Зат алмасу

Презентация қосу

*Зат алмасу
* Кіріспе
Зат алмасу процессі дегеніміз-тірі организмдегі бергілі бір
тәртіппен кезектесіп жүретін әр түрлі химиялық реакциялардың
жиынтығы.Тірі жасушадағы зат алмасу процессі үздіксіз жүріп
жатады.Орыстың ұлы физиологі И.М.Сеченов: "Өзіне қуат беріп
тұрған сыртқы орта болмаса,организм тіршілік ете алмайды"
деген болатын.Организм мен оны қоршаған сыртқы орта
арасында үздіксіз зат пен энергия алмасып отырады. Зат пен
энергияның алмасуы сыртқы ортадан организмге энергиясы мол
органикалық заттардың келуінен басталады.Ол органикалық
заттар ас қорыту жолына түсіп, ферменттердің жәрдемімен
қарапайым заттарға ыдырайды.Содан кейін организмнің ішкі
ортасы-қан мен лимфаға өтеді.Қарапайым заттар қанмен бірге
жасушаға барып, түрлі химиялық өзгерістерге ұшырайды.Демек
сыртқы ортадан заттардың организмге енуінен бастап, ыдырау
өнімдерін қайта тысқа шығаруға дейінгі күрделі өзгеру
тізбегін зат алмасу деп атайды.
зат алмасу –
организмде жүріп
жататын барлық
химиялық
процестердің
жиынтығы.

Метаболизм
метаболиз
м
• Қарапайым молекулалардан
анаболиз күрделі құрылымдық
м заттардың түзілуі

• Күрделі құрылымдық
катаболи заттардың қарапайым
зм
заттарға ыдырауы
Зат алмасудың қасиеттері

1.Клетканың ағзаға түскен тамақтың
ыдырауынан түзілетін энергиямен
қамтамасыз ету;

2.Ақуыз, көмірсу, нуклеин қышқылдары, майлар
т.б. сияқты макромолекулаларды,
биополимерлерді олардың құрамды бөліктерінен
жинау, құрастыру;

3.Тамақты кіші молекулалы заттарға дейін
ыдыратып, оларды басқа
макромолекулаларды құрауға қолдануға
дайындау
Адам мен жануарлар
организміндегі метаболизм
процесін реттеуде жүйке жүйесінің
атқаратын (әсіресе, үлкен ми
сыңарлары қыртысының) маңызы
зор. Организмнің дамуы, өсуі, т.б.
Метаболизм заңдылықтарына
бағынады. Адамда метаболизм
процесінің ауытқуы байқалса, адам
ауруға шалдығады.
Синтез
Синтез — —
бұл
бұл жай
жай
заттардың
заттардың Ыдырау
Ыдырау процесі
процесі
энергия
энергия
Синтезделген кезінде
кезінде күрделі
күрделі Зат
жұмсау
жұмсау Синтезделген заттардан Зат алмасудың
алмасудың
заттар өсу процесі заттардан жайжай ерекше
аркылы
аркылы заттар өсу процесі заттар
заттар түзіліп,
түзіліп, ерекше белгісі
белгісі
күрделі
күрделі кезінде жасуша
кезінде жасуша сол,
сол, мұнда
мұнда
энергия
энергия бөлініп
бөлініп
заттар
заттар түзу
түзу мен оның анаболизм
мен оның шығады.
шығады. Мысалы,
Мысалы, анаболизм және
және
процесі.
процесі. органоидтерінің катаболизм
Мысалы, органоидтерінің қанттар
қанттар катаболизм
Мысалы, түзілуі
аминқышқыл түзілуі үшін
үшін және
және органикалық
органикалық процестері
процестері
аминқышқыл
да
да
жұмсалған немесе қышқыл
жұмсалған немесе қышқыл менмен бірдей
бірдей уакытта
уакытта
зақымданған
зақымданған спиртке
спиртке ыдыраса,
ыдыраса, сыртқы
сыртқы
рынан
рынан органикалық
нәруыздар, молекулаларды
молекулаларды органикалық ортамен
ортамен өзара
өзара
нәруыздар, қышкылдар
қышкылдар өз өз
моносахарид
моносахарид қалпына
қалпына келтіру
келтіру тура
тура
кезегінде
кезегінде
терден
терден үшін
үшін көмірқышқыл газы байланыста
байланыста
күрделі пайдаланылады. көмірқышқыл газы жүреді.
күрделі пайдаланылады. мен
мен суға
суға жүреді.
көмірсулар,
көмірсулар, ыдырайды
нуклеотидте ыдырайды
нуклеотидте
рден
рден нуклеин
нуклеин
қышқылдары
қышқылдары
синтезделеді.
синтезделеді.
Нәруыздардың алмасуы.
Адамның дене
салмағының 25%-ын
нәруыз құрайды.
Нәруыздар көптеген
аминқышқылдарынан
құралған.
Анаболизм —
бейорганикалық
заттардан
органикалық
қосылыстар
құруда яғни
фотосинтез
процесі кезінде
маңызды рөлКөмірсулардың
атқарады. алмасуы. Адамның
Майдың алмасуы. Адам
дене салмағының 10- дене салмағының 1%-
20%-ын май құрайды. ы көмірсулар.Табиғи
Майдың құрамында тағамның құрамында
қаныққан және көмірсулар көбіне
қанықпаған май моно және
қышқылдары болады. полисахаридтер
күйінде кездеседі.
энергияға бай
қосылыстардың
түзілу
реакцияларының
жиынтығы. Энергетикалық
алмасу немесе
диссимиляция
(катаболизм)
Глик
олиз
Отте
ксіз
кезе
ң
Гликолиз термині грек
тілінен аударғанда,
"гликос" — қант, "лизис"
— ыдырау

