Токсикологиялық химияның даму тарихы

Презентация қосу

ҚАЗАҚСТАН “Оңтүстік Қазақстан медицина
РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ
ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ академиясы” АҚ
МИНИСТРЛІГІ

Фармацевтикалық және токсикологиялық химия кафедрасы

Биологиялық обьектідегі табиғаты органикалық және
бейорганикалық улы және күшті әсерлі заттарды талдау әдісі
мен теориясын құрудағы отандық және шетел ғалымдарының
ролі
Орындаған: Ақшабаева А.Ғ.
Сақбаев И.Б.
Тобы: В-ФКБ-01-16
Қабылдаған: Мирсоатова М.А.

Шымкент-2020
ЖОСПАР:
І. Кіріспе
ІІ. Негізгі бөлім:
2.1 Токсикологиялық химияның даму тарихы
2.2 Алкалоидтарды және барбитураттарды
бөліп алу тәсілдері
2.3 ХХ ғ. токсикология (сот химиясы)
ІІІ. Қорытынды
ІV. Пайдаланылған әдебиеттер
КІРІСПЕ
• Токсикологиялық химия – улы заттардың және
олардың метаболиттерінің организмдегі
химиялық өзгерістерін, биологиялық тектес
объекттерден оларды бөлу, ашу және сандық
мөлшерін анықтау әдістерін қарастыратын
ғылым.
• Токсикологиялық химия сот химиясы деп аталып,
ал 1965 жылы токсикологиялық химия деген
атпен өзгертірілді.
Токсикологиялық химияның тарихы

• 1714 жылы Петр I бұйрығымен
зорлықпен өлтірілген адамдардың мәйітін
ашу туралы Әскери бұйрығы шығады.
Фармацевттер сот химиясын құрып, осы
уақытқа дейін дамытып келе жатыр.
• 1947 ж. бірінші орыс химия
лабораториясын ашып, лаборатория
ғылымының дамуына соның ішінде
сот-химия талдауында тәсілдерді
кеңінен пайдаланатын аналитикалық
химияның дамуына зор ықпал
жасады.
М.В.Ломаносов
Сот химиясын жаңа реакциялармен және
талдау тәсілдерімен байытқан орыс
ғалымдарының алғашқыларының
қатарында. Ол:
- «Металдық улар» бар биологиялық
материалды азот қышқылымен ыдырату
тәсілін бірінші болып ұсынды;
- Жалпы токсикологияны немесе улар мен
усыздандырғыш заттар заттар туралы
ғылымды қосып жинақтаған «Жалпы және
дербес сот-медицина және полиция
А.П.Нелюбин химиясы» деген қолданбаның авторы.
(1785—1858)
• Сот химиясындағы көрнекті
ғалымдарды бірі.
• 1834ж. «Уларды, уларға қарсы заттарды
айыра тануға және алғашқыларын
денеде немесе оның сыртында
реактивтер деп аталатын химиялық
заттар аса маңызды анықтауға арналған
қолданба» деген кітабы шықты.

А.А.Йовский
(1796-1857)
Ю.К.Трапп фармация мен сот химиясының
дамуына біршама ықпалын тигіздң. Ол әртүрлі
объекттерде улардың барлығына талдау жүргізді,
жалған қолтаңбаларды, сия дақтарын, күйген
ассигнацияларды және басқаларды зерттеумен
шұғылданды. 1877 оның «Сот химия зерттеулеріне
нұсқау» атты кітабы жарық көрді.

Г.Драгендорф
алкалоидтарды ашатын реактив ұсынды,
биологиялық материалдан күкірт
қышқылымен қышқылданған сумен
оқшаулауға негіздеоген алкалоидтарды
бөлудің тәсілін жасады. «Уларды сот
химиялық анықтау» деген кітабын баспадан
шығарып, сот химиясын фармациядан
бөлген, әрі оны дербес пән ретінде оқытқан
бірінші ғалым.
Г.В. Струве

