Ақуыз құрамы

Презентация қосу

«Оңтүстік Қазақстан медицина
академиясы»АҚ
Биология және биохимия кафедрасы

СӨЖ
Такырыбы: Жай және күрделі ақуыздар.
Гликопротеиндердің, нуклеопротеиндердің құрылысы
мен функциялары

Орындаған:Абдинабиева А.
Тобы: 204 Б ЖМ
Қабылдаған:Кенжебеков П.

Шымкент-2019
Жоспар
І Кіріспе
ІІ Негізгі бөлім
1. Жай және күрделі ақуыздар
2. Гликопротеиндердің құрылысы мен функциялары
3. Нуклеопротеиндердің құрылысы мен функциялары
ІІІ Қорытынды
IV Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Ақуыз - молекулалары өте күрделі
болатын аминқышқылдарынан құралған органикалық зат;
тірі ағзаларға тән азотты күрделі органикалық қосылыс.
Аминқышқылдары қалдықтарынан құралған жоғары
молекуларлық органикалық түзілістер. Ақуыз ағзалар
тіршілігінде олардың құрылысы дамуы мен зат алмасуына
қатысуы арқылы әр алуан өте маңызды қызмет атқарады.
Ақуызды зат құрамында міндетті түрде азоты бар күрделі
органикалық қосылыс.
Ақуыз туралы алғашқы мәліметтер
XVIII ғасырдан белгілі. 1745 ж.
италиялық ғалым Беккори бидай ұнынан
лейковина деген ақуызды бөліп
шығарған. 19 ғасырдың 30-жылдарында
ет, жұмыртқа, сүт, өсімдік
тұқымдарында ақуыздық заттар бар
екені анықталды. Ғалымдардың содан
бергі зерттеулері нәтижесінде барлық
тірі организмдер жасушасында болатын
тірі материя – протоплазма, негізінен,
ақуыздан құралатыны анықталды. Ақуыз
тірі организмнің негізін құрайды, онсыз
Я.Беккори
өмір жоқ.
Фридрих Энгельс пікір бойынша:
«Тіршілік — ақуыз заттарының
өмір сүру формасы».
Ақуыз құрамы

• Ақыздардың қасиеттерін олардың құрамы мен құрылымы
анықтайды. Ақуыз молекуласындағы а-аминқышқылдары
қалдықтарының саны әр түрлі болады, кейде бірнеше мыңға дейін
жетеді. Әр ақуызда а-аминқышқылдары тек осы ақуызға ғана тән
ретімен орналасады. Олардың молекулалық массалары бірнеше
мыңнан миллионға дейін жетеді. Мысалы, жұмыртқа ақуызының
молекулалық массасы 36000, бұлшық ет ақуызының молекулалық
массасы — 150000, адам гемоглобині 67000, ал көптеген
ақуыздардікі > 300000 шамасында. Олар, негізінен, көміртек (50—
55%), оттек (20—24%), азот (15—19%), сутектен (6—7%) тұрады.
Ақуыздардың барлығы екі топқа бөлінеді

күрделі ақуыздар
қарапайым – протеидтер (
ақуыздар – гликопротеидтер
протеиндер ( ,
альбуминдер, нуклеопротеидте
глобулиндер, р
гистондар, ,
глутелиндер, липопротеидтер,
проламиндер, фосфопротеидте
протаминдер, р). Бұлардың
протеноидтар); құрамында амин
қышқылдарынан
басқа заттар да
болады.
Ақуыз молекуласының сыртқы пішіні екі түрлі болады

Біріншісі – шар тәрізді домалақ
– глобулярлы ақуыздар. Бұларға
альбуминдер, глобулиндер,
гемоглобин, пепсин және
өсімдік жасушасының
ақуыздары жатады

