Жынысты көбею

Тақырыбы : «Организімдердің көбею түрлері»

Мазмұны

1. Кіріспе. Эмбриология ғылымының қысқаша даму тарихы.

2. Организмдердің көбею түрлері.

3. Жыныссыз көбеюдің түрлері: бүршіктену, вегетативті, бөлшектену

- полиэмбриония, спора арқылы

4. Жынысты көбеюдің түрлері: зигота; гермофродиттік; партогенез.

Жер бетіндегі тіршілік барлық тірі организмдердің ерекше қасиеті - көбею және даму заңдылықтарының арқасында жалғасуда.

Организмнің көбеюі

Организмнің көбеюі дегеніміз-жеке санының артуы, өзінен кейін ұрпақ қалдырып, түрдің сақталуын әрі табиғатта таралуын қамтамасыз ету.

Көбеюдің түрлері

Жыныссыз

Жынысты

моноцитогенді

полицитогенді

шизогония

эндогония

бүршіктену

Спора түзілу

бүршіктену

Тізбектеліп бөліну

полиэмбриондық

Бір жасушалы

Көп жасушалы

Жыныссыз көбеюдің артықшылықтары

Қарапайымдылық.

Тиімділік.

Пайдалы қасиеттер ұрпақтан-ұрпаққа беріледі.

Олардың саны салыстырмалы түрде тез өсуде.

Жыныссыз көбеюдің кемшілігі

Тұрақты емес, тұрақсыз ортада тіршілік етуді қамтамасыз етпейді.

Жаңа белгілер сирек кездесетін жағдайлардың нәтижесінде пайда болады.

Жыныссыз көбею

Жыныс жасушаларының қатысуынсыз жүреді, ұрпақтың ата тегімен генетикалық ақпарат, морфологиялық, анатомиялық және физиологиялық жағынан бірдей болуымен сипатталады, оның негізінде митоз процесі жатыр.

Виды митотического деления 1:

Монотомия

Полинтомия

Шизогония

Митоздық бөлінудің түрлері 2:

Изотомия - аналық жасуша тең бөліктерге бөлінеді

Анизотомия - аналық жасуша тең емес бөліктерге бөлінеді

Қарапайым бөліну

Митоз арқылы бөлінудің нәтижесінде ата тегімен бірдей ұрпақ пайда болады. Бұл қарапайымдыларға тән.

Спора түзілу

Көптеген өсімдіктер, саңырауқұлақтар және кейбір қарапайымдылардың тіршіліктерінің белгілі бір сатысында спора түзіледі. Тығыз қабықшамен қапталған, жасушаларды қоршаған ортаның қолайсыз жағдайларында қорғайтын жасушалар споралар деп аталады.

Вегетативті көбею

Көптеген өсімдіктерге тән жыныссыз көбеюдің түрі. Мұндай көбею кезінде организмнің бір топ жасушалары бөлініп жаңа организм түзеді, генетикалық материалдары бірдей организмдер түзіледі. Тірі ағзалардың түріне байланысты вегетативті көбеюге арналған әртүрлі мүшелер мен өсінділер пайда болуы мүмкін.

Бүршіктену

Кейбір саңырауқұлақтар мен жануарларға тән. Олардың денелерінде бүршік өсіп шығады, сосын ол бөлініп жаңа организмге бастама береді.

Бөліну - жыныссыз көбеюдің қарапайым формасы

Қарапайым бөліну

Митоздық бөліну дене клеткаларының балдырларға, инфузорияларға, талшықтыларға тән.

Шизогония

Бұл цитокенессіз ядроның көп реттен бөлінуі. Содан кейін цитоплазма ядроның жанына шоғырланады және бір аналық жасушадан көп 12-14 жасушалар түзіледі. Мысалы:плазмодий.

Споратүзу

Спора - өте тығыз қабықшалы жасушаның ерекше түрі. .

Споралы өсімдіктер

Көбею циклінде жынысты ұрпақ гаметофит басым. Антеридий мен архегонийда гаметофитте қозғалмалы сперматазоид және қозғалмайтын жұмыртқа жасушасы дамиды.

Бүршіктену

Аналық дарада ядросы немесе нуклеиды бар төмпешік түзіледі. Бүршік аналық дараның мөлшеріне жеткенше өседі, содан кейін бөлшектеніп жеке өмір сүре бастайды. Мысалы: ашытқылар, саңырауқұлақтар, инфузориялар және гидралар.

Ашытқылардың бүршіктенуі

Гидраның бүршіктенуі

Фрагментация

Бауырымен жорғалаушыларда бұлшықеттерінің кенеттен жиырылуы арқылы омыртқалар аралығынан құйрық үзілгенде қан ақпайды. Мерзімді уақытта құйрық қайтадан қалпына келеді. Жоғалған бөліктің қайтадан қалпына келуін регенерация дейміз.

Тамырдың көбеюі

Жапырақтың көбеюі

Полиэмбриония

Әрқайсысынан жаңа организм беретін эмбрион бірнеше бөлікке бөлінеді.

Клональді микрокөбею

Жасанды жағдайда, бір жасушадан тұтас организм қалыптасады. Мысалы: өсімдіктер

Қорытынды

Эволюциялық тұрғыдан жыныссыз көбею жыныстық көбеюге дейін пайда болды;

Жыныссыз көбею негізінде қолайлы жағдайда түрлердің саны тез көбейе алады

Барлық ұрпақтың генотипі аналыққа ұқсас

Жаңа пайдалы белгілер салыстырмалы түрде сирек кездесетін мутациялардың нәтижесінде ғана пайда болуы мүмкін

Жынысты көбею

Процесіне ата-ана бірдей қатысады. Жынысты көбеюде ата-анадан ұрпаққа тұқымқуалау қасиеттері беріледі. Аталынған көбею түрі бір жасушалы және көп жасушалы организмдерге жынысты көбею болып екі топқа бөлінеді.

Бір жасушалы және көп жасушалы организмдер

Коньюгация уақытында донор-реципиентке өзінің генетикалық материалын плазмалық көпір көмегімен жартылай бере алады.

Бір түр арасында даралардың генетикалық ақпаратпен алмасуы

Изогамия

Гетерогамия

Гамета = Гамета

Гамета ≠ Гамета

≠

Гаметалар типі

Жыныс жасушалары

Гаметалар-хромосомалар жиынтығы болып келетін жыныс жасушалары. Олардың екі түрі: аналық және аталық гаметалар болады. Аналық және аталық гаметалардың қосылуы нәтижесінен зигота түзіледі.

Гаметалардың ерекшеліктері

Ұрықтану

сырттай

іштей

Жыныс бездері

Аналық жыныс безі

Аталық жыныс без

Жұмыртқа жасушасы

сперматозоидтар

Зигота- ұрықтанған жұмыртқа жасушасы

Көптеген организмдер ұрықтанбаған жұмыртқа жасушасы-партеногенез жолымен көбеюге бейімделген. Партеногенез цикл бойынша болады, мысалы: дафния жазда партеногенетикалық, күзде-зигогенез арқылы дамиды. Партогенез және зигогенездің берілуі гетерогония деп аталады. Партеногенез араларға, құмырсқаларға, кейбір омыртқалыларға(балық, қосмекенділер, бауырымен жорғалаушылар), дафнияға тән.