Қорықтар орналасуы картасы

Презентация қосу

Қазақстан қорықтары

Орындаған: Жумабаев Бекарыс
Қорықтар орналасуы картасы
Мемлекеттiк табиғи
қорық — табиғат қорғау және ғылыми мекеме
мәртебесi бар ерекше қорғалатын табиғи
аумақ, оның қызметiнiң мақсаты өзiнiң
аумағындағы табиғи процестер мен
құбылыстардың табиғи
барысын, өсiмдiктер мен жануарлар дүниесi
объектiлерiн, өсiмдiктер мен жануарлардың
жекелеген түрлерi мен қауымдастықтарын,
әдеттегi және бiрегей экологиялық жүйелердi
сақтау мен зерделеу және оларды қалпына
келтiру болып табылады.
Қазақстанда қазіргі уақытта
10 қорық ұйымдастырылған. Қазақстандағы
қорықтардың барлық ауданы 1 610 973 га.
Ақсу-Жабағылы мемлекеттік табиғи
қорығы — Талас Алатауының (Батыс Тянь-Шань)
солтүстік-батыс бөлігін және Өгем жотасын алып
жатқан Қазақстандағы тұңғыш қорық. Жамбыл
облысының Жуалы ауданы мен Түркістан
облысының Түлкібас ауданы аумағында
орналасқан. Қорық Ақсу және Жабағылы атты екі
өзеннің арасына орналасқан.Ол 1926 ж. құрылған.
Құрамында Қаратаудағы «Қарабастау» (126
гектар) және «Әулие» (100 гектар) телімдері бар.
Жерінің ауданы 128118 гектар (2007). Қазір Ақсу–
Жабағылы қорығы ЮНЕСКО жасаған дүниежүзілік
қорықтар тізіміне енген.
Ақсу – Жабағылы қорығының өсімдіктер дүниесі әралуан.
Онда мүктің 61, қынаның 58, жоғары сатыдағы өсімдіктердің
1400 (дәрі-дәрмектік өсімдіктерден: қылша,
сасыр, иманжапырақ, түйежапырақ, сарыағаш, шәйқурай,
талас уқорғасыны), техникалық
өсімдіктен: арша, рауғаш, итқұмық, таран, жеміс-жидектерден:
жабайы алма, шетен, шие, қарақат, бүлдірген, жем-шөптік
өсімдіктен жоңышқа, кекіребас, бедебас, түлкіқұйрық, көде,
сондай-ақ эндемик өсімдіктерден майысқыш қияқ, талас
қайыңы, ақшыл сары жоңышқа, қаратамыр, томағашөп,
қандыгүл, реликті өсімдіктерден: жалған масақша, Минквиц
кендіршесі, Қаратау сетені түрлері бар.

