Меркі ауданы ауылдық округтері бойынша ауыл шаруашылығы алқаптарының құрылымы

Презентация қосу

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ТАҚЫРЫБЫ:
« АЛМАТЫ ОБЛЫСЫ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ САЛАЛАРЫ
ОРНАЛАСУЫНЫҢ ГЕОГРАФИЯЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ» ТАҚЫРЫБЫНДА

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

.
КІРІСПЕ.......................................................................................................................................................................... 3
1 ЖАМБЫЛ ОБЛЫСЫ МЕРКІ АУДАНЫНЫҢ ТАБИҒАТ ЖАҒДАЙЫ МЕН ТАБИҒИ РЕСУРСТАРЫНЫҢ
АУМАҚТЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ............................................................................................................................................. 5
1.1 Географиялық орны мен жер бедері.............................................................................................................................. 5
1.2 Жер беті, жер асты (топырақ асты) сулары және оларды ауыл шаруашылығындағы маңызы......................................... 8
1.3 Меркі ауданының климаты және агроклиматтық ресурстарының тaбиғи-aуылшapуaшылық зонaларына
бөлінуі......................................................................................................................................................................................... 10
1.4 Меркі ауданының топырақ жамылғысы мен өсімдіктер дүниесі және олардың ауыл шаруашылығы қажеттілігіне
игерілуі................................................................................................................................... 14
2 ЖАМБЫЛ ОБЛЫСЫ МЕРКІ АУДАНЫНЫҢ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ МАҚСАТЫНДАҒЫ ЖЕРЛЕРІНІҢ
САНДЫҚ ЖӘНЕ САПАЛЫҚ КӨРСЕТКІШТЕРІНЕ ТАЛДАУ ЖАСАУ............................................................................. 20
2.1 Жер қоры, олардың жер санаттары мен жерді пайдаланушылар санаттары бойынша бөлінуі........................................ 20
2.2 Жер ресурстарын егін шаруашылығына пайдаланудың географиялық ерекшеліктері...................................................... 27
2a.3 Жер ресурстарын астық шаруашылығын дамытуға пайдалану ерекшеліктері.................................................................... 30
2.4 Жер ресурстарын техникалық, майлы дақылдар шаруашылығын дамытуға пайдалану жағдайлары 32
2.5 Жер ресурстарын картоп, көкөніс, бақша өнімдерін, жүзімдік және жеміс – жидек шаруашылығын дамытуға
пайдаланудың жағдайлары....................................................................................................................................................... 36
2.6 Ауданның жер ресурстарын мал шаруашылығына жем – шөп азығын дайындау үшін пайдалану
жағдайы.............................................................. 40
3 ЖАМБЫЛ ОБЛЫСЫ МЕРКІ АУДАНЫ ЖАЙЫЛЫМ АЛҚАПТАРЫН ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУ
МӘСЕЛЕЛЕРІ........................................................................................................................................................................... 44
3.1 Меркі ауданы жайылымдарының пайдалану ерекшелігі және олардың геоботаникалық жағдайына
талдау.......................................................................................................................................................................................... 44
3.2 Жамбыл облысы Меркі ауданы жайылым жерлерін тиімді пайдалану мәселелері.................................................. 52
ҚОРЫТЫНДЫ............................................................................................................................................................................ 59
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ........................................................................................................................... 61
КОСЫМШАЛАР......................................................................................................................................................................... 63
Дипломдық жұмыстың мақсаты: Жамбыл облысы Меркі ауданы ауыл
шаруашылығы мақсатындағы жерлерінің сандық және сапалық көрсеткіштеріне
сипаттама жасай отырып, жайылым жерлерін тиімді пайдалану жолдарын талдау.