• Сот химиясы саласындағы бірқатар жұмыстарды Г.В. Струве
орындады, ол кең профильді маман болды. Оның еңбектері
сот, аналитикалық және биологиялық химияны дамытуға
арналған. Струве мышьяк пен фосфорды молибдатпен
анықтау реакциясын ұсынды, цианидтерді, морфинді,
стрихнинді және басқа да алкалоидтарды анықтау әдістерін
жетілдірді. Ол биологиялық материалда уларды анықтау
саласында бірқатар күрделі сараптамалар жүргізді.
• Қазіргі уақытта улы және күшті әсерлі заттардың үлкен тобын
алкалоидтар,олардың синтетикалық ұқсастары және кейбір
басқа заттар құрайды.Оларды биологиялық материалдан
оқшаулау үшін тиісті қышқылдармен қышқылданған этил спирті
немесе су қолданады. Бұл топтағы препараттар өзіне тән
бейтарап, қышқыл немесе негіздік қасиеттері болғандықтан,
оларды қышқылданған спирт немесе қышқылданған судан
органикалық еріткіштермен экстракциялап бөліп алу үшін
ортаның белгілі рН мәндерін жасау керек.

Сот химиясы дамуының алғашқы кезеңінде негізгі зерттеу
объеткі ретінде «металдық улар» улы өсімдіктерден алынған
препараттармен уланып өлген адамдардың ағзалары
пайдаланылған.
• 1806 жылы Ф. Сертюрнер апиын
көкнәрінен морфин алды. Бұл
өсімдіктерден таза түрде бөлінген
алғашқы алкалоид еді. Кейін ХІХ
ғасырдың бірінші жартысында
өсімдіктерден басқа да
алколоидтар (хинин, никотин,
атропин аконитин, теобромин,
гармин және басқалар) бөлінеді.
Ол кезде алкалоидтарды
өліктердің ағзаларынан және
Ф. Сертюрнер
ұлпаларынан бөлу тәсілдері
жасалмаған еді.
• 1823 жылы Лассань өлік ағзаларынан
морфинді бөлу тәсілін ұсынды. Бұл сот-
химия талдауы мақсатында ұсынылған
алкалоидтарды бөлудің бірінші тәсілі еді.
Осы тәсілге сәйкес алкалоидтардың болуын
зерттеуге жататын биологиялық материалды
сумен азғана қайнатады, кейін сүзеді.
Алынған су сығындысын құрғағанша
буландырады. Құрғақ қалдықты этил
спиртінде ерітеді. Осы ерітінді
алколоидтарды ашуға пайдаланылады. М.Ж.
Офилла Лассань тәсілін биология тектес
объектерден бірсыпыра басқа
алкалоидтарды бөлуге қолданды.
А.Лассань
Биологиялық материалдан алкалоидтарды
бөлудің Лассань ұсынған тәсілінде бірқатар
айтарлықтай кемшіліктер бар:
• Көптеген алкалоидтардың негіздері суда
ерімейді;
• Бұл тәсіл көмегімен биологиялық материалдан
бөлінген алкалоидтардың құрғақ қалдықтарында
көптеген қоспалар болады;
• Олар тиісті реакциялар көмегімен зерттелетін
заттарды ашуға кедергі болады.
Биологиялық метариалдан дәрілік
қосылыстарды оқшаулаудың қазіргі кездегі
қолданылатын тәсілдері:
1) Дәрілік
қосылыстарды
биологиялық 2) Дәрілік
материалдан қосылыстарды
қышқылданған биологиялық
спиртпен материалдан
оқшаулау. Стас- қышқылданған
Отто тәсілі. сумен оқшаулау.
Алкалоидтарды қышқылданған спритпен
оқшаулау
Спирті сығындыларды
1851 жылы Ж. С. Стас тазарту жолын 1856 жылы
биологиялық материалдан Ф. Отто ұсынды. Ол
алкалоидтарды алкалоидтардың қышқыл
қышқылданған спирттен сығындылардағы қоспаларды
оқшаулаудың бірінші диэтил эфирімен
тәсілін ұсынды. Спиртті экстракциялау тәсілін
қышқылдау үшін ол қолданды. Бұл әдіс Стас-
қымыздық және шарап Отто тәсілі деп аталды.
қышқылдарын қолданды. Кейіннен сілтіленген
Бірақ ол биологиялық сығындылардан
материалдардың алкалоидтарды
сығындыларын экстракциялау үшін
қоспалардан тазартуды хлороформ, бензол, амил
жүргізген жоқ. спирті және басқа сумен
араласпайтын органикалық
еріткіштер ұсынылды.
Алкалоидтарды қышқылданған
сумен оқшаулау
1856 жылы С. Макадам биологиялық
материалдан алкалоидтарды оқшаулау үшін
қымыздық қышқылымен қышқылданған суды
қолданды. Ол алынған сығындыларды
тазарту үшін активтелген көмірді
пайдаланды.

