Қолөнер мен кәсіптер

Презентация қосу

ҚАЗАҚСТАН ТАРИХЫ
11-СЫНЫП

Бөлім тақырыбы:
Өркениет: даму ерекшеліктері
Сабақтың тақырыбы:
Қолөнер мен кәсіптер
Оқу мақсаты:
11.1.3.4 этнографиялық материалдардың
қазақтарда қолөнер мен кәсіптердің
дамуын сипаттау
Бағалау критерийлері:
Көшпелілердің натуралды
шаруашылықтағы қол өнер мен
кәсіпшілдіктерінің маңызын оқиды,
қолөнер ерадамдардың кәсіптерін
талдайды, үй кәсіпшілігіндегі әйелдердің
қызыметін бағалайды
Малшаруашылығы мен егіншілік қолөнер бұйымдарынсыз болмайтыны белгілі. Көшпенділер қауымының
ішінде әрқайсысы өз ісіне маманданған кәсіпқой қолөнершілер болды.Қолөнер түрін 4-топқа бөліп
қарастыруға болады,олар мыналар:
ҰСТА- Қару-жарақ, Ер-тұрман, сауыт-сайман тб жасаумен шұғылданатын адам.
ЗЕРГЕР -Алтын мен күмістен сырға,алқа, шолпы,сақина білезік тб жасайтын адам.
ІСМЕР -Ұлттық киімдер тігумен айналысатын адам.сонымен қатар текемет,алаша,ою-өрнек,тұс киіз
жасаушылар
ШЕБЕР -Ағаштан әр түрлі бұйымдар жасайтын адам,соның ішінде,сувинерлік
бұйымдар,сандық,мүсін,сүйекпен мүйізден т.б жасалған бұйым
Қазақтың ұлттық қолөнерінің бірнеше түрі бар.
Қазақтың ұлттық қолөнері
♦ Ағаштан жасалатын бұйымдар
♦ Ұлттық киімдер
♦ Ши орау қолөнері
♦ Теріден жасалатын бұйымдар
♦ Сүйек, мүйізден жасалатын заттар
♦ Жүннен жасалатын заттар
♦ Зергерлік бұйымдар
♦ Кесте. Көрмеп тігу қолөнері
♦ Ою - өрнек және олардың түрлері
♦ Өрмек, тоқыма қолөнері
Ағаш бұйымдары
Қазақтың ұлттық қолөнерінде ағаштан көптеген заттар жасалады. Балташылар, ағаш ұсталары, ершілер
қайыңды, үйеңкіні, үйшілер, ағаш ойып, шыбық өріп тоқушылар талды пайдаланады. Балташылар үй
борайды, еден төсеп, арба, шана, жақтау, қақпа, тіреу сияқты ірі заттарды істейді. Ағаш ұстасы стол, шкаф,
сөре, орындық, кебеже, асадал, рамалар жасайды. Ағаш оюшылар оны жонып күйдіреді де бояулап
өрнектейді. Шыбық өрушілер, тоқушылар қамыстан, шиден қорап, шыпта, орындық, шарбақ сияқты заттарды
өреді. Бұл жұмысқа бұтақсыз, оқырасы жоқ, таза ағаш таңдап алынады.

Бейнероликке назар аударыңдар.
1-тапсырма. Суретке қарап, кестені толтыру. Қолөнер бұйымдарының атауын жазып,
сипаттаңыз.
Қолөнер бұйымы Атауы Сипаттамасы

Дескриптор: Білім алушы
- Ағаштан жасалған қолөнер бұйымының атауын жазып, сипаттайды;
- Теріден жасалған қолөнер бұйымының атауын жазып, сипаттайды;
- Жүнен жасалған қолөнер бұйымының атауын жазып, сипаттайды
ЖАУАБЫ

Қолөнер бұйымы Атауы Сипаттамасы

Тамақ сақтауға арналған сандық
сияқты ағаш бұйым. Кебеженің түбі
қалың тақтайдан жасалады. Оның қақпағы
Кебеже кәдімгі сандықтың қақпағы сияқты, кейде
жармалы да болып келеді. Жармалар не
көлденең кергіш ағашпен, не таспамен
жалғастырылады.
Торсық түйенің, бұғының, өгіздің
Торсық мойын терісінен жасалады.
Қымыз, шұбат, іркіт құюға
арналған ежелгі ыдысы

Жүннен жасалған сәндік-
Текемет қолданбалы өнер туындысы, бетіне
түрлі түсті ою-өрнек басылған киіз
үй жиһазы
2-тапсырма. Суретте берілген киіз үйдің құрамын
сиапттап жаз

Дескриптор: Білім алушы
- Киіз үйді сипаттайды;
- Киіз үйдің ағаш құрамын бөлшектеп жазады;
ЖАУАБЫ:

