Жылқының қасиетің білу

Жылқының қасиеті мен пайдасы.

Жәнібеков Дастан Мұратбекұлы

9-сынып

Жетекшісі: қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі Хамзина Л. Т.

Қарасу ауданы әкімдігінің білім бөлімінің

«Шолақаша орта мектебі» ММ

Мақсаты:

Жылқы малы туралы түсінік беру.

Оның адамға пайдасың білу.

Одан алынатын өнімдер мен оның кадір - касиеті жайлы әңгімелеу.

Міндеттері:

Жылқының шығу тарихын, түрлерін ашу.

Жылқының қасиетің білу.

Жылқы еті мен қымызының маңызын білу.

Жылқы малынан алынатың өнімдер ашу.

Жылқы

Жылқы (лат. Equus ferus caballus) - тақтұяқтылар отрядының бір тұқымдасы.

Жылқы адамзат өркениетіндегі, әсіресе, дала өркениетіндегі дамудың жарқын да елеулі көрсеткіштерінің бірі болады. Жылқыны қолға үйрете бастау көшпелі шаруашылық пен өркениет дамуының негізін қалады. Қолға үйретілген жылқының (E. caballus) шаруашылықта маңызы зор. Ол - ет және қымыз өндіру, салт міну, арбаға не шанаға жегу, әскери және спорттық бағыттарда өсіріледі.

“Жылқы -малдың патшасы, түйе-малдың қасқасы” деген мақал қазақта тегін айтылмаған.

Қазақ халқы үшін төрт түліктің осалы жоқ. Дегенмен жылқының адам үшін атқаратын қызметі өте жоғары бағаланатын. Мереке-қуанышта, қайғы-қасіретте, басқа түскен не ауыр күндерде бұл түлік адамның жан серігі, айырылмас досы болған. Барлық түліктен де жылқы өсіру жеңіл. Оны бағуда шығын шықпайды. Еті де, сүті де қазақ халқы үшін аса қадірлі тағам. Өз бойын таза ұстайтын, өз жерін қашықтан танитын сезімтал қасиетті жануар.

Қолға үйретілген жылқы малының арғы тегі жабайы жылқылар - Тарпаң және Керқұлан болған.

Ахалтекелік

Дон жылқысы

Буденный жылқысы

Қарабайр жылқысы

Қостанай жылқысы

Владимир жылқысы

Әлемде жылқының 250түрі бар

Қазақстанда 16 түрі бар

Жылқы және әскери өнер

Халық ауыз әдебиетінде жылқы-тарихи кейіпкер ретінде көрінеді.

Алпамыстың Байшұбары; Қобыландының

Тайбурылы; Ер Тарғынның Тарланы;

Қамбардың Қарақасқасы, т. б

Тарихи тұлғалардың тұлпарлары

Абылайдың алшаңбозы мен Құлашасы;

Қабанбайдың Қубасы;

Бөгенбайдың Нарқызылы;

Кенесарының Кертайлағы;

Наурызбайдың Ақауызы;

Исатайдың Ақтабаны;

Махамбеттің Тарланы

Жылқы еті

Сиыр етінен 24-25 / көп болады.

10-12 қойдың етін береді

Қазы-қарта,

жал-жая үлкен сұраныста

Қортыуға жеңіл, сіңімі тез

Жылқының адамға пайдасы

Жылқының Сүйегі. Қыс бойы соғымға сойылған мал сүйектерін тастамай жинап отырған. Қыс аяқталып, ел көктемге көшерде шеберлер қыстау-қыстауды аралап жүріп, иелерімен келісе отырып, жылқы мен түйнің қабырға, жақ, жауырын сүйектерін жинаған. Шеберлер сүйектерді қайнатып, майынан арылтқан соң піспек, кір оқтау, асадал, адалбақан, сандық, кебеже сияқты үй жиһаздарын әшекейлеуге пайдаланған.

Жылқының Терісі Ер-тұрманның барлық жабдықтары жылқының терісінен жасалады. Жалы мен құйрығы көшпенді тұрмысқа аса қажетті арқан-жіптен бастап, киіз үйдің бау-шуына дейін пайдаланылады. Құлын мен тай терісінен қазақтың ең бағалы, асыл киімдері - жарғақ пен тайжақы тігілген. Х. Арғынбаев жарғақтарды екі түрге бөледі. Тақыр жарғақ және құлын жарғақ.

Жылқы еті

Қан тамыры, жүрек қан тамыры ауруларына, бүйрек жұмысын жақсартуға, буындардың қатқылдануына ем бола алады.

Жылқы еті жуылған суға шашты жуып тұрса, теміреткенің салдарынан болатын шаштың ағартуы тоқтайды.

Жылан шағудан сақтану үшін ерді жастанып, тоқымды төсеніп, айыл-тұрманды айналдыра қоршап қойса, жылан жоламайды.

Жылқының жүрегін қуырып жесе, ұмытшақтық бәсеңдейді.

Зертхана нәтижелері

Сүт белогі

Жылқы сүтіндегі ең бағалы зат-белок.

Бие сүтінде ол 18-22%

Белок-казеин, альбумин және глобулин сияқты негізгі үш түрге бөлінеді.

Сүт майы

Бие сүтінде шамамен 1, 0-2, 5% май бар, бұл сиыр сүтіндегіден екі еседен астам кем. Әдетте сүт майы- май түйіршіктерінен құралады.

Бие сүтінің тағы бір тамаша қасиеті бар. Зерттеуші П. Ю. Берлиннің деректері бойынша, сиыр сүтінің майында туберкулез бактериялары өсіп-өніп жатса, бие сүтінің майында олардың өсіп-өнуі тежеледі.

Сүт қанты

Тек қана сүтте кездесетін глюкоза мен галактозадан тұратын дисахарид. Сүт қанты едәуір дәмсіздеу болса да, организмдегі әртүрлі биохимиялық реакциялардың түзелуіне қажетті энергия қоры болып табылады. Бие сүтінде 6, 1-7, 4% лактоза бар.

Дәрумендер

Ағзаның тіршілік етуіне аса қажетті заттар екендігі белгілі. Бұлар зат алмасу процесіне қатысып, биохимиялық процестерде катализатор ролін атқарады.