Қорықтың жануарлар әлемі де өте бай: сүтқоректілердің 42
(арқар, таутеке, елік, марал, барыс, Тянь-Шань қоңыр аюы,
борсық, сусар, т.б.); құстардың 238 (гималай ұлары, кекілік,
сақалтай, бүркіт, қара құтан, бозторғай, сарыторғай, ителгі,
шымшық, т.б.); бауырымен жорғалаушылардың 9 (алай
жалаңкөзі, сарыбауыр кесіртке, қалқантұмсықты қара шұбар
жылан, сұржылан т.б.), қосмекенділердің 2 (жасыл құрбақа
және көлбақа) және балықтың 2 түрі тіршілік етеді.
Омыртқасыз жәндіктердің де алуан түрлері осы өңірде
қоныстанған. Ақсу – Жабағылы қорығы – табиғаттың нағыз
Қорық ландшафтысы көркем және тылсым.
Жазықтар мен алаңқайлар биік шыңды тауларға
алмасып, жартасты шатқалдармен қиылысады.
Өзендері терең шатқалдарға құйылып, ақырған
сарқырамаларды түзейді. Түпсіз көгілдір мұздай
тау көлдерінде аспан айнадай шағылысады.
Теңіз деңгейінен 3,000м биіктікте орналасқан
қол жеткізбес ұңғымаларда тастарға ойылып
түсірілген көптеген бейнелерден тұратын «сурет
галлереясын» табуға болады. Оларда үй және
жабайы жануарлар, ежелгі адамдардың аң
аулауы бейнеленген.
Ақсу-Жабағылының сазды топырағында
палеонтологтар тасқа айналған өсімдіктердің,
жәндіктердің, балықтардың және кесірткелердің
іздерін тапқан.
Алматы мемлекеттік табиғи қорығы — Іле
Алатауының орталық бөлігіндегі табиғат байлығын қорғау
және ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізу
мақсатында 1931 жылы құрылған мемлекеттік корық. Ауданы
73,34 мың га (1997). Алматы қорығының құрамына теңіз
деңгейінен 1400-5017 м биіктікте орналаскан Талғар тау
жоталары енеді. Ол 4 биіктік белдеуден тұрады. Оның
орманды-дала белдеуінде (1300-2600 м) алма,
өрік, долана, қарақат, итмұрын, ұшқат өседі. Жабайы жеміс
ағашты орман Тянь Шань шыршасынан тұратын қылқан
жапырақты орманға (1400-2800 м) ауысады. Ал субальпі
белдеуі (2600-3000 м) жартастар мен құлама шөгінділерден,
шөбі аласа альпі шалғынынан тұрады. Одан жоғары (3800 м-
ден биік) белдеуді ұдайы мұз басқан құздар алып жатыр.
Қорықта өсімдіктердің 1300-ден аса түрі кездеседі, оның 112
түрі ағаштар мен бұталар.
Алматы қорығы- жануарлар дүниесіне де бай. Онда
сүткоректілердің 40 (барыс, коңыр аю, тас сусар, марал,
таутеке, арқар, елік, суыр, тиін, т.б.), құстардың 200-дей түрі
(самырсын құсы, шырша торғай, тоқылдақ, бұлбұл, үкі,
кептер, қара және сары шымшық, құр, ұлар, қозықұмай,
сушыл торғай, арша емен- тұмсығы, т.б.) бар. Бауырымен
жорғалаушылардан: алай кесірткесі, қалқан тұмсықты
жылан; космекенділерден: көлбақа мен
жасыл құрбақа кездеседі.“Қалқан” мен “Әнші тау” маңында
аңның 43, құстың 85, қосмекенділердің 3, бауырымен
жорғалаушылардың 3 түрі тіршілік етеді.Онда кездесетін
аңдардың негізгі түрлері: арқар, қарақұйрық, елік, қасқыр
мен түлкі, шұбар күзен және сасық күзен,ал құстардан:
бөдене, шіл, кекілік, жетісу қырғауылы, тұйғын, жағалтай,
құладын, ақбас құмай,тазқара,бүркіт және қыранқара
мекендейді. Қосмекенділерден:жасыл құрбақа, сібір
көлбақасы тіршілік етсе, бауырымен жорғалаушылардан: сұр
жылан(улы жылан), қара шұбар жылан (усыз) және
кесірткелер кездеседі.
Қорықта ғылыми жұмыстар
жолға
қойылған. Ғалымдар орманның
қалыптасу заңдылықтарын,
өсімдіктер мен жануарлар
экологиясын және олардың
биологиялық ерекшеліктерін
зерттейді. Қорықта көп жылдан
бері "Табиғат шежіресі" атты