А. А. Васильева 1949
жылы өліктер
ағзаларынан 1943 жылы М. Д. Швайкова
алкалоидтарды мен А. В. Степанов өсімдік
қымыздық тектес өнімдерден
қышқылымен алкалоидтарды оқшаулау
қышқылданған сумен үшін қымыздық қышқылымен
оқшуалау үшін М. Д. қышқылданған суды ұсынды.
Швайкова мен А. В.
Степанов тәсілінің
принципін пайдаланды.
1865 жылы Г. Драгендорф биологиялық материалдан
алкалоидтарды бөлу үшін күкірт қышқылымен
қышқылданған сумен оқшаулауға негізделген тәсіл
ұсынды.
XIX ғ. екінші жартысында ұсынылған биологиялық
материалдан заттарды қышқылданған этил спиртімен және
қышқылданған сумен оқшаулаудың алғашқы тәсілдері тек
алкалоидтарды бөлу үшін ғана қолданылды. Ол кезде негіздік
сипаттағы синтетикалық азотты фармацевтік препараттар
химиясы дамудың тек бастапқы сатысында ғана болатын.
XIX ғ. Соңынан бастап синтетикалық фармацевтикалық
препараттар медицина практикасына ене бастады,
бірсыпыра олардың кейбір өкілдері улануға себепші
болып та үлгерді.
Барбитураттарды күкірт қышықылмен
қышқылданған сумен оқшалау
В.И. Попова күкірт қышқылымен қышқылданған
сумен биологиялық метериалдан оқшаулауға
негізделген барбитураттарды бөлу тәсілін
ашты. Осы тәсіл бойынша, биологиялық материалды
күкірт қышқылымен қышқылданған сумен (рН=2-3)
тұндырады. Алынған сығындыларды қоспалардан
гель-хроматография тәсілімен айырады. Осы мақсатқа
сефадекс G=25 гелін пайдаланады.
Барбитураттарды сілтіленген сумен оқшаулау

• П.Валов, биологиялық материалдан
барбитураттарды сілтіленген сумен бөлуді
бірінші қолданды. Ол, биологиялық материалдан
сығындыларға өтетін қоспаларды тұнбаға түсіру
үшін, натрий вольраматын пайдаланды. Осы
кезде Валов тәсілінің бірнеше түрөзгергіштері
белгілі М.Д. Швайкова өзінің әріптестерімен
ұсынған.
ХХ ғасырдағы сот химия
• Профессор С. П. Дворниченко сот - химиялық
талдау саласында өз зерттеулерінің деректерін және
әдеби деректерді жинақтап, 1900 жылы сот
химиясының басшылығын шығарды.
• Отандық сот химиясының дамуында үлкен рөл
проф А. П. Дианилға (1851 -1918) тиесілі. Ол отыз
жылдан астам медициналық-хирургиялық
академияда жұмыс істеді. Осы уақыт ішінде А . П.
Дианил шамамен 5000 талдау жасады. Академияда
ол ішкі істер министрлігінің Медициналық
департаментінде жұмыс істеді. 1904 жылы А. П.
Дианин бас сот-химиялық сарапшысы болып
тағайындалды.
Сот химиясын одан әрі дамытуда отандық ғалымдар мен
жоғары фармацевтикалық оқу орындары үлкен рөл атқарады.
1920 жылы екінші Мәскеу университетінің химия-
фармацевтика факультетінде және Петроградск химия-
фармацевтика институтында сот химиясының алғашқы
кафедралары құрылды, олар сот-химиялық талдау саласындағы
ғылыми зерттеулер орталығы және сарапшы-химиктер
дайындау орталығы болды. Кейінірек сот химия кафедрасы
басқа институттарда құрылды.
• Ташкент фармацевтикалық институтының
токсикологиялық химия кафедрасында улы
химикаттарды негізінен талдауға арналған бірқатар
зерттеулер орындалды. Токсикалық заттарды талдау
саласындағы зерттеулер фармацевтикалық және
басқа институттардың токсикологиялық химия
кафедраларында орындалады.
ХХ ғасырдағы Қазақстандағы сот химия