Алға қойылған мақсаттарға сәйкес келесі міндеттер қойылды:
- Жамбыл облысы Меркі ауданының географиялық орналасу ерекшеліктері мен
табиғи-климаттық жағдайына баға беру;
- Меркі ауданының ауыл шаруашылғы мақсатындағы жерлерінің сандық және
сапалық көрсеткіштеріне талдау жасау;
- 2015-2019 жылдардағы статистикалық мәліметтер арқылы аудандағы ауыл
шаруашылығы мақсатындағы жерлерінің өзгеру динамикасына талдау жасау;
- ауыл шаруашылғы жерлерінің егістік шаруашылығында пайдалану ерекшелігі
мен жер пайдаланушылар санаттарына бөлінуіне талдау жасау;
- аудандағы жайылым жерлерінің қазіргі жағдайына баға беру.
Жамбыл облысы Меркі ауданының табиғи климаттық ресурстарының
сипаттамасы
Меркі ауданы - Жамбыл облысының оңтүстігіндегі әкімшілік бөлік. 1928 жылы 26 қазанда құрылған.
Ауданның аумағы 7,1 мың км².
Аумағының басым көпшілігі жазық жер болғанына қарамастан, Меркі ауданы табиғатының
әртүрлілігімен ерекшеленеді. Ауданың оңтүстігі таулы келеді. Онда Қырғыз Алатауының Мүйіздіқора,
Қызылауыз, Қымбел, Қасқасу, Үнгірлі,Сандық, Шайсандық, Молалы таулары орналасқан. Ауданың орталығы
мен сол түстік бөліктері жазық, солтүстігінде облыстың солтүстігін алып жатқан Мойынқұм шөліне ұласады.
Аудан жері су ресурстарына өте бай. Көптеген өзендер, көлдер, бұлақтар кездеседі. Аудан жері су
қорларымен біркелкі қамтамасыз етілген. Өзен торы тау етектерінде жазық жерлерге карағанда көбірек
таралған. Негізгі өзендері: Қайнар, Меркі, Ойтал, Аспара және олардың тармақтары Мөңке, Қызтоғансай,
Тоғайтал, Қарақау, т.б.
Ауданның климаты континентальды, қысы біршама жұмсақ, жазы ыстық. Қаңтар айындағы ауаның
жылдық орташа температурасы-6-8ºC шілдеде тиісінше +20 С- +25ºC. Жауын шашынның жылдық көлемі
жазық жерлерде 200-250 мм-ге дейін, таулы аймақтар мен тауларда 450-500 мм-ге дейін жетеді.
Меркі ауданының табиғатының әралуан болуына байланысты аудан территориясында топырақтардың
да бірнеше түрі таралған. Меpкі aудaнының зонaлы топыpaғы болып әpтүpлі меxaникaлық құpaмды cұp
топыpaқтap caнaлaды. Меpкі aудaнының оңтүcтік бөлігіндегі топыpaқтap келеcідей түpге бөлінеді: тaулы-
шaбынды aльпілі, тaулы-шaбынды-cубaльпілі, тaулы capғылтты.
Меркі жері өсімдіктер дүниесіне өте бай. Қамыс, изен, теріскен, еркек шөп, жусан, ақбүрген, жабайы
мақта, бидайық, ебелек, жантақ, алабота, шеңгел, жыңғыл, сексеуіл, кендір қурай, т.б. өсімдіктер өседі.
Құмды алқаптарда изен, теріскен, сексеуіл сияқты өсімдіктер өседі.
Жер қоры, олардың жер санаттары мен жерді пайдаланушылар санаттары
бойынша бөлінуі
2019 жылдың 1 қарашасындағы жағдай
бойынша Меркі ауданының ауыл
шаруашылығы мақсатындағы жерлері
201112 гектарды құрады. Оның 98921
гектары егістік жерлер (20075 гектары
суармалы егістік), 661 гектары көпжылдық
екпелер, 6450 гектары шабындықтар және
82967 гектарын жайылым жерлер құрады.
Табиғаты мен жер бедерінің географиялық
ерекшеліктеріне байланысты, Меркі
ауданының ауылдық округтері бойынша
ауыл шаруашылығы мақсатындағы
жерлерінің үлесі біркелкі бөлінбеген.
1-сурет. Меркі ауданы ауыл шаруашылығы
мақсатындағы жерлерінің құрылымы, га
Меркі ауданындағы ауыл шаруашылығы алқаптарының құрылымы: 49,8 % - ын егістік жерлері, 46,9 %
жайылым жерлері, 3,2 % шабындықтар және 0,3 % көпжылдық екпелердің жерлері құрайды.

1-кесте. Ауданның егістік алқаптарының құрылымы мен үлес
салмағы[19]
Aудaны
p/c Aлaптap түpі
гa %
1. Егіcтік 98921 49.8

1.1 cуapмaлы 20075 Жалпы
егістік жердің
20.3

1.2 Тәлімді 78846 Жалпы
егістік жердің
79,7

2 Шaбындық 6450 3.2
Сурет -2. Меркі ауданы ауыл шаруашылық алқаптарының үлес салмағы, %
3. Жaйылым жеpі 82967 46.9

4. Көп жылдық көшеттеp 661 0.3

Aуыл шapуaшылық 201112 100
aлaптapының бapлығы
Меркі ауданы ауылдық округтері бойынша ауыл шаруашылығы алқаптарының
құрылымы
Аудан аумағына 44 елді мекен, 1 кенттік және 13 ауылдық округтер біріктірілген. Меркі
ауданында ауыл шаруашылығы алқаптарының жалпы ауданы бойынша Ақмерен -24933
га, Тәтті -22995 га, Жамбыл -21426 га, Аспара -17187 га, Т. Рысқұлов 15505 га және
Сарымолда – 15372 га ауылдық округтері көш бастайды.