күнделік жүргізіліп, онда
жинақталған ғылыми мәліметтер
Алматы қорығы туралы 9 томдық
кітапта баяндалған.
Наурызым мемлекеттік табиғи
қорығы – Қостанай
облысы Наурызым және Әулиекөл
аудандарында орналасқан мемлекеттік қорық.
1931 жылы ұйымдастырылған (320 мың га), 1966
жылы ауданы ықшамдалып (87,7 мың га), қайта
құрылды. Оған Терсек (көлемі 4,7 мың
га), Сыпсың (көлемі 7 мың га) және Наурызым
(көлемі 37,2 мың га) орман алқаптары
мен Жаркөл, Ақсуат, Сарымойын көлдері енеді.
Олардың үлесіне бетегелі-жусанды 5 мың га тың
жазық дала кіреді. Қорық орналасқан аумақтың
климаты континенттік; қысы – суық, ызғарлы;
жазы – ыстық.
Қорықтың өсімдіктің әлемі жоғарғы өсімдіктің 687
көрінісін ішіне алады, не ылғи көп түздік зона үшін.
Шоққарағайдың Наурзумского қарағайлы қармақбаулары
реликтік болып табылады, себебі олар үштіктен
малоизмененном көріністе сақталды немесе төрттік кездің
түптері. араның олардың эндемиктің 5 көрінісі, және Сырт-
Тобольскте флористикалық аудандарда(қайың қырғыз,
Нинаның ақтаспасы, ақтаспа қостанай, жебіршөп
қазақстандық, льнянка ұзынды) ара Арало-Каспийском
таратып жібердім, ал да 5 көрініс реликтік: жестколистый
тонконог, селеу алашабыр, чий жылтырақ, түнғиық ақ,
Шобера ақтікені. Флорада элементтің қатынасуы как
солтүстіктің бореальсының, олай және оңтүстіктің
флорасының қаралады. Батпақ-орманның флорасының ескі
элементтерінен тап-: телиптерис батпақ, қалақай , құлмақ
нышанасыз, ; солтүстіктің Қазақстаны үшін сирек бореаль
көріністер: қысқы, жекен двухтычинковая, түбіт пішінді,
белозор батпақ, мойыл нышанасыз. Плиоцен көріністің
қатары талды ішіне алады.
Қорықтың хайуанаттар дүниесі арада толық
шарада дейін осы уақыттың өте алуан және
таныспаппын. Орнитофауна ең бай. Ара құрам 282
көріністің орнитофауны, соның ішінде 158 ұялас.
Аймақтық далаларда ең типті түздік және ақ
бозторғай, қара бозторғай, түздік шатыржал,
нышанасыз каменкалар, безгелдек, түздік ителгі,
кречетка, тырна-итжидек, түздік орел. Дымқылда-
телімдер үшін вблизи көлді шұқырлардың, соров
және западинах шалғындық өсімдік және түздік
бұтаның зарослями сары қаратамақ, қарабас чекан,
бормотушка, жулан сорокопут, бөдене, сұр шіл,
шалғындық ителгі, үлкен шалшықш типті. бас
орманның телімдерінде тетерев, үлкен ала тоқылдақ,
мысықторғай, вяхирь, нышанасыз горлица, үлкен
ақсағал, лазоревка ақ, нышанасыз қызылқұйрық,
орманның шатыржалының және сырттар тұр-. Өте
жаядай азулының(28 көрініс) отриады ұсын-, олардан
18: орлы ұялайды - бүркіт, там және түздік; ителгілер
- түздік, шалғындық және батпақ; сұңқарлар - қырғи,
Барсакелмес мемлекеттік табиғи қорығы — өте
сирек
кездесетін флора мен фауна бар. Өсімдіктердің 256-дан
астам түрлері
және малдар, аңдар,сүтқоректілер және қос
мекенділер өмір сүреді. Теңіздің құрғауына байланысты
сирек кездесетін балықтардың түрлері жойылып,
жаңа өсімдіктер мен малдар кездесіп жатыр.
Ол 1929 жылы тапсырма берушi сияқты негiзделдi.
Ал 1939 жылға 10 желтоқсан күні мемлекеттiк
қорықтың мәртебесiн алды. Теңіздің құрғауына
байланысты судың тұздылығы нормасынан шектен
шықты. Тұщы судың жоқтығы малдың өмір сүруін
қиындатады. 1982 – 1991 жылдар аралығында 260
астам құландар республиканың басқа қорықтарына
ауыстырылған. 137 бастардағы жемiсi қалған 50
ерекшерек қиырлар. Қазіргі таңда жылдық қорытынды