Екіншісі фибриллярлық
(талшық тәріздес) ақуыздар.
Бұларға бұлшық ет ақуызы –
миозин, актин, сіңір ақуызы –
коллаген және малдың жүні мен
піллә жібегі ақуыздары жатады.
Түзілуі
Ақуыздың түзілуі - бұл өте күрделі жасушадағы ұсақ бөлшектер-
рибосомаларда жүретін процесс. Қашан, қанша және қандай
ақуыз түзілуі керектігі жайлы мәлімет жасуша ядросындағы ДНҚ,
РНҚ арқылы жеткізіледі.
Ақуыз түзілетін a-аминқышқылдарының радикалды құрамында
ашық тізбек те,тұйық тізбекті әртүрлі сақиналар мен
функциональдық топтар да кездеседі. Ақуыздардың құрылысы өте
күрделі. Ақуыз молекуласы құрылымын: бірінші реттік, екінші
реттік, үшінші реттік және төртінші реттік деп бөліп қарастырады.
Бірінші реттік құрылымы
Полипептидтік тізбектегі аминқышқылдары қалдықтарының қатаң тәртіппен
бірінен кейін бірінің орналасуын бірініші реттік құрылым анықтайды.
Ақуызды құрайтын жүздеген, мыңдаған, миллиондаған а-
аминқышқылдарының қалдықтары өзара пептидтік байланыс (— CO — NH
—) арқылы жалғасады (49-сурет).
Екінші реттік құрылымы
Ақуыздардың көбінің кеңістікте спираль тәрізді
оратылуы екінші реттік құрылым деп аталады. Бұл
құрылым, негізінен, спираль оралымдарында
орналасқан — CO...HN— арасындағы сутектік
байланыстар арқылы іске асады. Шиыршықтың бір
орамында 3 және 5 аминқышқылдарының қалдықтары
болады. Оралымдардың арақашықтықтары 0,54 нм
шамасында
Үшінші реттік құрылымы
Ақуыздық оралма тектес
молекуласы биологиялық
процестердің әсерінен, молекула
арасындағы сутектік байланыс,
—S—S— дисульфид көпіршесі,
күрделі эфирлік көпірше және
бүйір тізбектегі анион мен
катиондар арасындағы иондық
байланыстар арқылы өзара
байланысады да, өте
күрделі үшінші реттік
құрылым түзіледі. Бұл кезде
оралма құндақталып, шумаққа
айналады (52-сурет). Үшінші
реттік құрылым ақуыздың өзіне
тән қасиеттері мен белсенділігіне
жауап береді.
Төртінші реттік құрылымы

Ақуыз молекуласы тек қана бір полипептидік тізбектен тұрса, оның құрылымдары
бірінші, екінші және үшінші реттік болады. Ал ақуыз молекуласы екі және одан да
көп полипепидік тізбектен құралса, онда төртінші реттік құрылым
түзіледі. Төртінші реттік құрылым — кейбір ақуыздарда бірнеше полипептидтік
тізбектердің бір-бірімен күрделі кешенді комплекстерге бірігуі. Мысалы,
гемоглобин құрамына 141 аминқышқылының қалдығы кіретін төрт полипетидтік
тізбектен және құрамында темір атомы бар ақуызды емес бөлшек гемнен комплекс
түзеді. Гемоглобин тек осы құрылымда ғана оттекті тасымалдай алады.
Гликопротеиндер -
құрамында белоктық
компоненттерден басқа
көміртектік компоненттер
болатын күрделі белоктар.
Көміртектік
компоненттерге: манноза,
галактоза, фукоза,
гексозоаминдер, глюкурон
қышқылы, нейрамин және
сиал қышқылдары жатады.
Гликопротеидтердің биологиялық қызметі :
1.Қорғаныштық тіректік,
дәнекерлегіш қызметі буын 2. Жасушалардың өткізгіштігін
сұйықтықтары, шеміршек, қамтамасыз ету, суды ұстау,
сіңір, сүйек, кілегей, эпидермис
т.б. 4. Қанның ұюына кедергі жасау
(гепарин).
3. Иммундық қызметі қанның
топтары, антиденелер, грипп
вирустарын байланыстыру.
6.Гормондар гипофиздің тропты
гормондары.
5.Са — сіңіру және
шеміршектің сүйекке 8. Транспорттық және қорлық
айналуына қатысу. қызметі трасферрин = Fe,
церуллоплазмин -
7. Қан тамырларының Гликопротеидтердің белоктық
серпімділігін қамтамасыз ету бөлімі негізінен белок тәрізді
атеросклероздық өзгерістер. заттардың қатарына жататын
коллагеннен тұрады.
Нуклеопротеидтер