2-кесте.Меpкі aудaнындaғы aуылдық окpугтеp бойыншa aуыл шapуaшылығы
aйнaлымынa тapтылғaн aуыл шapуaшылық aлқaптapы гa

3-сурет. Меркі ауданы ауылдық округтері бөлінісіндегі ауыл
шаруашылық алқаптарының көрсеткіштері, га
Меркі ауданында 2019 жылғы жағдай бойынша егістік
жерлерінің пайдалану құрылымы жеке кәсіпкерлер мен шаруа
немесе фермер қожалықтарының үлесіне 84 %, ауыл
шаруашылығы кәсіпорындарына 2,4 %, жұртшылық
шаруашылығының үлесі 13,6 % тиесілі болды.

***Ауданда қазіргі таңда 1584
агроқұрылым, оның ішінде 1335 шаруа
қожалығы, 6 жауапкершілігі шектеулі
серіктестік, 2 өндірістік ұжым егін және
мал шаруашылығымен айналысады.

4-сурет. Меркі ауданы ауыл шаруашылық алқаптарының пайдалану құрылымы, %
Меркі ауданы егістік жерлерінің құрылы және оны пайдалану ерекшеліктері

Меркі ауданы ¬ Жамбыл облысындағы егіншілікпен айналысатын барынша ауыл шаруашылығы саласы дамыған
аудандарының бірі. Ауыл шаруашылығының мамандану бағыты бойынша ол көршілес жатқан аудандарғы ұқсас. Бұл ¬
Жамбыл облысының бағалы техникалық және дәнді дақылдары ¬ қант қызылшасы, картоп, жүгері өсірілетін басты суармалы
егіншілікпен айналысатын аудандарының бірі. Ол бақ, жүзім және қой өсіру жөнінен облыста алдынғы орындарды алады.
2015 жылы Меркі ауданы егістік жерлерінің ауданы 73 мың гектарды құрасы, 2019 жылы 13,2 мың гектарға ұлғайып
86,2 мың гектарды құрады. 2019 жылы меркі ауданында нақтыланған егістік алқабының ауданы 86,2 мың гектар болса, оның
43713,1 гектарына дәнді (дәндік жүгеріні қосқанда) және бұршақты дақылдар, 12754,8 гектарына майлы дақылдар мен
техникалық дақылдар, 688,3 гектарына картоп, 1308,4 гектарына ашық топырақта өсірілген көкөністер, 25 437,9 гектарына
мал азықтық дақылдар, 394,1 гектарына бақша дақылдары және 418,8 гектарына жүзімдіктер мен шекілдеуік пен дәнекті
жемістер көшеттері өсірілген.