бойынша құлан саны 20-25 басқа көбейді. Барсакелмес
қорығында флора және фаунаның сирек кездесетін түрі
бар. Балықтар саны жылдан жылға өсуде.
Жуырда Қорқыт ата атындағы мемлекеттік
университеттің ғалымдары студенттермен бірлесіп
экономика,экология және ботаниканы жаңартуда.
Қорық бай кiтапхананы арқасында өз оқырмандары
және оны табады жануартану және өсiмдiктануды
табиғи лабораторияға айналып кетедi. Бүгінгі күннің
басты мәселесі: 100-150 000 га және 400 000 га жерді
сақтап, өсімдіктерді көбейту. Барсакелмес –
республикадағы 9 қорықтың ішіндегі ең ерекшесі және
оның өркендеуіне барлық қазақстандықтар қызығуы
керек.
Өкінішке қарай, 1997-1999 жылдары Барсакелместің арал
болудан қалып, тұщы су көздерінің жоғалуы бұл
жануарлардың жарамдыларын түгел басқа жақтарға
жөнелтуге мәжбүр етті. Сол уақыттан бастап бұл жерден ұзын-
саны 250 қаралы құлан көшіріліп әкетіліп, негізгі бөлігі Алматы
маңындағы Алтынемел ұлттық паркіне жіберілсе, тағы бір
тобы Маңғыстау маңындағы Үстірт жоталарына аттандырылды.
Ал қорықтың өз басында алыс жолға шығуға жарамайтын, кәрі-
құртаң елу шақты құлан алып қалынған еді. Аралдың шығыс
бөлігінің үлкен материкпен жалғасып жатуы бір жағынан
жазықсыз жануарлардың аман қалуына себепші болды. Ащы
судың аранында қалған олар осы арқылы үлкен жерге шығып,
өз нәпақаларын теріп жей алатын жағдайға жетті. Қорықтың
директоры Мағжан Тұрсынбаевтың айтуынша, осы кезге дейін
біраз киік пен қарақұйрық ішетін таза судың жоқтығынан
қапысыз қырылып қалған екен. Екі араға өткел түскесін барып,
бұл жерден 1500 киік пен 350 қарақұйрық сыртқа аман шығып
үлгіріпті. Оқшау аралдағы ауыз судың тапшылығы, міне, аң-
құстарды осындай халге дейін душар етті.
Қорғалжын мемлекеттік табиғи қорығы – Ақмола
облысы Қорғалжын ауданында 1968 жылы 16 сәуірде
құрылған аумағы бойынша Қазақстан Республикасының ең
ірі қорықтарының бірі болып табылады. Қорық заңды тұлға
мәртебесіне иеленіп табиғи процестердің, үлгілі және
бірегей экологиялық жүйелердің, өсімдік және жануарлар
дүниесінің биологиялық алуантүрлігі мен генетикалық
қорының жаратылыс қалпы мен дамытуда сақтау және
зерделеу бойынша қызметтерін жүзеге асыруға
бағытталған. Осы үшін Қазақ КСР Министірлер Кеңесінің №
214 Қаулысымен ұйымдастырылған. Қору аумағы 543 171
га, қорғау аумағы 89360 га, жалпы көлемі 632531 га
құрайды. Жер аумағы 258,9 мың га (2003). Қорық
аумағында 123 үлкенді-кішілі, ашылы-тұшылы көлдер бар.
Олардың ішінде әйгілі үлкен, кіші Теңіз
көлдері, Керей, Қыпшақ болса, тұсшы Қорғалжын, Есей,
Сұлтанкелді, Қоқай, Асаубалық, Жаманкөл, Жабай,
Табанқазы, үлкен, кіші Қаракөл, Манат, Суберген,
Тоқтамыс, Базар, Сары және Қызыл көлдер олады. Осы
көптеген көлдерді атақты Нұра, Құланөтпес, Көн, Жаман
Көң, Жақсы Көң өзендері суландырады. Оның ішінде Теңіз
көлдерінің гидрологиялық режимін сақтайды. Теңіз-
Қорғалжын көлдер жүйесі Орталық Азия-Үнді және Сібір-
Қорық флорасы гүлді өсімдіктердің 443 түрін
құрайды. .Ағаштар жоқ, алайда бұталардың 12 түрі бар. Далада
кейде қараған мен тобылғы да кездеседі. Қорғалжын қорығында
сирек кездесетін өсімдіктердің 45 түрі қорғалады. Олардың
арасында Шренк қызғалдағы, Қазақстанның Қызыл
кітабына енген екі түсті қызғалдақ, көкшіл жуа, орал миясы,
құмды цмин, дәрілік алтей, қара жусан, ақмия, бозы және дала