Нуклеопротеидтер — нуклеин қышқылы бар белоктар
кешені, яғни оның құрамы жай белоктар мен нуклеин
қышқылдарының қалдығынан тұрады. Простетикалық топтың
(нуклеин қышқылының) ерекшелігіне байланысты, оларды
дезоксирибонуклеопротеидтер және рибонуклеопротеидтер
деп бөледі. Молекулалық массалары үлкен болып келеді.
Дезоксирибонуклеопротеидтер барлық клеткалардын,
ядросында, митохондрияларында және сперматозоид
шөмішінде кездеседі.
0 Сондықтан, олардан клеткадағы ядроның негізгі бөлігі
құралады және олар ұлпадан айрықша бөлініп тұрады.
Нуклеопротеидтердің биологиялық рөлі зор. Олар клетканың
құрылымдық элементі ғана емес, сонымен бірге тірі ағзаларда
негізгі қызмет атқарады. Бұл белоктардың құрамында гистондар
мен протаминдер нуклеин қышқылымен байланысқан. Олар
ядродағы ДНҚ құрылымын қалыпқа келтіріп, тұрақтандырады.
Клетканың бөлінуі, белоктардың биосинтезі, тұқым
қуалаушылық ақпараттар, көп түрлі коферменттік қызметтер
нуклеопротеидтермен тығыз байланысты. Нуклеопротеидтерге
вирусты белоктар да жатады, оларды осы жағынан қарастыру
өте қызықты.
Нуклеопротеидтер
Оның простетикалық тобы - нуклейн
қышқылдары туындысы болады, оның 2
түрі бар: прост.тобы ДНҚ болатын
дезоксирибонуклеотидте:пост.тобы РНҚ
болатын рибонуклеотидтер. Нуклеин
қышқыдары апопротеинге индық
байланыс арылы қосылады. Апопротеиді-
сілтілі жай ақуыздар портаминдерден
немесе гистондардан тұрады.
ДНП барлық торшалар ядроларының, митохондрийларының
құрамына кіреді, сперматозоидтардың басынан табылған. РНП
рибосомалардың, информасомалардың және вирустардың
кұрамына кіреді. ДНП белоктары гистондар мен протаминдерден
тұрады да, ДНҚ қос оралымы арасындағы саңылауларға
орналасып, құрылымды бекіндіреді және негіздік қасиетін
бақылайды.
Гликопротеидтер — құрамында қанттар (манноза,
галактоза, гексозаминдер, сиал қышқылы және басқалары)
бар күрделі белоктар. Жануарлардың, адамның,
есімдіктердің және микроорганизмдердің барлық
ұлпаларында көп кездеседі. Гликопротеидтерге сілемей
муциндері, тірек ұлпалар (шеміршек, сүйек) мукоидтары
жатады. Сондай-ақ, бұларға глюкурон кышқылы,
хондроитин күкірт қышқылы, гепарин, хитин сияқты
заттардың да қатысы бар. Олар буындарды майлайды,
клетка мембранасы құрылымының қалыптасуына,
иммунологиялық реакцияларға қатысады, эритроциттердің
беткі жағында орналасады, кан тобын (группасын)
анықтайды.
Қорытынды
Ақуыз туралы алғашқы мәліметтер XVIII
ғасырдан белгілі. 1745 ж. италиялық ғалым
Беккори бидай ұнынан лейковина деген
ақуызды бөліп шығарған. 19 ғасырдың 30-
жылдарында ет, жұмыртқа, сүт, өсімдік
тұқымдарында ақуыздық заттар бар екені
анықталды. Ғалымдардың содан бергі
зерттеулері нәтижесінде барлық тірі
организмдер жасушасында болатын тірі
материя – протоплазма, негізінен, ақуыздан
құралатыны анықталды.
Пайдаланылған әдебиеттер

1. Әбилаев С. Молекуалық биология және генетика.
Асқаралы баспасы. Шымкент2008 ж.424 б.
2. С. Ж. Стамбеков, В. Л. Петухов. Молекулалық
биология.
3. А. Ж. Сейтембетова, С. С. Лиходий. Биологиялық
химия.
4. Н. Кенесарина. Өсімдіктер физиологиясы және
биохимия негіздері. Алматы «Мектеп»-1988ж.
5. К. Вилли. Биология. Москва «Мир»-1966г.
НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА РАХМЕТ!

Ұқсас жұмыстар

Рибосомаларды кіші тығыз денешіктер түрінде 1955 жылы

Белок биосинтезі

Нәруыздың құрамына кіретін Тірі құрылымдар

Жұмыртқаның химиялық құрамы

Ақуыз құрылысы

Жай ақуыздар

Ферменттердің ұнның пісіру қасиеттеріне әсері

Құстың негізгі түрлері

Ақуыз қасиеттері

Жай және күрделі ақуыздар. Гликопротеиндердің, нуклеопротеиндердің құрылысы мен функциялары

Пәндер