3-кесте. 2015-2019 жж. Меркі ауданы егістік алқаптарының
құрылымы, га
2015 2016 2017 2018 2019
Дәнді (дәндік жүгеріні
қосқанда) және бұршақты
дақылдар 30 647,1 30 693,2 34 349,9 36 889,5 43 713,1
Майлы дақылдар 10 006,0 10 717,9 8 696,4 11 788,1 12 754,8
Қант қызылшасы 606,0 1350,0 951,0 2 335,0 1 976,0
Картоп және көкөніс-
бақшалық дақылдар 1 581,4 1 847,6 2 882,8 4 279,4 4 366,8
Ашық топырақта өсірілген
көкөністерд 817,9 974,5 993,9 956,0 1 308,4
Мал азықтық дақылдар 30 159,8 26 426,0 26 128,7 25 387,3 25 437,9 5-сурет. Жамбыл облысы және Меркі ауданының 2015-2019 жылдардағы
жүзімдіктер мен шекілдеуік егістік алқабының өзгеру динамикасы, мың га
пен дәнекті жемістерд 416,7 445,8 537,8 414,7 418,8
Қазақстан Республикасы Ұлттық стаистика
министрлігі және Жамбыл облысы ауыл
шаруашылығы департаментінің мәліметтері
бойынша 2019 жылғы көрсеткіштерді 2015
жылмен салыстырғанда аудандағы егістік
алқаптарының барлық санаттары бойынша, мал
азықтық дақылдар егістік алқабынан басқа
егістік аудандарының ұлғайғаны байқалады.
Мысалы, аудандағы майлы дақылдар
егістік алқабы 2015 жылы 10006 гектар болса,
2019 жылы 12754,8 гектарды құрады, қант
қызылшасы өсірілетін жерлердің ауданы 2015
жылы 606 гектар болса, 2019 жылы 1976
гектарды құрап, 3 есеге артқан. Сондай-ақ,
6-сурет. 2015-2019 жж Меркі ауданы егістік алқаптарының өзгеру картоп және көкөніс-бақшалық дақылдар егістік
динамикасы, га алқабы да 2015 жылдан (1581,4 га) 2019 жылға
(4366,8) қарай дерлік 3 есеге артқан. Бірақ мал
азықтық дақылдар өсірілетін жерлердің ауданы
2015 жылы 30159,8 гектарды құраса, 2019 жылы
25437,9 гектарды құрап 5 мың гектардай
аумаққа қысқарған.
Ауданның жер ресурстарының астық дақылдарын өсіруге пайдалану ерекшеліктері
Ауданда дәнді (дәндік жүгеріні қосқанда) және бұршақты дақылдар егістік алқабының жалпы ауданы 43713,1
гектарды құрайды. Оның ішінде 19 125,6 гектарына бидай, 1918,9 гектарына жүгері (маис), 22 658,8 гектарына
арпа өсіріледі. Яғни аудандағы дәнді дақылдар алқабының 43,8 % бидай, 4,4 % -ы жүгері, 51,8 %-ы арпаға тиесілі(7-
сурет).
Аудандағы негізгі дәнді дақылдарды өсіретін ауданның отүстік таулы, тау алды жазығында орналасқан
ауылдық округтері болып табылды. Олардың ішінде: Aқеpмен 12618 гектар, Acпapа 9629 га, Тәтті 9604 га және
Кеңес 6559 га ауылдық округтерінің жерлеріне астық дақылдары егіледі.
4-кесте. 2015-2019 жж. Меркі ауданы дәнді-дақылдарының егістік алқабы, га

2015 2016 2017 2018 2019

Дәнді (дәндік жүгеріні
қосқанда) және бұршақты
дақылдар 30647,1 30693,2 34349,9 36889,5 43713,1

19125,6
Күздік және жаздық бидай 13757,1 12450,0 12472,9 16836,0

7-сурет. Меркі ауданындағы дәнді-дақылдар алқабының
Жүгері (маис) 1140,0 999,7 339,7 1220,0 1918,9 құрылымы, %

Күздік және жаздық арпа 15750,0 17243,5 21537,3 18833,5 22658,8
Ауданның техникалық, майлы дақылдар егілетін егістік алқаптарының құрылымы

Меркі ауданы 2019 жылғы жағдай бойынша 12754,8 гектар алқапты майлы және техникалық
дақылдар егістігі алып жатыр. Оның ішінде: мақсары тұқымдары егілетін жердің ауданы 12187,8
гектар, қант қызылшасы 1976 гектарды құрайды.
Жалпы Жамбыл облысындағы майлы дақылдар егілетін жерлердің (91,5 мың га) 14 % ы Меркі
ауданына (12,8 мың га) тиесілі, ал облыстағы (81,4 мың га) мақсары тұқымдары алқабының 15 %
-ы осы ауданға (12,2) тиесілі.

5-кесте. 2015-2019 жж Жамбыл облысы (Меркі) техникалық, майлы және
техникалық дақылдардың егістік алқабы, мың га

2015 2016 2017 2018 2019
Майлы дақылдар

Облыс бойынша 93,1 91,2 76,5 89,8 91,5
Меркі ауданы 10,0 10,8 8,7 11,8 12,8
оның ішінде:
мақсары тұқымдары
Облыс бойынша 88,9 87,2 72,6 85,1 81,4
Меркі ауданы 10,0 10,8 8,7 11,4 12,2