шатырашы бар. Қорықтың биоәралуандығы бірегей. Ол 443
өсімдіктер флора өкілдері мен Қазақ ұсақтөбе флорасының ширегі
-60 тұқымдастықтан тұрады. Қорықтың аумағында Қызыл Кітапқа
енгізілген өсімдіктердің 60-тан астам сирек түрлері белгіленеді.
Қазақстанның Қызыл Кітабына өсімдіктердің 5 түрі
енгізілген: Шренк
қызғалдағы,солғын қызғалдақ,жанаргүл,сарғылт құндызшөп,
солғын құндызшөп. Селекциялық қордың резервтік материалы
ретінде Шренк қызғалдағының үлкен маңызы бар. Бұл түр гүлінің
ірі мөлшерлері және аса әралуан – ақ және сарыдан ашық –қызыл
және қою ши қызылға дейін ашық бояуымен ажырайды. Дәл осы
түр XVI ғасырда Голландияда шығарылған қызғалдақтың
алғашқы мәдени сұрыптарының негізін салушы болып табылады.
Қорық аумағындақұстардың 354 түрін кездестіруге
болады, сонын ішінде 126 түрі ұя құрушы. Қазақстанның
Қызыл кітабына құстардың 41 түрі, ал Халықаралық Қызыл
кітапқа 26 түрі енгізілген. Осы құстардың арқасында қорық
халықаралық маңызға ие болды. Қорғалжын фаунасы дала
және жартылай шөл дала аймақтарына тән.
Мұнда сүтқоректілердің 41 түрі, бауырымен
жорғалаушылардың 6 түрі, қос мекенділердің 2
түрі, балықтың 11 түрі бар. Қорықтың омыртқасыздар фаунасы
мүлдем зерттелмеген. Қорықта қоңыздардың 300 түрі
тіркелген. Қорғалжын көлдері – балықшылардың жұмағы.
Мұнда алтын және бозша мөңкелер, шортан, аққайран, линь,
алабұға және торта балықтар тіршілік етеді. Құстардың қоныс
аударуының негізгі 8 бағыттары бар. Қорғалжындағы жалпы
аумағы 260 мың гектарды құрайтын өзендер жүйесі бүкіл Орта
Азиядағы құстардың ең маңызды сулы-батпақты мекені болып
табылады. Қорғалжындағы өзендер жүйесі қызғылт
қоқиқаз (фламинго) және жоғалуға айналған өзге де сирек
құстардың: бірқазан, тырна, савка және тарғақ тың әлем
бойынша солтүстіктегі ең шалғай мекені. Қорықта құстың 294
түрі жұмыртқа салса, суларында балықтың 17 түрі мекендейді.
Сондай-ақ мұнда сүтқоректі жануарлардың 41 түрі тіршілік
Марқакөл мемлекеттік табиғи қорығы — Шығыс
Қазақстан облысында, Оңтүстік Алтайдың шығысында Марқакөл
қазаншұңқырында орналасқан. Ол солтүстігінде Күршім,
оңтүстігінде Азутау жоталарының арасында
орналасқан Алтайға тән тектоникалық ойпатты алып жатыр.
Көл 1 449,3 метрлік абсолюттік биіктікте жатыр. Ең биік нүктесі
— 3304,5 метр (Ақсу-Бас тауы).
Марқакөл қорығы - республикамызда құрылған алтыншы
мемлекеттік қорық. Бұл қорықтың ұйымдастырылғандағы негізгі
мақсат - маңайда сирек кездесетін бағалы аңдарды, құстарды,
өсімдіктерді және көктемде балық уылдырық шашатын өзендер
арналарын қорғап, сонымен бірге орман мен айдын көлдерін,
тау, өзендердің әсем табиғатын табиғи қалыпта сақтау.
Марқакөл қорығы – жан-
жануарларларға аса бай, көркіне
көз тойғысыз Оңтүстік Алтай
алќабыныњ биік таулы өңірі мен
Марқакөл көлінің табиғатын
комплексті қорғау үшін
ұйымдастырылған. Марқакөл –
Алтайдағы Күршім мен Азу
жотасының аралығындағы терең
ойпатта шалқып жатқан үлкен,
мөлдір сулы, балықты көл. Оның
айналасы тасты, орманды тау.
Бұл көлге бірнеше өзендер мен
бұлатар, жылғалар құяды.
Көлдің оңтүстік жағалауы
жарқабақты, ал солтүстігі -
аласа, жазықтау болып келеді.
Көлге айналасындағы тау-
жоталарынан ірілі-ұсақты 28
өзен құйса, одан жалғыз ғана
Марқакөл мемлекеттік табиғи қорығының жануарлар дүниесі де
