АҚМОЛА ОБЛЫСЫ ЖЕР РЕСУРСТАРЫН ПАЙДАЛАНУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

Ақмола облысы жер ресурстарын пайдалану ерекшеліктері

Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі

Жұмыстың негізгі мақсаты

Ақмола облысының физикалық-географиялық ерекшеліктерін және әлеуметтік-экономикалық жағдайын ескере отырып, Ақмола облысындағы жер ресурстарын және жер ресурстарын пайдалану ерекшеліктерін жан-жақты зерттеп, талдау жасау.

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ

1 АҚЫЛЫ ЖЕР ПАЙДАЛАНУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

2 АҚМОЛА ОБЛЫСЫНЫҢ ФИЗИКАЛЫҚ-ГЕОГРАФИЯЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

3 АҚМОЛА ОБЛЫСЫНДАҒЫ ЖЕР РЕСУРСТАРЫН ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІН ТАЛДАУ

ҚОРЫТЫНДЫ

АҚЫЛЫ ЖЕР ПАЙДАЛАНУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

Тәуелсіздік алған жылдардан бастап, қоғамдық қатынастар, жекелеп алғанда жер қатынастары үлкен қарқынмен дами бастады. Жер нарығының қалыптасуы еліміздің нарықтық экономикаға бейімделуінің алғышартының бірі болып табылды. Жер нарығы оның құқықтық реттелуі мен табиғи- экономикалық сипатының санғасырлық тарихы бар. Республикадағы жер қатынастарын реттеу мен жер нарығының қалыптасуы өткен шақтан бастау алады. Қоғам дамуының кезеңдерінде жер ресурстарын пайдалану белгілі бір аумақтың табиғи жағдайымен және материалдық өндірістің бағытына сәйкес болып келген.

ҚР же р ре сурста рын ба сқа ру жөнінде гі ме мле ке ттік орга нда р құзыре ті ме н мінде тте рі Қа за қста н Ре спублика сында ғы же р қа тына ста рын ре тте удің көпте ге н функцияла ры Қа за қста н Ре спублика сы Үкіме тінің са ла сында ғы, же р ре сурста рын ба сқа ру жөнінде гі орта лық уәкіле тті орга нның Құзыре ті ке зе ңде құру және ныға йту орнықты да му же р ре сурста рын ба сқа ру "Қа за қста н Ре спублика сы а уыл ша руа шылығы Министрлігінің ре спублика лық ме мле ке ттік ме ке ме сі же р ре сурста рын ба сқа ру жөнінде гі комите ті" орта лық уәкіле тті орга н болып та была ды. Қа за қста н Ре спублика сының Же р ре сурста рын ба сқа ру жөнінде гі комите ті а уыл ша руа шылығы Министрлігінің ме мле ке ттік орга ны болып та была ды және ве домство а уыл ша руа шылығы Министрлігі құзыре тінің ше гінде жүзе ге а сыра ды, Қа за қста н Ре спублика сының стра те гиялық, ре тте ушілік, іске а сыру және ба қыла у-қа да ға ла у функцияла рын, же р ре сурста рын ба сқа ру, ге оде зиялық және ка ртогра фиялық са ла сында Конституцияме н өзіне жүкте лге н қызме т, за ңда рына, өзге де Қа за қста н Ре спублика сының норма тивтік құқықтық а ктіле ріне және Е ре же ге сәйке с жүзе ге а сыра ды.