Қант қызылшасы
Облыс бойынша 0,7 5,4 5,7 9,5 8,4 8-сурет. Меркі ауданы майлы дақылдар егістік алқабының
Меркі ауданы 0,60 1,3 1,0 2,3 2,0 облыстағы үлес салмағы, %
Жер ресурстарын картоп, көкөніс, бақша өнімдерін, жүзімдік және жеміс – жидек
шаруашылығын дамытуға пайдаланудың жағдайлары
Жамбыл обылысындағы картоп және көкөніс-бақшалық дақылдары егілетін жерлерінің көп бөлігі Шу 18954,7 га, Байзақ 10664,4
га, Қордай 9186,1 га, Жамбыл 9083,2 га және Меркі 4366,8 га аудандарында орналасқан. Облыстағы барлық картоп және көкөніс-
бақшалық дақылдары егілетін жерлерінің 30,7 % -ы Шу ауданының үлесіне тиесілі. Меркі ауданы көкөніс-бақшалық дақылдары
егілетін жерлерінің ауданы бойынша облыста 5-ші орынды алады. Ауданда соңғы жылдары көкөніс-бақшалық дақылдары
егілетін жерлерінің алқабы өсіп келеді. Жалпы аудандағы көкөніс-бақшалық дақылдары егілетін жерлерінің ауданы 2015 жылы
1581,4 га болса, 2019 жылы бұл көрсеткіш дерлік 3 есеге көбейіп 4366,8 гектарға жеткен (9-сурет).

6-кесте. 2015-2019 жж Жамбыл облысының аудандары бойынша картоп
және көкөніс-бақшалық дақылдарының нақтыланған егістік алқабы, га
2015 2016 2017 2018 2019
Облыс бойынша 45 132,3 44 844,7 52 086,4 58 025,5 61 732,6
Тараз қаласы 2 246,6 2 243,7 2 148,6 2 107,0 2 123,3
Байзақ 7 648,0 7 526,5 9 352,2 10 144,3 10 664,4
Жамбыл 6 098,0 6 642,3 7 964,9 8 907,3 9 083,2
Жуалы 2 764,0 2 799,6 2 809,1 2 990,0 3 522,0
Қордай 7 049,8 6 785,0 7 620,5 7 933,2 9 186,1
Т.Рысқұлов 1 100,0 1 000,0 1 120,1 1 401,7 1 612,3
Меркі 1 581,4 1 847,6 2 882,8 4 279,4 4 366,8
Мойынқұм 871,0 748,0 749,8 753,9 808,1
9-сурет. 2015-2019 жж Меркі ауданындағы картоп
Сарысу 635,0 638,0 640,2 640,0 623,7 және көкөніс-бақшалық дақылдары егістік алқабының
Талас 616,0 621,7 647,4 668,1 788,0 динамикасы, га
Шу 14 522,5 13 992,3 16 150,9 18 200,6 18 954,7
Жамбыл обылысындағы картоп және көкөніс-бақшалық дақылдары егілетін жерлерінің көп бөлігі
Шу 18954,7 га, Байзақ 10664,4 га, Қордай 9186,1 га, Жамбыл 9083,2 га және Меркі 4366,8 га
аудандарында орналасқан. Облыстағы барлық картоп және көкөніс-бақшалық дақылдары егілетін
жерлерінің 30,7 % -ы Шу ауданының үлесіне тиесілі. Меркі ауданы көкөніс-бақшалық дақылдары
егілетін жерлерінің ауданы бойынша облыста 5-ші орынды алады. Ауданда соңғы жылдары
көкөніс-бақшалық дақылдары егілетін жерлерінің алқабы өсіп келеді(10-сурет).

10-сурет. Меркі ауданы ашық тоапырақта өсірілетін көкөністер мен картоп егістік
алқаптарының 2015-2019жж өзгеру динамикасы. га
Ауданның жер ресурстарын мал шаруашылығына жем – шөп азығын дайындау
үшін пайдалану жағдайы
Облыстың барлық аудандарында аграрлық секторында мал шаруашылығының алатын орны өте маңызды. Кең
жайылымдары, қолайлы климаттық шарттары осы маңызды саланың дамуына жақсы мүмкiншiлiк бередi. Соңғы
жылдары облыста мал ақызтық дақылдарын өсіретін жер алқаптарының ауданы артып келеді. Облыс бойынша 2019
жылы мал азықтық дақылдарының алқаптары 208222,8 гектарды құрады. Облыста мал азықтық дақылдардың егістік
алқабының ауданы бойынша Шу 42139,0 га, Қордай 40919,1 га, Жуалы 28250,0 га, Жамбыл 26768,0 га аудандары
және 5 орынды Меркі 25437,9 га ауданы иеленеді.
7-кесте. 2015-2019 жж Жамбыл облысының аудандары бойынша мал
***Меркі ауданында 25437,9 га мал азықтық дақылдардың азықтық дақылдардың нақтыланған егістік алқабы, га[19,24]
нақтыланған егістік алқабы болса, оның 23989,9 гектары шаруа 2015 2016
немесе фермер қожалықтарында, 888,0 гектары жұртшылық 2017 2018 2019
шаруашылықта және 560 гектары ауыл шаруашылығы Облыс бойынша 183563,1 189680,3 194663,6 206268,8 208222,8
кәсіпорындарында. Яғни Меркі ауданындағы жалпы мал азықтық 255,3
Тараз қаласы 199,7 143,4 12,0 270,8
дақылдардың егістік алқабының пайдалану құрылымы ауыл
Байзақ 22820,0 20759,4 22179,0 22850,0 22748,5
шаруашылығы кәсіпорындары 2,2%, шаруа немесе фермер
қожалықтары 94,3 % және жұртшылық шаруашылығының үлесі 3,5 Жамбыл 24030,4 24043,8 25177,2 25290,4 26768,0
% -ы құрайды. Жуалы 25860,0 23235,8 25543,0 27356,4 28250,0