цитоплазмада оттектін қатысуынсыз жүретін
процесс

глюкоза немесе фруктоза екі-үш кеміртекті қосылыска
ыдырайды

Ол сутекті никотинамидадениндинуклеотид (НАД) деп аталатын заттың
көмегімен тартып алып, НАД-НАДН-қа дейін тотықсызданады.

НАДН-тың энергетикалық қүндылығы 3 АТФ-ке тең. Гликолиздің
соңғы сатыларында катализдік айналымдар кезінде 2 молекула АТФ
түзіледі.
Бір мо
лекула глюкоза
ыдырағандағы
гликолиздің жалпы
энергетикалық
тиімділігі 8
молекула АТФ-қа
тең
(2АТФ+2НАДН).
Гликолиздің негізгі ыдырау жолы пирожүзім
қышкылы түзілуімен аяқталады (СН3—CO—
СООН).

пирожүзім қышқылының молекулалары организмнің түріне
байланысты әрі қарай әр түрлі ашу процестеріне ұшырайды

Ашу процесі адамның шаруашылық қызметінде сыра, шарап,
қамыр ашытуда, сүт қышқылы өнімдерін, ашыған
кырыққабат және бағалы қосылыстар (спирт, сірке
қышқылы) өндіруде кеңінен колданылады.
Энергетикалық алмасудың үшінші кезеңі, оттектің белсенді түрде
қатысуымен жүреді. Бұл кезең аэробты тыныс алу деп аталады.
Үшінші кезеңнің айрықша белгісі — мұнда органикалық заттар
көмірқышқылы және суға дейін толық тотығады. Бұл кезде АТФ
түрінде көп мөлшерде энергия бөлініп, қорға жинақталады.
Мысалы, глюкозаның бір молекуласының гликолиздік ыдырауы
нөтижесінде пайда болған пирожүзім қышқылының екі
молекуласы тотыққанда, 30 молекула АТФ синтезделеді.
Аэробты тыныс алу ерекше органда — митохондрияда жүреді. Оны
жасушаның "энергетикалық станциясы" деп атайды.
Митохондриядағы аэробты тыныс алу екі процестен тұрады.
Бірінші процесс — оттектің қатысуынсыз жүреді және осы циклді
ашқан ағылшын ғалымының құрметіне Кребс циклі деп аталады.
Бұл процесте пирожүзім қышқылынан түзілген органикалық
қышқылдар бірқатар ферменттер әсерінен өзара бір-біріне айнала
отырып, өзара айналымды жүзеге асырады. Кребс циклінде НАД
және ФАД-тың (флавинадениндинуклеотид) қатысуымен
органикалық қышқылдардың биологиялық тотығуы жүреді.
*Зат алмасудың
бұзылуынан
болатын аурулар
Липидтер алмасуының бұзылыстары әр
деңгейде пайда болады:

-майлардың қорытылуы және сіңірілу кезінде;

-липидтердің тасымалдануы және ұлпаларға өту кезінде;

-липидтердің ұлпаларда тотығу кезінде;

-липидтердің май ұлпаларында алмасуында (артық немесе
жеткіліксіз пайда болуы және жиналуында).
Гиперлипемия ауқаттық (қоректік), тасымалдық (май қорларынан оның
бауырға тасымалдануы күшейгенде) және ретенциондық (грек. retentio
— бөгелу, кідірту) немесе бөгелулік (майдың қаннан тінге шығуы кідіріп
қалғанда) болып көрінеді.
Ауқаттық гиперлипемия. Майлы тамақты көп ішкеннен кейін 2—3
сағаттан соң дамиды да, 4—6 сағаттан соң ең жоғары деңгейге көтеріледі.
9 сағаттан кейін қандағы май мөлшері қалыпты деңгейге жетеді. Ол көк
бауыр алынып тасталғанда, гепариннің өндірілуі бұзылғанда ұзақ және
жоғары деңгейдегі гиперлипемия байқалады. Ac тұзы, өт қышқылдары
гиперлипемияның дамуына әкеледі.
Тасымалдық гиперлипемия бауырда гликогеннің қоры азайғанда
(ашығу, қантты диабет ж. б.) байқалады. Бұл кезде май қорларынан,
өкпеден, сүйек кемігінен, майлардың бауырға бағытталуы көптеген
гормондардың әсерлерінен болады. Ашыққан организмге глюкоза
жібергенде бауырда гликогеннің қоры қалыптасып, майлардың бауырға
тасымалдануы (тасымалдық гиперлипемия) азаяды.
Бөгелулік (ретенциондық) гиперлипемия —қаннан майлардың
тіндерге ауысуы бегеледі. Босаған май қышқылдары альбуминмеп
байланысып (альбуминнің I молекуласы май қышқылының 6—7
молекуласын байланыстырады), қаннан жасушаларға ауысады. Осыдан
қанда альбуминнің жеткіліксіздігі (ашығу, бүйрек, бауыр аурулары)
кездерінде майдың қанда ұсталып қалуына, гиперлипемияның дамуына
әкеледі.
ауқаттық
(55—66%)

