Британ аралдары

Орындаған: Мәжитов А

Қабылдаған: Мақаш К

Британ аралдары - Еуропаның солтүстік-батысында орналасқан топарал. Құрамына Ұлыбритания мен Ирландия аралдары және көптеген ұсақ аралдар (Мэн, Англси, Уайт, Ішкі және Сыртқы Гебридтер, Оркней, Шетланд) енеді. Ауданы 325 мың км²-ден астам, оның 230 мың км²-ін Ұлыбритания, 34 мың км²-ін Ирландия алып жатыр.

Британ аралдары жағалауындағы сулардың тереңдігі 200 м-ден аспайды. Британ аралдары қатпарлы палеозойлық құрылымдардан түзілген. Жер қыртысының қалыптасуына кайнозойлық тектоникалық қозғалыстар, мұз басу, карст процестері әсер еткен. Жер бедерінде аласа таулар (Грампиан, Пенин, Кембрий, Керри, т. б. ), таулы қыраттар (Оңтүстік Шотланд) және жазықтар кезектесіп келеді. Олардың шығу тегі әр түрлі (теңіздік, мореналық, жанартаулық) . Ең биік жері - Грампиан тауындағы Бен-Невис жотасы (1343 м) . Климаты жыл бойы басым болатын ылғалды батыс желдеріне тәуелді.

Грампиан тауы

Оңтүстік Шотланд

Жылдық жауын-шашын мөлшері 700 - 1500 мм. Қаңтардың орташа температурасы 3 - 7ӘС. Шілденің орташа температурасы 11 - 17ӘС. Тұман жиі байқалады.

Ірі өзендері: Северн (310 км), Темза (334 км), Шаннон (368 км) ; өзендердің суы мол, кеме жүзеді. Ең ірі көлі - Ирландиядағы Лох-Ней көлі (400 км²) . Солтүстігіндегі күлгін топырақтарда қарағай, қайың, оңтүстігінде емен, шамшат өседі. Қазіргі кезде ормандар Британ аралдарының 4 - 5-ін ғана алып жатыр. Жануарлардан түлкі, кірпі, жабайы қояндар, тиін мекендейді. Жыртқыш құстар (сапсан, қаршыға және т. б. ), құр, жабайы кептерлер, су құстары (шағала, тырна, үйрек) тараған. Британ аралдарының табиғаты адам әрекетінен қатты өзгерген. Аралда Ұлыбритания және Ирландия мемлекеттері орналасқан.

Северн өзені

Темза өзені

Шаннон өзені

Жануарлардан түлкі, кірпі, жабайы қояндар, тиін мекендейді.

Жабайы қояндар мен тиін

Британ аралдарының климаты едәуір дәрежеде батыс тасымалына байланысты. Бүкіл жыл бойы соғып тұратын өкпек және ылғалды батыс желі аралға өте мол ылғал әкеледі. Әсіресе, аралдардың батыс төңіректері мен батыс тау беткейлеріне жауын-шашын көп түседі, ондағы жылдық мөлшері 2000-3000 мм-ге дейін жетеді. Шығыс және оңтүстік шығыс аудандарға жылына 600-700 мм түседі. Қаңтардың орташа температурасы +3-7ᵒ, ал шілдеде +11+17ᵒС-ге жетеді.

Аралдардың өзен жүйесі рельефі мен климатының ерекшеліктеріне байланысты өте жиі болып келеді. Облыстың ірі өзендері - Северн, Темза, Шаннон, т. б. Британ аралдарында жалпақ жапырақты ормандар мен аралас ормандар кездеседі. Ормандар аралдардың жалпы ауданының 4-5%-ін ғана алады. Қазіргі кезде ағаш өсімдігінің едәуір бөлігі екінші рет қайтадан шыққан, әдетте қолдан отырғызылған болып табылады.

Британ аралдары табиғатының спецификалық ерекшеліктеріне каледон және герцин орогенезінен тұратын тектоникасы, аласа таулардың үйінді тау жұрнағының басымдылығымен, мезофильді өсімдік формацияларының көлемді таралуы және ландшафттардың антропогенді модификациясы жатады.

Британ аралдары мынандай физико-географиялық аудандарға бөлінеді: Солтүстік Ирландия, Оңтүстік Ирландия, Солтүстік Шотландия, Оңтүстік Шотландия, Пенин таулы ауданы, Лондон бассейні, Оңтүстік Батыс.

Дәріс 3 блоктан тұрады:

Ландшафт құрушы факторлар.

Қазіргі кездегі ландшафттарды талдау, олардың спецификалық ерекшеліктері.

Ландшафттардың

антропогендік модификациясы. Табиғатты қорғау.