Қордай 36765,2 47088,5 44318,6 46399,9 40919,1

Т.Рысқұлов 5570,1 6403,0 6272,0 9102,0 9 273,4

Меркі 30159,8 26426,0 26128,7 25387,3 25437,9

Мойынқұм 2350,0 2471,0 2152,0 2508,0 2 072,7

Сарысу 5028,5 5469,3 5100,0 5 473,0 5 558,9

Талас 4203,4 3894,0 4205,0 4 862,0 4 800,0
ЖАМБЫЛ ОБЛЫСЫ МЕРКІ АУДАНЫ ЖАЙЫЛЫМ АЛҚАПТАРЫН ТИІМДІ
ПАЙДАЛАНУ МӘСЕЛЕЛЕРІ
Меркі ауданының экономикасында ауыл шаруашылығы саласы жетекші орын
алады. Еліміздің азық түлікпен толық қамтамасыз етуміндетін орындауда мал
шаруашылығын дамытуды айрықша орын алатын болса, оның негізі-табиғи
жайылымдарды тиімді және ұтымды пайдалану болып табылады. Жер пайдаланушылар
мен меншік иелері үшін табиғи жайлымдарды тиімді пайдалану, жайылымның тозығын
болдырмай жақсарту шараларын жүзеге асыру кезек күттірмейтін міндет.
Меркі ауданы ауылдық округтерінің барлығында қазіргі таңда жайылымдардың
жетіспеушілігі байқалады. Аудандағы жайылымдық жерінің ауданы бойынша ең үлкені
Кеңес ауылдық округі болфп табылады. Жайылымдық жері 69986 гектарды құрайды.
Кеңес ауылдық округінде мүйізді ірі қара саны 1177 бас, қой-ешкі саны 19246 бас және
жылқы 946 бас.
Норматив бойынша қажет жайыйлым көлемі, ірі мүйізді қараға 11 гектар, уақ малға
2 гектар, жылқы малына 13 гектар және түйеге 15 гектардан келуі қажет. Кеңес ауылдық
округінде жайылымдар нормативке сай жеткілікті.
Жуалы ауданы жайылым жерлерінің көрсеткіштері
Меркі ауданы ауылдық округтеріндегі жайылымдық жерлердің көрсеткіштері