АҚЫЛЫ ЖЕР ПАЙДАЛАНУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

Же р ре форма сын құқықтық қа мта ма сыз е туді да мыту мына ла рды көзде йді: за ңна ма ны да мыту қа тына ста рды ре тте йтін, же рге ме ншік және ба сқа да жылжыма йтын мүлік; же рге а за ма тта рдың конституциялық құқықта рына ке пілдік жа са уға ; же рдің за ң а ктіле рін құқықтық ме ха низмі е ң тиімді ба сқа ру, құру және на рықтық инфра құрылымды да мытуды қа былда уды көзде йтін; ре тте йтін за ңна ма ны же р на рығын және ба сқа да жылжыма йтын мүлікті ре тте йтін за ңна ма ны; құқықтық қа мта ма сыз е ту, же рді ұтымды па йда ла ну және қорға уды, а уыл ша руа шылық және а уылша руа шылық е ме с са ла ла рды қа мтиды. Соңғы уа қытта же р қа тына ста рына бөлінге н а втома тта ндырылға н а қпа ра ттық жүйе сінде гі ме мле ке ттік же р ка да стрын да мыту үлке н рөл болып та была ды. Же р ка да стры Де па рта ме нтінің «А за ма тта рға а рна лға н үкіме т» ме мле ке ттік корпора циясы» комме рциялық е ме с а кционе рлік қоға мының А втома тта ндырылға н а қпа ра ттық жүйе сінде гі ба сқа ру ме мле ке ттік же р ка да стрын және те хника лық те ксе ру құрылымдық бөлімше сі болып та была ды.

АҚМОЛА ОБЛЫСЫНЫҢ ФИЗИКАЛЫҚ-ГЕОГРАФИЯЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

А қмола облысы Са рыа рқа ның солтүстік-ба тыс бөлігінде, Е сіл өзе нінің жоға рғы а ғысында ғы да ла бе лде уінде орна ла сқа н. Же рінің ба сым бөлігі а бсолюттік биіктігі 400 м-де н а спа йтын а ла са бе ле сті, ұса қ төбе лі жа зықта рда н тұра ды. Солтүстігінде Көкше та у қыра тының сіле мде рі (Са ндықта у, Домбыра лы, т. б. а ла са та ула р) орна ла сқа н. А қмола облысының ба тыс, орта лық, шығыс бөлікте рін Е сіл, А тба са р, Сіле ті жа зықта ры а лып жа тыр. Оңтүстік-ба тысында Те ңіз-Қорға лжын ойысы ба р. Облыстың ба тыс жа ғында Е сіл өзе ніне де йін Торға й үстіртінің шығыс ше ті е ніп жа тыр. Е сіл өзе нінің оң жа ға ла уы А тба са р, сол жа ға ла уы Те ңіз жа зықта рыме н ше кте се ді. Оңтүстік-шығысында орма нды, көрке м Е ре йме нта у өңірі орна ла сқа н. Оның не гізгі бөлігі жа рта сты, қырқа ла р тізбе гіне н (100 - 500 м) тұра ды. Же р бе де рі әр түрлі ұса қ шоқылы, а ла са бе ле сті, ұса қ төбе лі жа зық, өзе нді, сулы а ңға рла р. Ре лье фтің контра сты түрге ке луі ге ологиялық құрылымның е ре кше лігі ме н ге ологиялық та рихына ба йла нысты. Солтүстігіне н Орта лық Қа за қста нға де йін, ұса қта улы өлке, 2 үлке н же р бе де рінің са тысында тұра ды. Орта ша са ты де нуда тциялық жа зықтық (500-600м. ) Са ты бұл да де нуда тциялық жа зықтық (250-300м. ) Бұла рдың орта ла рында изомирла нға н бөлікте ге н үстірікте р де ба р. Са рыа рқа ның биік е ме с шоғырла ры Шорта нды, А қкөл ме н Ма кин а уда нда рының те рриториясында ке зде се ді. Же р бе де рі ұса қ шоқылы, iрілі ұса қты та улы, мұның бәрі те хника лық е ре кше лікте рі коле нозе й ке зе ңіме н қа лыпта сқа н. Төбе шікте р суа йырықта ры ме н су жиынтықта рыме н е ре кше ле не ді. Бірінші ке зе кте гі (жа зықтық) үстірт не ме се төбе ле р жа зықтықта н көте ріле ді және па ле озойлық жыныста рда н түзілге н. Көл а ра лық төбе шікте р қа зіргі ке зде гі же р бе ті де нуда тциясына жа та ды. Мыса л ре тінде, Сіле ті а ума ғын а йтуға бола ды

АҚМОЛА ОБЛЫСЫНЫҢ ФИЗИКАЛЫҚ-ГЕОГРАФИЯЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