Көшпенділердің тез жығып, шапшаң тігуге, яғни көшіп-
қонуға ыңғайлы үйі. Киіз үйдің ағаш құрамы:1. Кереге; 2.
Уық; 3. Шаңырақ; 4. Сықырлауық есік.
Термин сөздермен жұмыс.
Натуралды шаруашылық- қоғамдық өндірісті ұйымдастырудың ертедегі түрі болып табылады. Алғашқы қауымдағы
адамның еңбек құрал сайманының қарапайымдылығы, оған өнімді тек өзінің тұтынысы үшін жасауға мүмкіншілік
береді. Яғни, натуралды дегеніміз - адамдар өнімді айырбасқа нарыққа шығаруға ұмтылмастан, тек өздерінің жеке бас
қажеттіліктерін өтеу үшін өндірілетін шаруашылықты айтамыз
Қолөнер- қолөнеріне әдет-гұрып жабдықтарымен қатар, аң аулауға, мал өсіруге және егіншілікке қажетті құрал
жабдықтар да кіреді. Киіз үйдің сүйегі, ағаш керует, кебеже, сандық жасап, кілем, сырмақ, алаша, ши, түрлі бау-
басқұрлар тоқып, арқан, жіп есіп, көннен және илеулі теріден қайыс, таспа тіліп, өрім өріп, қолдан әр алуан ыдыс-аяқ,
адалбақан, асадал, бесік және т. б. көптеген заттарды халық шеберлері, өнерпаздар өз қолдарымен жасады.
Үй кәсіпшілігі- отбасын тұрмысқа қажетті заттармен қамтамасыз ету үшін әйел адамдардың айналысқан шаруасы.
Ағаш өңдеу- Қазақтың ұлттық қолөнерінде ағаштан көптеген заттар жасалады. Балташылар, ағаш ұсталары, ершілер
қайыңды, үйеңкіні, үйшілер, ағаш ойып, шыбық өріп тоқушылар талды пайдаланады. Балташылар үй борайды, еден
төсеп, арба, шана, жақтау, қақпа, тіреу сияқты ірі заттарды істейді. Ағаш ұстасы стол, шкаф, сөре, орындық, кебеже,
асадал, рамалар жасайды. Ағаш оюшылар оны жонып күйдіреді де бояулап өрнектейді.
Ұсталық – Қару-жарақ, Ер-тұрман, сауыт-сайман тб жасаумен шұғылданатын адам
Тері илеу- Құрымға салынып, ысқа ұсталып, құмға қатырылған теріден саба, торсық, көнек, шанақ істеледі. Иленген
теріден көксауыр, таспа, қайыс, қапшық, құлын, жарғаң, бота ішік, шідер, жүген, айыл, тартпа, тамақбау, құлақбау
сияқты нәрселермен қатар, былғары, ұлтан, опайке, шегрен, көзел, етік, мәсі, кебіс, қоржын, тоқым, ертұрман, тон,
шалбар, шамадан, тақия, көпшік, белдік, кісе, кейде тұс киіз сияқты келемді заттар да жасалады.
Сүйек ою- Сүйекті жону, өрнектеу, шегелеу, сүйекке күміс қақтау сияқты жұмыстар өте нәзік болуымен қатар аса
шеберлікті талап етеді. Көшпелі қазақ аулының шеберлері ағаштан көшіп-қонуға ыңғайлы кебеже, жүк аяқ, кереует,
асадал, адал бақан, аяқ-табақ, шөміш, шомбал сияқты заттар жасаумен қатар, малдың бүкіл сүмесін де (тұлабойы және
одан шығатын өнімдері) қажетке жаратып келді.
Киіз басу- Жүні таза болу үшін, қойды қырқар алдында 3 – 4 рет ағынды суға тоғытады.Киіз басу барысы бірнеше
кезеңдерден тұрады:сабау, шабақтау, булау, білектеу, қарпу.
Ши тоқу- Халқымыздың өрнекті өнерінің бірі шиді жүнмен орап, және оны өрнектеп тоқу ісі. Қолөнерінің барлық
түрлері сияқты, ши тоқу, оны түрлі өрнектермен безендіру әдісі өте ерте заманнан бері келе жатқан өнер мұрасы. Сан
алуан әдемі өрнектер орап тоқыған шым шилер киіз үйдің керегесі мен туырлығының арасына ыдыс-аяқ тұрған жақка
тұтуға, сондай-ақ үлкен үйлердің ішін бөлмелеп далда жасауға, итарқа құруға өте ыңғайлы.
Үйші- киіз үйді жасаушы шеберлерді атаған
3-тапсырма. Үй кәсіпшілігіне сипаттама береміз:
ЖАУАБЫ: Отбасын тұрмысқа қажетті заттармен қамтамасыз ету үшін әйел
адамдардың айналысқан шаруасы
Ши тоқу-Халқымыздың өрнекті өнерінің бірі
шиді жүнмен орап, және оны өрнектеп тоқу
ісі. Қолөнерінің барлық түрлері сияқты, ши
тоқу, оны түрлі өрнектермен безендіру әдісі
өте ерте заманнан бері келе жатқан өнер
мұрасы. Сан алуан әдемі өрнектер орап
тоқыған шым шилер киіз үйдің керегесі мен
туырлығының арасына ыдыс-аяқ тұрған
жақка тұтуға, сондай-ақ үлкен үйлердің ішін
бөлмелеп далда жасауға, итарқа құруға өте
ыңғайлы.

Жүні таза болу үшін, қойды қырқар алдында 3
– 4 рет ағынды суға тоғытады.Киіз басу
барысы бірнеше кезеңдерден тұрады:сабау,
шабақтау, булау, білектеу, қарпу.
Үйге тапсырма:
Қолөнер үй кәсіпшіліктерінен несімен
ерекшеленеді? Үй кәсіпшілігіне
мысалдар келтіре отырып, эссе
жазыңдар

Ұқсас жұмыстар

Абай атындағы орта мектеп мұғалімі

Түсті металлургия

Халықтың жыныстық - жастық құрылымы және денсаулығы

Көркем еңбек

Қазақ халқының қолөнері

Жауынгерлік жанр

Еңбекті ұйымдастыру

ДЕМОГРАФИЯЛЫҚ ФАКТОРЛАР

Медицина қызметкерлер күні

Бейнелеу өнерінің түрлері

Пәндер