Жылқының қасиетің білу

Презентация қосу

Қарасу ауданы әкімдігінің білім бөлімінің
«Шолақаша орта мектебі» ММ

Жылқының қасиеті
мен пайдасы.
Жәнібеков Дастан Жетекшісі: қазақ тілі
Мұратбекұлы мен әдебиеті пәнінің
9-сынып мұғалімі Хамзина Л.Т.
Мақсаты:

Жылқы малы туралы түсінік беру.
Оның адамға пайдасың білу.
Одан алынатын өнімдер мен оның
кадір - касиеті жайлы әңгімелеу.
МІНДЕТТЕРІ:

Жылқының шығу тарихын, түрлерін ашу.
Жылқының қасиетің білу.
Жылқы еті мен қымызының маңызын білу.
Жылқы малынан алынатың өнімдер ашу.
Жылқы

Жылқы (лат. Equus ferus caballus) –
тақтұяқтылар отрядының бір тұқымдасы.

Жылқы адамзат өркениетіндегі, әсіресе, дала
өркениетіндегі дамудың жарқын да елеулі
көрсеткіштерінің бірі болады. Жылқыны қолға
үйрете бастау көшпелі шаруашылық пен
өркениет дамуының негізін қалады. Қолға
үйретілген жылқының (E. caballus)
шаруашылықта маңызы зор. Ол – ет және
қымыз өндіру, салт міну, арбаға не шанаға
жегу, әскери және спорттық бағыттарда
өсіріледі.
“ЖЫЛҚЫ –МАЛДЫҢ ПАТШАСЫ,ТҮЙЕ-МАЛДЫҢ
ҚАСҚАСЫ” ДЕГЕН МАҚАЛ ҚАЗАҚТА ТЕГІН АЙТЫЛМАҒАН.

Қазақ халқы үшін төрт түліктің осалы жоқ.Дегенмен
жылқының адам үшін атқаратын қызметі өте жоғары
бағаланатын.Мереке-қуанышта,қайғы-қасіретте,басқа түскен не
ауыр күндерде бұл түлік адамның жан серігі,айырылмас досы
болған. Барлық түліктен де жылқы өсіру жеңіл.Оны бағуда
шығын шықпайды.Еті де,сүті де қазақ халқы үшін аса қадірлі
тағам.Өз бойын таза ұстайтын,өз жерін қашықтан танитын
сезімтал қасиетті жануар.
Қолға үйретілген жылқы
малының арғы тегі жабайы
жылқылар – Тарпаң және
Керқұлан болған.
Дон жылқысы Буденный
Ахалтекелік жылқысы
ӘЛЕМДЕ ЖЫЛҚЫНЫҢ 250ТҮРІ БАР
ҚАЗАҚСТАНДА 16 ТҮРІ БАР
Қарабайр жылқысы Қостанай жылқысы
Владимир жылқысы
Жылқы және әскери өнер
Халық ауыз әдебиетінде жылқы-тарихи
кейіпкер ретінде көрінеді.

Алпамыстың Байшұбары;Қобыландының
Тайбурылы;Ер Тарғынның Тарланы;
Қамбардың Қарақасқасы, т.б
Тарихи тұлғалардың тұлпарлары
Абылайдың алшаңбозы мен Құлашасы;
Қабанбайдың Қубасы;
Бөгенбайдың Нарқызылы;
Кенесарының Кертайлағы;
Наурызбайдың Ақауызы;
Исатайдың Ақтабаны;
Махамбеттің Тарланы
Қазы-
қарта, Қортыуға
жал-жая жеңіл,сіңімі
үлкен тез
сұраныста