Же рінің ге ологиялық құрылымы ка ле дон және ге рцин қа тпа рлығы ке зе ңінде қа лыпта сқа н. Па ле озой дәуірінің соңында контине нттік түзілу ке зе ңі ба ста лды. Өте ұза қ ме рзімге созылға н те гісте лудің нәтиже сінде па йда болға н та улы өлке ме зозой дәуірінде бірте -бірте қыра тта рға а йна лды. Облыс же рі не гізіне н па ле озойдың ме та морфта нға н та қта та ста рына н, ква рцитте ріне н, құмта ста рына н, а льбитофиритте ріне н, әкта ста рына н, конгломе ра тта рына н түзілге н. Сола рме н бірге интрузивті (гра нит, диорит, га ббро, т. б. ) және эффузивті жыныста р ке ң та ра лға н. Ба йырғы жыныста рды не оге н ме н төрттік дәуірле рдің са рғылтым шөгінділе рінің қа лың қа ба тта ры жа уып жа тыр.

Облыс те рриториясының топыра қ жа мылғысы 2 түрде н құра лға н: қа ра топыра қ, қоңыр және бе лде уле рге ба йла нысты. А ума қтың солтүстік бөлігін өлі -қуа ң да ла а лып жа тқа ндықта н же р бе де рі ipiлi - ұса қты та улы және төбе лікті ке дір-бұдыр болға ныме н топыра ғы -қа ра топыра қ. Оның а уда ны 487, 6 мыңға же те ді. Ола рдың а ра сында ғы е ң ке ң та ра лға ны - қа ра топыра қ. Құра мында ғы қа ра шіріктің көле мі 50-70 см де 6-8% құра йды.

АҚМОЛА ОБЛЫСЫНДАҒЫ ЖЕР РЕСУРСТАРЫН ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІН ТАЛДАУ

Жа лпы а лға нда, облыста ғы же ке ме ншікте гі же р уча ске ле рінің көле мі - 185, 0 мың. га құра йды. Соның ішінде, А қмола облысы а ума ғында 89, 8 мың. га же ке ме ншікте гі же р уча ске ле рі а уыл ша руа шылығына а рна лға н же рле рге тие сілі е ке н. Сонда й-а қ е лдіме ке н же рле рінің 81, 1 мың. га же рі же ке ме ншікте . Оның ішінде, қоса лқы ша руа шылық жүргізу үшін - 53, 0 мың. га болса, же ке тұрғын-үй құрылысы үшін а рна лға н же рле рдің - 4, 1 мың га, ба сқа да ма қса тта р үшін а рна лға н же рле р- 24, 0 мың га құра йды. Өне ркәсіп, көлік, ба йла ныс, қорға ныс және өзге де а уыл ша руа шылығы ма қса тына а рна лма ға н же рле р - 14, 1 мың га құра йды.

АҚМОЛА ОБЛЫСЫНДАҒЫ ЖЕР РЕСУРСТАРЫН ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІН ТАЛДАУ

Же р уча ске сінің ба ға ла у құны же рдің са на тына және ола рдың ныса на лы ма қса тына са й а нықта ла ды. Қа за қста н Ре спублика сының а за ма тта рына же ке ме ншікке өзіндік қоса лқы үй ша руа шылығын жүргізу ме н ба ғба ндық және са яжа й құрылысы үшін те гін бе рілге н же р норма ла рына н а ртық бе рілге н қосымша же р те лімде рінің ба ға ла у құны сол уча ске ле рге не ғұрлым жа қын орна ла сқа н а уылдық е лді ме ке нде рдің же р те лімде рі үшін төле ма қының ба за лық ста вка ла рына не гізде ле отырып, а йқында ла ды. Е лді ме ке нде рдің ше гіне н тыс орна ла сқа н, а за ма тта рға және ме мле ке ттік е ме с за ңды тұлға ла рға құрылыс жүргізу үшін бе рілге н (бе ріле тін) не ме се үйле р (құрыылыста р, ғима ра тта р) ме н ола рдың ке ше нде рі са лынға н же р уча ске ле рі бойынша, үйле рдің (құрылыста рдың, ғима ра тта рдың) па йда ла ну ма қса тына сәйке с қызме т көрсе туге а рна лға н же рле рді қоса а лға нда ола рды ба ға ла у құны облыстық ма ңызы ба р қа ла ла рда а та лға н ма қса тта р үшін бе рілге н (бе ріле тін) же р уча ске ле рі үшін төле ма қының ба за лық ста вка ла рының он проце нті мөлше ріне не гізде ле отырып а йқында ла ды.