әртүрлілігімен ерекшеленеді. Әсіресе қазіргі кезде де аз
зерттелігендердің қатарында қалып отырған омыртқасыздар әлемі
сан алуан. Қорықта сирек кездесетін әдемі көбелектер- аполондар
және махаондар, сондай- ақ алқызыл көбелек, ақкөбелек, ошаған
көбелегі, қалақай көбелегі, қарала көбелек, көккөбелек,
перламутрлы көбелектер және басқалары
кездеседіОмыртқасыздардың су фаунасы әжептәуір зерттелген:
қалқыма су организмдерінің 60 түрі, су түбі организмдерінің- 136
түрі, тұщы су малюскаларының- 11түрі ұсынылады. Қос
мекенділердің ішінен сүйіртұмсық бақа, анда- санда кәдімгі құрбақа
кездеседі. Бауырымен жорғалаушылардан кәдімгі сұржылан көп.
Дымқыл шоқ қайыңды, шыршалы ормандарда және мүкті
майқарағайлы ормандарда тірі туатын кесіртке, далалы тау
беткейлерінде сұр кесіртке кездеседі.Марқакөл көлінде түршелік
деңгейдегі жергілікті түрге жататын 4 түрлі балық мекендейді.
Үстірт мемлекеттік табиғи
қорығы — Қазақстанның оңтүстік-батысындағы табиғи кешенді
қалпында сақтау мақсатымен 1984 жылы құрылған мемлекеттік
шаруашылық. Маңғыстау облысыңдағы Қарақия ауданы жерінің
аумағы 223,3 мың га.
Үстірт қорығы - қазақстанның Батыс өңіріндегі жалғыз
қорық. 1984 жылы ұйымдастырылған қорықтың негізгі мақсаты -
шөл зонасының табиғат кешенін табиғи түрінде сақтап қалу.
Үстірт мемлекеттік табиғи қорығында ландшафтың алуан түрі
кездеседі. Қорықта қорғау, ғылым, ақпарат және мониторинг
экологиялық ағарту және туризм бөлімі, табиғат мұражайы және
есеп бөлімі жұмыс жасайды. Үстірт қорығының ғылым, ақпарат
және мониторинг бөлімінің аға, кіші, ғылыми қызметкерлері
бекітілген тақырыптар бойынша ғылыми - зерттеу жұмыстарын
жүргізуде.
Қорық аумағында мекендейтін аң - құстарды, өсімдіктердің
дамуын зерттеу, олардың өсіп өнуін үнемі қадағалай отырып, бір
жүйеге келтіру тізімдеп, талдап, қорғау жұмыстарын
ұйымдастыруға ғылыми негіз жасау қорықтың ғылым, ақпарат
және мониторинг бөлімінің негізгі атқаратын жұмыстары.
Қорық республикалық маңызы бар табиғат қорғау және ғылыми
мекеме мәртебесі бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың ең
жоғары санатына жатады.Ұйымдастырылу мақсаты қорық
аумағындағы табиғи процестер мен құбылыстардың табиғи
барысын, өсімдіктер мен жануарлар дүниесі объектілерін,
өсімдіктер мен жануарлардың жекелеген түрлері мен
қауымдастықтарын, әдеттегі және бірегей экологиялық жүйелерді
сақтау мен зерделеу және оларды қалпына келтіру болып
Жер бедері мен топырағының әртүрлі болуына
байланысты, қорықтың өсімдіктер дүниесі де сан алуан
болып келеді. Қазіргі уақытта қорық аумағында
өсімдіктің 336 түрі, сүтқоректілердің 29 түрі, бауырымен
жорғалаушылардың 15 түрі, құстардың 166 түрі, қос
мекенділердің 1 түрі кездеседі.Соның ішінде Қызыл
Кітапқа енгендер: өсімдіктерден – бор рияңы, кәдімгі
жұмсақ жеміс, хиуа сораңы, майда қатыран, берік
сүттіген; құстардан – бүркіт, жұртшы, ителгі, үкі, жорға
дуадақ, лашын, қарабауыр бұлдырық, дала
қыраны, қарабай, жылан жегіш
қыран, қарақұс, қоқиқаз, сұр тырна, сақалтай, қылаң
қарабас шағала, қылқұйрық
бұлдырық, жалбағай, кішкене аққұтан ; бауырымен
жорғалаушылардан – төрт жолақты қарашұбар жылан;
сүтқоректілерден
– арқар, қарақұйрық, қарақұлақ, сабаншы, итаю, шұбар
күзен, шағыл мысығы, ақбауыр жарқанат.
Қорық аумағында табиғи – тарихи ескерткіштер көп
кездеседі.