Жылқы
еті

10-12 қойдың Сиыр етінен
етін береді 24-25 / көп
болады.
Жылқының адамға пайдасы
Жылқының Сүйегі. Қыс бойы соғымға сойылған мал
сүйектерін тастамай жинап отырған. Қыс аяқталып, ел көктемге
көшерде шеберлер қыстау-қыстауды аралап жүріп, иелерімен келісе
отырып, жылқы мен түйнің қабырға, жақ, жауырын сүйектерін
жинаған. Шеберлер сүйектерді қайнатып, майынан арылтқан соң
піспек, кір оқтау, асадал, адалбақан, сандық, кебеже сияқты үй
жиһаздарын әшекейлеуге пайдаланған.
Жылқының Терісі
Ер-тұрманның барлық жабдықтары жылқының терісінен
жасалады. Жалы мен құйрығы көшпенді тұрмысқа аса қажетті
арқан-жіптен бастап, киіз үйдің бау-шуына дейін пайдаланылады.
Құлын мен тай терісінен қазақтың ең бағалы, асыл киімдері –
жарғақ пен тайжақы тігілген. Х.Арғынбаев жарғақтарды екі түрге
бөледі. Тақыр жарғақ және құлын жарғақ.
Жылқы еті
Қан тамыры, жүрек қан тамыры ауруларына, бүйрек
жұмысын жақсартуға,буындардың қатқылдануына ем
бола алады.
Жылқы еті жуылған суға шашты жуып
тұрса,теміреткенің салдарынан болатын шаштың
ағартуы тоқтайды.
Жылан шағудан сақтану үшін ерді жастанып,тоқымды
төсеніп, айыл-тұрманды айналдыра қоршап
қойса,жылан жоламайды.
Жылқының жүрегін қуырып жесе, ұмытшақтық
бәсеңдейді.
Зертхана нәтижелері
Сүт белогі
Жылқы сүтіндегі ең бағалы зат-белок.
Бие сүтінде ол 18-22%
Белок-казеин,альбумин және глобулин сияқты негізгі
үш түрге бөлінеді.
Сүт майы
Бие сүтінде шамамен 1,0-2,5% май бар, бұл сиыр
сүтіндегіден екі еседен астам кем. Әдетте сүт майы-
май түйіршіктерінен құралады.
Бие сүтінің тағы бір тамаша қасиеті бар. Зерттеуші
П.Ю.Берлиннің деректері бойынша, сиыр сүтінің
майында туберкулез бактериялары өсіп-өніп жатса,
бие сүтінің майында олардың өсіп-өнуі тежеледі.
Сүт қанты
Тек қана сүтте кездесетін глюкоза мен
галактозадан тұратын дисахарид.Сүт қанты
едәуір дәмсіздеу болса да, организмдегі әртүрлі
биохимиялық реакциялардың түзелуіне
қажетті энергия қоры болып табылады.Бие
сүтінде 6,1-7,4% лактоза бар.
Дәрумендер
Ағзаның тіршілік етуіне аса қажетті
заттар екендігі белгілі. Бұлар зат алмасу
процесіне қатысып, биохимиялық
процестерде катализатор ролін атқарады.
Сары
Түнемел-2
Қымыздың қымыз-шөп
әбден піскен тәулік
түрлері кездегі сапырылған
қымыз

Құнан Бесті- 5
Дөнен-4 тәулік
қымыз- 3
тәулік ашытылған
тәулік
ашытылған қымыз
ашытылған

Асау
Жуас Бал қымыз-
қымыз-
қымыз-баяу бал,қант
бесті
ашыған қосып
қымызданд
қымыз жасаған
а күшті
Қымыздың
Асқазанға
маңызы

туберкулез,
ауыруына ем

жүрек-қан жүйке
тамырына ауыруына ем
Зерттеулер нәтижелері:
Қазақстанда 1910 ж. Бурабайда қымызбен емдейтін
емхана ашылған.
Биология ғылымының
докторы,профессор:З.С.Сейітов,бие сүтінің емдік
қасиеті ертеден белгілі екенін жазды.

Дәрігерлер:С.П.Боткин, Г.А.Захарин қымызбен емдеуді
қызу қолданған.
Жылқы- еркіндік, бостандық
символы
Тудың шығу тегі, пайда болуы жылқының
құйрық қылымен байланысты.
Ертеде батырлар сәйгүліктерінің құйрығынан
кесіп алып, туы мен найзасының шашағына
таққан.
Бұл дерек фольклорда анық көрінеді:
Аттылы жасақ толған жер,
Ат құйрығын ту етіп,
Атойлап ұран салған жер.

---
Берел қорғанынан жылқы мүделері табылды
Сақ көсемі мен әйелдің және ер тоқымымен жерленген 13
жылқының мүрдесі табылды.
25 ғасыр жер қойнауында жатқан аттардың терісі бүлінбей
сақталған, тістердің арасына қыстырылған шөптердің
қалдығы жануарлар жаңа өлтірілгендей әсер қалдырды.
Жылқымалының
сүйегн
іенжасалатынмузыкалықаспаптар .

Жетіген.
Жетіген – (жеті ішекті) көп ішекті шертіп ойналатын музыкалық аспап. Жалпы тұрқы
ұзынша, жәшік тәріздес, бетіне жұқа тақтайдан қақпақ жабылып, үн беретін ойықтары
салынады.
Тұятас.

Тұяқтас – қазақтың музыкалық аспабы. Бұл аспап өзгелерден қарапайым тұрпатымен
ерекшеленеді.
Аспаптың өзіне ғана тән ерекше үні бар. Тұяқтас шығармалардың орындалу барысында
аспап мал тұяғынан шыққан дыбысты нақты жеткізеді.
Шертер - қазақ халқының шертпелі музыкалық аспабы. Шертер - қазақ халқының көне ішекті
музыкалық аспабы. Кей деректерге сүйенсек, бұл аспап домбыра мен қобыздың арғы тегі
болып саналады.
Кәзіргі кезде жылқыны көлік
ретінде қолданытын адамдар.
Біздің аулымызда
Қолданылған әдебиеттер:
Шолақаша ауылдық кітапханасы.
Шолақаша отра мектебінің кітапханасы.
Назар қойып
тыңдағандарыңызға
рахмет!

Ұқсас жұмыстар

Қазақтың ұлттық жылқы етін ветеринарық санитариялық сараптау және бағалау

Рентгенологиялық диагностиканың ветеринариялық тәжірибедегі маңызы

Нутталиоз патаморфологиясы

Етті сақтау кезінде болатын биохимиялық өзгерістер

Ұрғашы жылқылар

Улануды емдеудің жалпы принциптері

Пәндер