЯСЫ

Презентация қосу

ГЕОДЕЗИЯ

Орындаған: Әбіласан
А. М.
Тексерген: Аубакирова
Т. Н.
• Геодезия (грек. ge — жер және daі — бөлемін) — Жердің пішіні мен мөлшерін,
қабылданған координаттар жүйесіндегі нүктелер орнын анықтаудың әдістері мен
тәсілдерін зерттейтін, жер бетінің планы мен картасын салу, жер бетіндегі
өлшеулерді жүргізумен айналысатын Жер туралы ғылымдардың бір саласы. [1]Жердің
физикалық бетін зерттеу үшін картографиялық және топографиялықәдістер мен
пландық және биіктік координаталар құрылады. Геодезия ғылымы астрономиялық
және гравиметриямен тығыз байланысты, сондықтан Жердің пішіні мен мөлшері
градустық өлшеу әдісімен анықталады. Оның шамасы — геогр. координаттар арқылы
доғалардың сызықтық және бұрыштық мәндерін анықтаудан тұрады. Г-дағы
координаттық негіздер триангуляция, полигонометрия, геометриялық және
тригонометриялық нивелирлеу Өндірістік, гидротехн. және т.б. құрылыс
объектілерінің пландық пен биіктік негізін салуды және инж. түсірімдерді орындау
мәселелерін инж. Геодезия шешеді. Қазіргі уақытта мұхит, теңіздердің және
көлдердің байлықтарын меңгеру үшін олардың жағаларын, түбін зерттеу жұмыстары
жүргізіліп, гидрографиясытолықтырылды, бұл су асты Г-сын дамытты. Үлкен
территорияларда топографиялық жұмыстар тез және тиімді жасалу үшін әуеден жер
бетінің фотогр. бейнесі алынды, осыған байланысты Г-ның аэрогеодезия мен
ғарыштық геодезия саласы қалыптасты.
ЕЖЕЛГІ ЗАМАНДАҒЫ ГЕОДЕЗИЯНЫҢ
ДАМУЫ.
Бүл ғылымдардың бәрі бір-бірімен тығыз байланысты және өлшеу мәселесі коғамның даму
тарихымен тікелей ұштасып жатады. Қоғам тарихының әр дәуірінде жермен шұғылдану
дәрежесі де әр түрлі сатыда болып келді. Адам коғамының даму дәрежесінің өзі сол жер
байлығын пайдалана білу тәсіліне тәуелді. Сол себептен жер өлшеу әдістерінің дәрежесі адам
қоғамының даму тарихын көрсететін бір айқын дерек болып табылады. Осы айтылғандарға
мысал ретінде геодезия мен маркшейдерия ғылымдарының әрбір тарихи кезендерде қандай
орын алып келгендігіне қысқаша токталамыз. Жер өлшеу әдістері мен ірі құрылыстардың
көрнекті ескерткіштері дүние жүзінде бірнеше жерлерде бар. Мысалы, біздің заманымыздан
бұрынғы VI ғасырда Ніл өзенінің бойында салынған суару жүйелері мен каналдарда
геодезиялық өлшеулер қолданылған. Ежелгі Мысыр (Мысыр) елінде орасан зор құрылыстар
салынған. Ал Мысыр патшаларының өздері тірі кездерінде салғызған пирамидаларының ішіндегі
ең үлкені-Хеопс пирамидасының төрт қырының әрқайсысы 230,13 метрден де, ал бір—бірінен
айырмашылығы 2 см-ден аспайды. Мысыр пирамидалары «Әлемнің жеті кереметінің» бірі болып
саналады. Мүндай қүрылыстар салу, арнаулы геодезиялық өлшеулерсіз жүргізілуі мүмкін емес.
Біздің заманымыздан IV ғасыр бұрын өмір сүрген фек математигі Евдем «Жерді өлшеу
нәтижесінде египеттіктер метрия ғылымын ойлап шығарды», - деп жазды. Жер өлшеу өнерін
египеттіктерден үйренген гректер, оны алғашқы кезде «геометрия» деп атады. Геометрия
заңдары жер өлшеуде әрдайым қолданылады, барлық ғылымдарға ұстаздық еткен ұлы ғалым-
Аристотель өлшеу ғылымын геометриядан бөліп айту үшін оны «геодезия» деп атаған. III
ғасырда өмір сүрген фек ғалымы Эратофен градустықөлшеулердіңкөмегімен жер радиусін
аныктаған.
Ал Мысыр патшаларының өздері тірі кездерінде салғызған пирамидаларының ішіндегі
ең үлкені-Хеопс пирамидасының төрт қырының әрқайсысы 230,13 метрден де, ал бір—
бірінен айырмашылығы 2 см-ден аспайды. Мысыр пирамидалары «Әлемнің жеті
кереметінің» бірі болып саналады. Мүндай қүрылыстар салу, арнаулы геодезиялық
өлшеулерсіз жүргізілуі мүмкін емес. Біздің заманымыздан IV ғасыр бұрын өмір сүрген
фек математигі Евдем «Жерді өлшеу нәтижесінде египеттіктер метрия ғылымын
ойлап шығарды», - деп жазды. Жер өлшеу өнерін египеттіктерден үйренген гректер,
оны алғашқы кезде «геометрия» деп атады. Геометрия заңдары жер өлшеуде
әрдайым қолданылады, барлық ғылымдарға ұстаздық еткен ұлы ғалым-Аристотель
өлшеу ғылымын геометриядан бөліп айту үшін оны «геодезия» деп атаған. III ғасырда