АҚМОЛА ОБЛЫСЫНДАҒЫ ЖЕР РЕСУРСТАРЫН ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІН ТАЛДАУ

Облыс а ума ғында, 2018 жылғы 1 қа ңта рда 182665 же р уча ске ле рінің ме ншік ие ле рі ме н же р па йда ла нушыла р тірке лді, оның ішінде ме ншік ие ле рі - 159618, уа қытша же р па йда ла нушыла р - 19882, тұра қты же р па йда ла нушыла р - 3165. 913 се рікте стік пе н а кционе рлік қоға м, 146 а уыл ша руа шылығы коопе ра тивте рі, 291 ба сқа ме мле ке ттік е ме с кәсіпорында р, 192 ме мле ке ттік кәсіпорын ме н 60227 ша руа қожа лықта ры жұмыс істе йді.

Түге нде у жұмыста рын жүргізу ба рысында көпте ге н па йда ла на нылма й жа тқа н, ұтымсыз па йда ла нылма й жа тқа н, ма қса тына са й па йда ла нылма й жа тқа н а уылша руа шылығы же рле рі а нықта лды, осы ора йда құзіре тті орга нда рға ба қыла уды күше йтіп, соныме н қа та р топыра қ құна рлылығын жа қса рту қа лпына ке лтіру жұмыста рын жүргізуге ба йла нысты, тиісті же р уча ске ле рін ме мле ке ттік ме ншікке қа йта рды. Жа лпы а лға нда же ке ме е ншікте н, ме мле ке ттік ме ншікке 47045 га, оның ішінде е гiстiк - 24127 га, жа йылым - 22918 га қа йта рылды.

АҚМОЛА ОБЛЫСЫНДАҒЫ ЖЕР РЕСУРСТАРЫН ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІН ТАЛДАУ

Не гізіне н же р мәсе ле сін ше шу, ол бүкіл ха лықтың та ғдырын ше шу. Се бе бі, же рге қа тысты ке ле сі мәсе ле ле р за ңда көрсе тілге н ше кте р ме н та ла пта рға тіке ле й ба йла нысты: Же рді а қылы па йда ла ну ныса ны, субъе ктіле рі; же рді ұтымды па йда ла ну ме н қорға у жөнінде гі а йма қтық ба ғда рла ма ла р; же р ша руа шылық жоспа рла рын бе кіту т. с. с. Сондықта н да же р за ңда ры ха лықтық, экологиялық, экономика лық та ла пта рға са й боуы қа же т, а л оны за ң шыға рушы орга нда р қа мта ма сыз е туі ке ре к. А л, сол за ңда рдың орында луын же ргілікті а тқа рушы орга нда р, сола рдың ішінде же р қа тына ста ры жөнінде гі өкіле тті орга нда р қа мта ма сыз е те ді.

Біріншіде н, же рді тиімді па йда ла ну ба рысында ба сты мәсе ле ле рдің біре уі же рле рдің а зуы болып та была ды. Ме мле ке ттік же р ка да стрінің жүргізе тін ма ма ндырылға н ұйымның а қпа ра тына сәйке с, 2019 жылдың 1 қа нта ры бойынша 13 179, 7 мың. га а уылша руа шылық а лқа пта ры тозуына жа та ды, соның ішіңде ұса қ та ста лға н же рле рдің а ума ғы 2 390, 8 мың. га құра йды, тұзда лға нда р - 1 556, 7 мың. га, сорта ң - 3 186, 2 мың. . га, ша йылға нда р - 562 мың. . га, а зға нда р - 9, 6 мың. . га, тым ылға лда нға нда р - 164, 5 мың. га, ба тпа қта лға нда р - 115, 6 мың. га .