Жайылым ландшафттарының көлемі ауданда ең көп Жамбыл ауылдық округінде, жалпы көлемі 13389 га
құрайды. Мұнда тек қой шаруашылығы дамыған. Ауданның ауыл шаруашылық жерлерінің 90,9 % жайылым мен
шабындық құрайды, шабындықтың көлемі 571 га. Шабындық кешендері Аспара және Меркі өзендері бойында
орналасқан.
Жайылым және шабындық көлемі бойынша кейінгі ауылдық округ Тәтті ауылдық округі, жалпы
жайылымдарының көлемі 11660 га, ол ауданның ауыл шаруашылық жер көлемінің 56,8 % құрайды. Ақермен ауылдық
округінің жайлым ландашыттары Орталық Қырғыз Алатауының Мүйіздіқара, Қараауыз тауларының оңтүстік
беткейінде орналасқан. Қаратау жотасының жайлау кешендері ең бағалы болып табылады, себебі шөптесін өсімдіктердің
ондаған түрлері кездеседі. Ауылдық округтің жайылым және шабындық ландшафттарының жалпы көлемі 12273 га,
ауданның жалпы жер көлемінің 56,55 %, ал ауыл шаруашылық жер көлемінің 71,3 % құрайды.
Сұрат ауылдық округінің жайылым және шабындық көлемі 8518 га, ауданның жалпы жер көлемінің 47,9 %, ал ауыл
шаруашылық жер көлемінен 83,5 % құрайды.
Меркі ауылдық округінің жайылым және шабындық кешендерінің жалпы көлемі 7653 га, ол ауданның жалпы
жер көлемінің 45,6 %, ал ауылдық округтің ауыл шаруашылық жер көлемінің 87,55 % құрайды.
Т. Рысқұлов ауылдық округінің шабындық және жайылым ландшафттарының жапы жер көлемі 7232 га, ол ауданның
жалпы жер көлемінен 42,86 %, ал ауданның ауыл шаруашылық жер көлемінің 85,3 % құрайды. Ауданның жалпы жер
көлемі көп емес, сондықтан, мұндай физикалық-географиялық жағдайда басым қой шаруашылығы дамыған.
Ақтоған ауылдық округі Ауылдық округтің шабындық және жайылым кешендерінің жалпы жер көлемі 159609 га,
ол ауданның жалпы жер көлемінің 12,3 %, ал ауданның ауыл шаруашылық жерлердің 67,0 % құрайды. Егістік
кешендерде суғарудың жаңа суды үнемдейтін технологиялар ену нәтижесінде шабындық және суландырылатын
жайылымның көлемін көбейтуге мүмкіндік бар.
8-кесте. Меркі ауданы ауылдық округтері бойынша мал басының саны
Ретті
Ауыл округ Мүйізді
к Қой-ешкі Жылқы Түйе Шошқа
атауы ірі қара
саны
1 Ақтоған 1787 18963 1262
2 Жамбыл 8295 22433 1103
3 Меркі 5222 9520 581 100
4 Сарымолдаев 4160 31948 1032 30
5 Ақарал 1729 9509 457
6 Сұрат 1192 15809 504
7 Жаңатоған 1644 11243 459 77
8 Андас батыр 2440 9360 651
9 Кеңес 1567 17420 1073
10 Аспара 623 14688 750
11 Акермен 746 29983 1153
12 Тәтті 1318 20956 679 10
13 Т.Рысқұлов 2537 12417 989 40 447
14 Оитал 1012 3340 465 210
Барлығы 34275 227604 11158 110 834
Жамбыл облысы Меркі ауданы жайылым жерлерін тиімді
пайдалану мәселелері
Нарықтық жағдайда мал шаруашылығы саласын дамыту үшін, бірінші кезекте жем-
шөп қорын тұрақты жолға қойып және оны нығайтуды негізге ала отырып мал
шаруашылығын интенсивті әдіспен жүргізуге қолайлы жағдай жасау қажет.
Бұл бағытта жайылымдық алқаптарды ұтымды пайдалану жолдарын нақтылап малды
неғұрлым өзіндік құны төмен, әрі жоғарғы сападағы жемшөп пен қамтамасыз ету керек.
Сондай-ақ ең бастысы малдың пайдалы заттарға бай, жеңіл сіңірілетін табиғи
жайылымдарға қол жеткізудің амалдарын ғылыми тұрғыдан және заң шеңберінде
реттелетін жағдайда қалыптастыру болып табылады.
Қазіргі таңдай Меркі ауданы жайылым жерлеріндегі басты мәселе – аудандағы
жайылым жерлерінің көпшілік бөлі ауылдардың маңында шоғырлануы. Ауыл
маңындағы жайылымдарды ретсіз мал бағудын салдарынан, жайылымдық жерлердің
геоботоникалық жағдайы, биогендік және биологиялық өнімділігі төмендеп жарамсыз
жағдайға жетуде. Мұның басты алдын алу шаралары жайылымдарды басқаруды,
жайылымдық жерлерді пайдалануды дұрыс ұйымдастыру болып табылады.
ҚОРЫТЫНДЫ
Жамбыл облысы Меркі ауданының географиялық орналасу ерекшелігі, табиғи-климаттық жағдайының әр алуан болып
келуі, ауыл шаруашылығының барлық салаларымен айналысуға мүмкіндік береді. Ауданның жер бедері оңтүстіктен
солтүстігіне қарай таулы алқаптан жазық шөлді жазыққа ұласады. Оңтүстігінде Қырғыз Алатауының Мүйіздіқора,
Қызылауыз, Қымбел, Қасқасу, Үнгірлі,Сандық, Шайсандық, Молалы таулары арқылы Қырғыз Республикасымен,
солтүстік шығысында Жамбыл облысының Шу, солтүстігінде Мойынқұм, оңтүстік батысында Т. Рысқұлов атындағы
аудандармен шектесіп жатыр.
Аудандағы негізгі топырақ түрлері күңгірт, тақыр түстес сұр, шалғынды сұр, қарақошқыл және қара топырақтар
кездеседі. Аудандағы негізгі шаруашылық маңызы бар су көздері Аспара және Меркі өзені.
Меркі ауданының ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлері 201112 гектарды құрады. Оның 98921 гектары егістік
жерлер (20075 гектары суармалы егістік), 661 гектары көпжылдық екпелер, 6450 гектары шабындықтар және 82967
гектарын жайылым жерлер құрады.
Жалпы ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерінің 50 % астамын егістік жерлері құрайды. Сондай-ақ, егістік
жерлерінің көп бөлігін суарылмайтын астық тұқымдас егістіктер алып жатыр. Аудандағы негізгі астық дақылдарына
бидай және арпа дақылдары жатады.
Меркі ауданындағы ауыл шаруашылығы алқаптарының құрылымы: 49,8 % - ын егістік жерлері, 46,9 % жайылым
жерлері, 3,2 % шабындықтар және 0,3 % көпжылдық екпелердің жерлері құрайды.
Меркі ауданында 2019 жылғы жағдай бойынша егістік жерлерінің пайдалану құрылымы жеке кәсіпкерлер мен шаруа
немесе фермер қожалықтарының үлесіне 84 %, ауыл шаруашылығы кәсіпорындарына 2,4 %, жұртшылық
шаруашылығының үлесі 13,6 % тиесілі болды.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕРТІЗІМІ

1. Әбдірайымов С. Оңтүстік Қазақстан жайылымдары. – Алматы: Қайнар, 1975. – 62 б.
2. Асанов Қ.Ә., Елешев Р.Е., Алимаев И.И. Жайылым және экология. – Алматы: Ғылым, 2001. – 186 б
3. Тараз. Жамбыл облысы энциклопедиясы.- Алматы, 2003,-53б
4 Айман Досымбаева «Меркі – Жетісу түркілерінің киелі жері». «Сенім» Тараз. 2000. – 6 б.
5. Управление природных ресурсов и регулирования природопользования Жамбылской области. 2010 год. //
Тараз. 2010 – 55 б.
6. Қaзaқcтaн Pеcпубликacының Жеp кодекcі. -Acтaнa, 2004 ж.
7. Аймен А.Т., Айменов Т.Т., Нурабаев Ш.А. Эффективность использования водных и земельных ресурсов в
Жамбылской области. //материалы межд. науч.-практ. конф. (20-21 октября), Тараз 2005.-13 б.
8. Аманкелді Кәрентаев. Жері байдың елі бай. Жамбыл агроөнеркәсіп кешені жаңаша даму кезеңінде. // Меркі
тынысы. № 15. 2007-07-14.
9. Жaмбыл облыcы, Меpкі aудaны aумaғындaғы жеp қоpлapы және aуылшapуaшылық мaқcaтындaғы егіcтікке
жapaмды жеpлеpін түгендеу мaтеpиaлдapы// Меpкі aудaны жеp қaтыcтapы бacқapмacы
. Жaмбыл облыcы, Меpкі aудaны бойыншa жылдық еcеп// Меpкі aудaны жеp қaтыcтapы бacқapмacы, 2019 ж
19. www.stat.gov.kz ҚР Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті Жамбыл облысының Статистика
департаменті (Жамбыл облысының ауыл, орман және балық шаруашылығы жинағы). 2015-2019 жж.
20. http://ush.zhambyl.kz Жамбыл облысы ауыл шаруашылығы басқармасының ресми сайты.
21. https://www.zhambyl.gov.kz/ Жамбыл облысы әкімшілігінің ресми сайты
22. Cейфуллин Ж.Т. Қaзaқcтaн Pеcпубликacының жеp кaдacтpы. - Aлмaты, 2001ж.
23. Нaучно-методичеcкие укaзaния по монитоpингу земель PК.-Aлмaты, 1994г.-108c.
НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА РАХМЕТ

Ұқсас жұмыстар

Ауыл шаруашылығы

Камышинское ЖШС

Батыс Қазақстан облысы. Орал қаласы

Алматы облысы Сарқан ауданы

Шамалған ауылдық округі

Облыс туралы

Ауыл шаруашылығының даму процессі

АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫН ЖҰМЫСПЕН ҚАМТУ

Ауылшаруашылық мақсатындағы жерлерге нарықтық бағалау жүргізу

Станция негізгі міндеттері

Пәндер