Семіру барлық зат алмасу
бұзылыстарының ішінде ең жиі
кездесетіні. Ересек адамдардың
30%-дан 60%-ға дейіні артық
салмағымен көзге түседі.
Әйелдердің арасында семіздік
ерлерге қарағанда үш есе жиі
кездеседі. Пайда болу себебіне
қарай семіру үш түрлі болады:
церебралд гормондық
ық (16— (20%
20%) мөлшерінд
е)
Көмірсулары
алмасуының бұзылыстары:
1.Көмірсуларының
ішек-қарында ыдырауы мен
сіңірілуі;
2. Гликогеннің түзілуі
мен ыдырауы;
3.Көмірсуларының
аралық алмасуы
бұзылыстары кездерінде
болуы мүмкін.
Бүкіл әлемдік денсаулық сақтау ұйымының (БДҰ) жіктеуі
(1981 ж.) бойынша қантты диабеттің ең кең тараған екі түрі
бар:
1.инсулинге тәуелді (І-түрі)
2.инсулинге тәуелсіз (ІІ-түрі).
І-түрі — 25 жасқа дейінгі жастарда және балаларда
кездесетін диабет инсулиннің толық болмауынан дамиды. Ол
сырқаттың қатты арып-азуымен ауыр түрде өтеді және
инсулинмен емдемесе тез кетоацидоз дамуына, адамның
өліміне әкеледі.
ІІ-түрі — ұлғайған адамдарда кездесетін диабет. Бұл
түрі барлық диабеттің мөлшерінен 70%-ға жуығы. Қанда
инсулиннің деңгейі аздап қана төмендеген немесе тіпті
қалыпты денгейде. Сонымен бұл кезде инсулиннің
жеткіліксіздігі салыстырмалы түрде болады. Бұл диабетпен
ауыратын сырқаттардың арасында семіру жиі байқалады
және әдетте кетоацидоз дамымайды. Көпшілік жағдайда
бұндай ауруларды тіпті дұрыс емдәммен емдеу жеткілікті
болады.
* Нәруыз алмасуының бұзылуы
Нәруыз түзілуі организм үшін өте маңызды. Ол
организмде ағзалар мен тіндер жасушаларының
ұдайы жаңарып тұруы үшін қажет. Сонымен бірге
ағзалар мен тіндердің атқаратын қызметтері
төмендегенде нәруыз түзілуі азаяды да, атрофия
дамиды. Бұған мысал ретінде шынықпаған
организмдердің бұлшық еттерінің семуін келтіруге
болады. Осыған байланысты ұзақ гиподинамия
организмнің бейімделу мүмкіншіліктерін азайтады.
Сонымен бірге, нәруыз түзілуі бұзылғанда
эндокриндік бездерде гормон түзілуі, иммундық
жүйеде антиденелер мен лимфоциттер, комплемент
жүйесі, сүйек кемігінде қан жасушалары өндірілуі
бұзылады. Осыдан организмде гормондардың
жеткіліксіздігі, жұқпаларға организм төзімділігінің
төмендеуі, анемия ж. б. құбылыстар байқалады.
*Қорытынды
Метаболизм – катабализм мен анаболизмнің үздіксіз бірлігі.
Жасушадағы қандай да болса, бір заттың белгілі бір
тәртіппен ферменттік айналуға түсуін – метаболизмдік жол, ал
осы кезде пайда болатын аралық өнім – метаболиттер деп
аталады. Метаболизмнің қарапайым молекулалардан күрделі
құрылымдық заттардың түзілу реакциясы – анаболизм, ал
бұған қарама-қарсы өтіп жататын процесті катаболизм дейді.
Адам мен жануарлар организміндегі метаболизм процесін
реттеуде жүйке жүйесінің атқаратын (әсіресе, үлкен ми
сыңарлары қыртысының) маңызы зор. Организмнің дамуы,
өсуі, т.б. Метаболизм заңдылықтарына бағынады. Адамда
метаболизм процесінің ауытқуы байқалса, адам ауруға
шалдығады.
Қорыта айтқанда, заттардың алмасуы ағзаның өсуіне,
дамуына және тіршілігін жалғастыруда маңызды рөл
атқарады.
*Назарларыңы
зға рахмет!

Ұқсас жұмыстар

Зат пен энергия алмасуының физиологиясы

Зат алмасу процесінің соңғы, үшінші

Ассимиляция немесе пластикалық алмасу

ЖАСУШАДАҒЫ ЗАТТАР МЕН ЭНЕРГИЯНЫҢ АЛМАСУЫ

Айырылу реакциясы

Зат алмасуға жалпы түсінік

Зат және энергия алмасу туралы

Ағзадағы қуат алмасу

ТАМАҚ ӨНІМДЕРІН ӨНДІРУДЕ ШИКІЗАТТЫ ӨҢДЕУДІҢ САЛМАҚ АЛМАСУ ҮДЕРІСТЕРІ

Қосылу реакциясы

Пәндер