• Токсикология жеке ғылым саласы ретінде XX ғасырдың
ортасында қалыптасты. Республикада токсикологиялық
зерттеулер XX ғасырдың 50-жылдары Қазақстан Ғылым
академиясының Өлкелік паталогия
институты (қазіргі Гигиена және эпидемиология
ғылыми-зерттеу орталығы) жанынан гигиена және
кәсіби патологиялық сектор ашылғаннан кейін
басталды.
• Қазақстанда токсикология ғылымының қалыптасып,
дамуына үлес қосқан ғалымдар: О.С.Глозман,
Б.Атшабаров, Т.Х.Айтбаев, А.А.Мәмбеева,
В.П.Чемакина, Н.П.Касаткина, И.Т.Төлеев,
Э.Л.Бейсебаева, Е.А.Біртанов, т.б.
ҚОРЫТЫНДЫ
• Токсикологиялық химия - заманауи медицинада кең таралған
дәрілік заттар, арнайы препараттардың топтарына, аз және бір
реттік аз көлемдегі мөлшерін қабылдаудағы адам ағзасына
физиологиялық әсер ететін түрлеріне және т.б. бөлімдерін
қарастыратын ғылым болып табылады. Мұндай дәрілік заттар
улы немесе күшті әсер етуші деп аталынады. Қандай дәрілік
заттар улы болып табылатындығы (А тізімі) және қайсысы
күшті әсер етуші ретінде (Б тізімі) қарастырылатыны
Фармакопеяның басылымдарында (МФ Х СССР) көрсетілген
Бұл тізімдегі дәрілік заттар мөлшерден тыс қолданылғанда
өлімге алып келу қаупі бар заттарды токсикологиялық химия
пәні үйретеді. Токсикологиялық химия XVII ғ. бастау алып ,
әлі күнге дейін даму үстінде.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР:

1. Вергейчик Т.Х. Токсикологическая химия:
учебник для студентов фарм. вузов и факультетов /
Т.Х. Вергейчик ; ред. Е.Н. Вергейчик . - 3-е
изд.,перераб. и доп. - М.: МЕДпресс-информ,
2012. - 432 с.
2. Токсикологическая химия: метаболизм и анализ
токсикантов: учебное пособие + СD/ под ред. Н.И.
Калетиной. – М., 2008. – 1016 с. Переплет.
3. Токсикологическая химия: учебник / под ред. Т.В.
Плетеневой. – 2-ое изд.– М., 2008. – 512 с.
4. https://xumuk.ru/toxicchem/2.html
5. https://ppt-online.org/103719

Ұқсас жұмыстар

Химиялық талдау

МЕКТЕП ХИМИЯ КУРСЫНЫҢ ҒЫЛЫМИ НЕГІЗІНДЕ ОҚУШЫЛАРДЫҢ БІЛІМІН ЖЕТІЛДІРУ

Химиялық талдау әдістері

Химиялық-токсикологиялық зерттеулерге сынама алу қағидасы және оны жеткізу талабы туралы ақпарат

Химиялық-токсикологиялық зерттеулерге сынама алу қағидасы және жеткізу талабы

Органикалық реакциялардың механизмдері

Химия оқулықтарының тарихы

ХИМИЯНЫҢ ЖӘНЕ БИОХИМИЯНЫҢ ДАМУЫ ТАРИХЫ

Өсімдік тектес улы заттардың токсикологиясы

Химияның басқа ғылымдармен байланысы

Пәндер