Географиялық орналасуына, геологиялық құрылымына
қарай ерекше жаратылған Қарамая тауы мен Көкесем
шатқалдары – басқа еш жерде қайталанбайтын
құбылыстар.
Қарамая – түсіне және орналасу пішініне қарай аталған,
шығыстан батысқа қарай созылып жатқан тау
жоталарының атауы. Зерттеушілердің пікірінше ежелгі
мұхит түбіндегі вулкандық жарылыстардың әсерінен
түзілген. Тау жыныстары мен топырақ жамылғысының
айналасынан өзгешелігі – бұл пікірді растай түседі.
Алуан түсті Көкесем шатқалдары – қорық аумағындағы
тұщы су көздері бар, табиғаты әсем, ерекше түзілімді мекен
атауы. Үстірт жонының батысқа еңкіштей құлаған, қатты
тілімденген шатқал сайлары – тау табиғатын
ажарландырып тұр. Шың етегінде Көкесем тұщы су бұлағы
және шың басында Көкесем құдығы бар.Суының дәмділігіне
байланысты «Ойда талақ, қырда Көкесем» деп айтылатын
аңыз ауыз екі тілде ұмытылмай келеді.
Тарихи ескерткіштерден – Балуанияз, Көкесем қорымы
және әлі зерттелмеген Табан - Ата деп аталып жүрген ескі
қорым тіркелген.
Балуанияз - ХIХ
ғасыр Маңғыстау адайлары мен түрікмен тайпалары, Хиуалық
тардың арасындағы соғыстарда ерекше көзге түскен,
Балықшы руының батыр атағын алған тұлға. Ескі атаулары
Қалмақ үйген, Қараоба (Қалмақ үйген Қараоба болуы да
мүмкін) деп аталатын төбенің басына жерленген. Қазір бұл
төбе батыр атымен аталады.
Көкесем қорымы - Көкесем құдығынан шығысқа қарай 1 км.
жердегі төбе басында орналасқан. Х ғасыр ескерткіштерінен
басталатын 200 – ге тарта нысандар тіркелген. Мемлекеттік
қорғауға алынған, зерттеуді қажет етеді.
Батыс Алтай мемлекеттік табиғи қорығы — Кенді
Алтайдың солтүстік-батыс бөлігінде Шығыс Қазақстан
облысының Риддер (Лениногор), Зырян, Глубокое (Орталық
кеңсе-үй-жайы Глубокое ауданының Риддер қаласында
орналасқан) аудандарының аумағында Поперечное ауылының
оңтүстік-шығысында табиғатты пайдаланудан алынып
қойылған жерлерде орналасқан.
жануарлар: бұлан, марал, елік, құдыр, қоңыр
аю, құну, сілеусін, бұлғын, сасық күзен, аққалақ, қара
күзен, кәмшат, тиін, шұбар тышқан, суыр, түлкі және
әртүрлі кеміргіштер құрайды.
Құстар әлемі алдын ала алынған деректер бойынша 100 аса
түрден тұрады. Олардың ішінде Қызыл кітапқа енгізілген: қара
дегелек, тундра шілі, бүркіт, аққұйрық субүркіт бар.
Қорықтың жануарлар дүниесін тайгалық жануарлар:
бұлан, марал, елік, құдыр, қоңыр аю, құну, сілеусін, бұлғын,
сасық күзен, аққалақ, қара күзен, кәмшат, тиін, шұбар
тышқан, суыр, түлкі және әртүрлі кеміргіштер құрайды. Құстар
әлемі алдын ала алынған деректер бойынша 100 аса түрден
тұрады. Олардың ішінде Қызыл кітапқа енгізілген: қара
дегелек, тундра шілі, бүркіт, аққұйрық субүркіт бар.
Батыс Алтай мемлекеттік табиғи қорығы – бірегей табиғат
туындысы және оны қорғау ұлттық және жалпымемлекеттік
міндет. Батыс Алтай мемлекеттік табиғи қорығының аумағы
табиғатты пайдаланудан алып қойылған жерлерде
орналасқан. Бұрын бұл жерлер қорғауға алынып қойылғанға
дейін қатты тозып кеткен еді: осы жерлерде басты мақсатқа
пайдалану үшін ағаш кесулер және аң терісін дайындау
кәсіпшілігі жүргізілген болатын. Қорық аумағы
арқылы Ресей мен Қазақстанды байланыстыратын орман
тасуға арналған жол өтеді. Осы жолмен кесілген ағаш
тиелген машшиналар тізбегі жүреді. ҚР
Үкіметі 2002 жылдан 2004 жылға дейін «Риддер - Алтай
Республикасының шекарасы» жолын салу туралы шешім
шығарды. Қорық жерінің 87 га алынып қойылды. Және де
қорық аумағы екіге бөлініп қалды. Қорық аумағын кесіп өтетін
Бір кездері қорық беткейлері мүлдем жалаңаштанып
қалған болатын, ал оларды қалпына келтіру - табиғи
қалпына келуіне жағдай жасау жаңа-жаңа қолға алынуда.
Қорық аумағындағы тау беткейлерінің тым тік болуы,
сондай-ақ өте алмайтын бақпақты болуы, қорық
ормандарын мүлдем құрып кетуден сақтап қалды.
Адамдардан жапа шеккен жаралы табиғат жарасын
емдеп, бұрынғы сұлулығы мен байлығын қалпына
келтіруге тырысуда. Қазіргі кезде орман жапқан жердің
жалпы құрамы 12,5 мың га жерді құрайды (бұл қорық
ауданының 20 %). Негізгі орман құрайтын ағаш түрлері:
қылқанжапырақты ағаштар: самырсын қарағайы,
майқарағай, балқарағай, шырша, қарағай;
жапырақты ағаштар: қайың, көктерек, терек, шетен.
Көлемі бойынша самырсын қарағайлы ормандар бірінші
орын алады - 3184 га, майқарағайлы орман - 2353 га,
шыршалы ормандар - 1169 га.
Алакөл мемлекеттік табиғи
қорығы — Тентек сағасының табиғатын
және Алакөл аралдарындағы сирек кездесетін жануарларды
сақтап қалу мақсатында ұйымдастырылған. Алматы