өмір сүрген фек ғалымы Эратофен градустықөлшеулердіңкөмегімен жер радиусін
аныктаған. Бүдан кейін геодезия Үндістанда, Орта Азияда, Араб елдерінде дамыды.
Дүние жүзінде осы күнге дейін сақталып қалған ірі құрылыстар қатарында
жататындар: Үндістанда-Чанрагута, Қытайда-Ұлы қорған (қабырға), Жапонияда-
Тодайдзи, Индонезияда-Боробудудр, Арабияда-Құдыс, Мединә, Бағдат. Кейінгі Ақсақ
темір заманынан бастап салынған тамаша қүрылыстар қатарына жататындар:
Шахи-Зинда, Тадж-Махал, Қожа-Ахмед Яссауи мавзолейі, Ұлықбек обсерваториясы, т.б.
ОРТА ҒАСЫРЛАРДАҒЫ ГЕОДЕЗИЯНЫҢ
Жоғарғы мәдениеттің қалыптасуына жерДАМУЫ.
Айтылған құрылыстар сол дәуірде жоғарғы дәрежелі мәдениеттің болғанын дәлелдейді.
өлшеу ғылымы да өзіндік рөл атқара отырып, сол
мәдениеттің арқасында өзі де дамып жетілді. Араб мәдениетінің дамыған кезінде
Аристотельден кейінгі жүзінде білім мен мәдениеттің «екінші ұстазы» атанған данышпан,
энциклопедист, ғалым Әбу Насыр әл-Фараби (870-950 ж.ж.) геодезия ғылымы, геодезиялық
оптикалық аспаптар жөнінде өзінің «Ғылымдардың тізбегі» атты еңбегінде былай деген:
«Геодезия ғылымы арқылы адамзат алые орналасқан, көз жетпейтін заттардың мөлшерін,
шамасын бір затпен екінші заттың арақашықтығын, биіктігін, тендігін, (мысалы: ағаштың, үйдің
биіктігін. өзеннің терендігін) анықтауға болады. Кейде қателеспес үшін өлшеулерде әртүрлі
оптикалық аспаптар қолданылады» деген. Ал «Алмагеске түсініктеме» атты кітабының
«Сфералық астрономия» деген тарауында, астрономия мен география мәселелерін
математикалық жолмен шешудің жеңіл эдістерін ұсынады. Мысалы, Айдың радиусін, жер бетінің
ендігі мен бойлығы, Ай мен Жердің ара қашықтығын, Айдың паралаксін өлшеулер жайлы Орта
Азия мен Шығыстың ұлы ғалымы Абу Райхан Бируни (973-1050 ж.ж.) үлкен мұра қалдырды.
Г. Галилей жасаған көру дүрбісінің (1609 ж) көмегімен жүргізілген геодезиялық өлшеулердің
дәлдігі жоғары болды. XVII ғасырда И. Ньютон ашкан бүкіл әлемдік тартылыс заңының
көмегімен жердің шар емес, айналу осінің бағыты бойынша сығылған эллипсоида екенін
дәлелдейді. Ресейдегі геодезиялык жұмыстар XVIII ғасырда, I Петрдің дэуірінде жүзеге
асырылды. 1973 жылы Ресейде Географиялық департамент құрылып, 1758-1765 жылдары
орыстың ұлы ғалымы М.В Ломоносов оның жетекшісі болды. Сол кездері геодезистерді
дайындайтын оқу орындары ашылып, геодезиялық аспаптар шығарыла бастады. Осы кезде
Ресейде теңізде жүзудің, әскери істің және сауданың кең дамуы геодезиялық өлшеулер
ҒАРЫШ ГЕОДЕЗИЯСЫ
Жердің жасанды серіктерінің көмегімсн жер беті
нүктелерінің геометриялық арақатынастарын зерттейді.
Геодезия немесе топография жер бетінің біршама шағын
телімдерін түсірумен байланысты мәселелерді зерттейді.
Картография жер бетінің едәуір аумағының кескіндерін әр
түрлі мақсаттағы карталар түрінде жасау әдістері мен
процестерін, оларды жасау және көбейту технологиясын
зерттейді.
АЭРОФТОТОПОГРАФИЯ
• Аэрофототопография жердің карталары мен пландарын жерден және
әуеден түсірген фотосуреттер бойынша жасаудьщ әдістерін талдаумен
айналысады. Теңіз геодезиясы мұхиттар мен теңіздер түбінің табиғи
корларын барлау мен картаға түсіруге байланысты арнайы өлшеу
әдістерін талдайды.
• Қолданбалы немесе инженерлік геодезия іздеулер, құрылыстар мен
инженерлік ғимараттарды салу және пайдалану, жабдыктарды
құрастыру, сонымен қатар еліміздің табиғат байлықтарын пайдалану
кезінде атқарылатын геодезиялық жұмыстардың әдістерін зерттеумен
айналысады. Қолданбалы геодезияда геодезиялық әдістері кең
пайдаланылады, ал кейбір жағдайларда оны өз тәсілдері мен
құралдары арқылы шешеді.

Ұқсас жұмыстар

Ғарыш инфрақұрылымы

Ғарыш аппараттарының жіктелуі

Адамзаттың Ғарышты игеру жетістіктері

ХИМИЯЛЫҚ ЛАСТАНУЫ

ҒАРЫШ ӘЛЕМІНЕ САЯХАТ

Тақырыптық композициялық сурет

Жас табиғаттанушылар сайысы

Республикасының байланыс және телетаратудың ұлттық ғарыштық жүйесін құру жөнінджегі жобаны іске асырудың кезекті сатысы

Канада ғарыш спутниктері

12-СӘУІР-ҒАРЫШКЕРЛЕР КҮНІ

Пәндер