облысының Алакөл және Шығыс Қазақстан облысының Үржар
аудандарында орналасқан. Аумағы 65672 га. Қорықтың
аумағы 12 телімге бөлінген. Қорықта өте сирек кездесетін
реликті шағаланың ұя салып, балапан өрбітетінін
қазақ орнитологы Е.Әуезов 1968 – 69 жылдары жүргізген
ғылыми жұмыстары кезінде анықтады. Қорық аумағындағы
аралдар құстардың топталып ұя салуына өте қолайлы.
Сондықтан да қорықты нағыз «құс базары» деп атауға
болады. Қорық жануарлар дүниесіне өте бай.
Мұнда балықтардың 17, қосмекенділердің 2, бауырымен
жорғалаушылардың 14, құстардың 324
және сүтқоректілердің 33 түрі кездеседі. Омыртқасыздардан
инеліктердің 34 түрі бар. Құстардың 16 түрі
(бұйра бірқазан, қалбағай,
қара дегелек, безгелдек, дуадақ, үкі, т.б.) және балқаш
алабұғасы Қазақстанның «Қызыл
кітабына» енгізілген. Өсімдік жамылғысына да бай
(өсімдіктің 286 түрі өседі). Қорықта жеті тақырыптық жоба
бойынша ғылыми - зерттеулер жұмыстары жүйелі түрде
Алакөл қорығы.
Алакөл Қазақстанның көз жауын алатын
көлдерінің бірі. Жоңғар Алатауының солтүстік
шығысында жатқан тұзды көл минералды тұздар
мен күкіртті батпаққа бай. Сонымен қатар, Сіз көл
бойында 35 км созылып жатқан Құстар
Аралынана Фламинго құстары мен басқа да 40
түрлі құстарды көре аласыз.
Қаратау
мемлекеттік табиғи
қорығы — Түркістан
облысы аумағындағы Қа
ратау жотасының
орталық
бөлігінде, Кентау қаласы
нан 17 км жерде
орналасқан мемлекеттік
қорық. Онда өсетін
сирек кездесетін
және эндемик түрлеріні
ң саны
жағынан Қазақстанда бі
рінші орында. Қаратау
қорығы 2004 жылы
құрылған, аумағы 34,3
мың га.
Қорық жері айналасында орналасқан Мойынқұм
шөлдерімен және Бетпақдала өңірімен шектеседі.
Қорықтың солтүстік-шығысында Созақ ауданы бар,
батысында Баялдыр және Түйетас, оңтүстігінен
Талдыбұлақ, ал ұзына бойына
Жыңғылшық өзендері ағып өтіп, Қараағаш тау жотасына
ұласады. Қорықтың солтүстік шекарасында Бессаз тауы
(теңіз деңгейінен 2176 м) орналсқан. Жер
бедерінің айрықша ерекшелігі - өзіндік қатпарлары
болуы. Девон дәуіріндегі әктастың сирек,
ал палеозойда тас
көмір кезеңіндегі шөгінді жыныстардың көп болуы тән.
Қорық аймағы ерте кезден бастап-
ақ адамдардың тіршілік етуіне
қолайлы аймақ болғандығы ондағы
тас, қола және темір дәуірлерінен қалған мәдени
ескерткіштерден (тасқа салынған суреттер, адам
тұрақтары, т.б.) айқын байқалады. Табиғат құйған
ғажайып тас мүсіндер (Түйетас, Хантағы, Кемпіртас, т.б)
ерекше көз тартады.
Тауда қаратау жусаны асым. Сондай-ақ тікенекті
шөптер және
шала бұталар мен бұташықтардан кемпіршөп, сетен, көбе
нқұйрық, Регель тарбақайы, Қаратау
маралтамыры, Қаратау жыланбасы, Қаратау кекіресі,
Қаратау қауы, Қаратау томағашөбі, Грейг қызғалдағы,
т.б. эндемик болып саналады. Ал Қаратау
қорығының Берікқара шатқалында ғана өсетін Берікқара
терегі – өте сирек кездесетін эндемик, реликт
түр болғандықтан қорғауға алынып, Халықаралық
табиғатты және табиғи қорларды қорғау
одағының Қызыл кітабына енгізілген. Жапырағы
түсетін бұталар тоғайы аз аумақты алып жатыр, олар
беткейдің ойысты жерлерінде және шатқал табанына
бейімделген. Өзен жағалауын бойлай созылған
тоғайларда түркістан доланасы, тұт, Сиверс алмасы,
Семенов үйеңкісі кездеседі. Қорықта өсетін
1600 өсімдік түрінің 62-сі эндемик, 52-сі Қазақстанның
Қызыл кітабына енгізілген.
Құстардың 118 түрі бар, Қызыл
кітапқа енгізілген жыртқыш
құстардан ителгі, бүркіт, жұртшы, бақалтақ қыран, жыланшы
мен сақалтай; қосмекенділерден сарыбауыр қарашұбар
жылан мекендейді. Қосмекенділерден барлық
жерлерде жасыл құрбақа басым, көлбақа сирек кездеседі.
Сонымен қатар "Қызыл кітапқа" енгізілген сүтқоректілердің 3
түрі (қаратау арқары, үнді жайрасы, тас сусары) осында
қорғалады.
«Адамзаттың
«Адамзаттың табиғатсыз
табиғатсызкүні
күні жоқ,
жоқ, табиғаттың
табиғаттыңоны
оны
айтарға
айтарға тілі
тіліжоқ»
жоқ» демекші,
демекші, табиғат
табиғат жаратқан
жаратқан байлықты
байлықты
бірге
бірге аялайық!
аялайық!

Ұқсас жұмыстар

Конвенциясының орындалуы

Антикалық кезеңіндегі картография және географиялық картаның даму ерекшеліктері

Карта - белгілі бір топографиялық проекциялар көмегімен Жер бетінің үлкен өлшем бірліктерінде анықталатын аудандардың нақты жазықтықта кішірейтілен кескіні

Қорық аумағында ешқандай шаруашылық жұмыстары

ПРЕЗЕНТАЦИЯ ІШКІ ШАРУАШАЛЫҚ ЖЕРГЕ ОРНАЛАСТЫРУ

Оңтүстік Американың физикалық картасы

Қорық Шығыс Қазақстан облысы

ӨСІМДІКТЕР ЭКОЛОГИЯСЫ

Қорықтың аты

Карта

Пәндер