ТІЛДІҢ УНИВЕРСАЛДЫ ТАБИҒАТЫ ЖӘНЕ КОГНИТИВТІ ЛИНГВИСТИКА

Презентация қосу

ТІЛДІҢ УНИВЕРСАЛДЫ ТАБИҒАТЫ
ЖӘНЕ КОГНИТИВТІ ЛИНГВИСТИКА

Орындаған: Әлімжан А.Б.
Тексерген: Сембаева А.Ғ.
ЖОСПАР:
Глоссарий
Когнитивті лингвистиканың пайда болуы
Когнитивті лингвистика пән ретінде
Ғалымдардың пікірі
Когнитивті лингвистиканың қазақ тіл біліміндегі орны
Когнитивтік лингвистикадағы басты термин
Қорытынды
ГЛОССАРИЙ
Когнитивтік ғылымның пегізгі пәні адам
санасы мен оның технологиялық ойлауы.Бұл
пәнаралық ғылым адам санасының белгілі бір
жақтарын, ең алдымен оның жүйелі түрде
ойлауымен және дүниені тану үдерістерімен
байланысын зерттеуге арналған.

• Когнитивтік лингвистика когнитивтік
құрылымдарды қарастырумен қатар, адам
санасында тілдік және тілдік емес
білімдер жүйесінің құрылымын, сондай –
ақ тілдік және тілдік емес ақпараттарды
игеру, өңдеу, қолдану тәрізді әрекеттердің
жүзеге асуын қарастырады.
КОГНИТИВТІ ЛИНГВИСТИКАНЫҢ
ПАЙДА БОЛУЫ
Когнитивті лингвистиканың қалыптасу, даму тарихы бүгінгі
таңдағы танымдық (когнитивтік) ғылым өзінің бастауын
ежелгі дәуірден алатындығы белгілі, себебі танымдық
ғылымның нысаны болып саналатын таным, олардың өзара
қатынасы сонау ерте замандардан пікірталас тудырып
келген түсініктер. Бұл дегеніміз танымдық ғылымның ең
маңызды да,басты мәселесі классикалық мәселе - тіл мен
ойлау екендігін анықтай түседі. Поэтикалық мәтіндегі тіл
мен ойлаудың өзара қатынасы ертеде философтарды бірден
бір ойландырған мәселе болса да, бүгінгі таңда осы мәселе
де күн тәртібінде тұрғандығын көруге болады.
КОГНИТИВТІ ЛИНГВИСТИКАНЫҢ
ПАЙДА БОЛУЫ
Платонның пікірі бойынша атаулар
көмегімен қоршаған ортаны танып білу
танымдық құрылымның теменгі сатысын
ғана құрайды, ал бұл процестің ең
жоғарғы сатысы байқап бағдарлап, мен-
мағынасын түсіне танып білу болып
саналады Платонның тілдің танымдық
қызметін бұндай шектеуі сол дәуірдегі
тілдік символдық ретінде қарастырмай,
табиғи белгі тұрғысынан қарастыру
көзқарасының қалыптасуынан деп
тұжырым жасауға болады
КОГНИТИВТІ ЛИНГВИСТИКАНЫҢ
ПАЙДА БОЛУЫ
Лингвистика гылымындағы когнитивті лингвистика деген термин 80-ші жылдары
М.Бирвиштің еңбегінде сөз болған. Әйтсе де тілдік құбылысты когнитивтік тұрғыдан
зерттеудің жалпы үрдісі 60-70-жылдары амеркандық Хомский, Лакофф, Коок т. б.
ғалымдардың еңбектерінде айтылған болатын. Негізіне бұл бағыт өз бастауын В. фон
Гумбольдттың лингвистикалық философияға қатысты зерттеулерінен алады деген
тұжырым бүгінгі күнгі лингвистика ғылымындағы ғылыми айналымда кең көлемде
қолданылады

М.Бирвиш
Хомский Лакофф
КОГНИТИВТІ ЛИНГВИСТИКАНЫҢ ПАЙДА БОЛУЫ
1990 жылдарға дейін когнитивті тіл білімі бір-бірімен
тоғыса қоймаған жеке зерттеу бағдармаларын,ғылыми
көзқарастар жиынтығын құрады. Оған жоғарыда аталған
еңбектерге қоса, тілшілер маңызды танымдық
қорытындылар жасаған Т. ван Дейктің, Дж Хэйманның,
Т.Гивонның ғылыми көзқарастарын да жатқызды.
Когнитивистер тек 1980-1990 жылдардан бастап дүниеге
келген жұмыстар ғана жаңа сипаттағы, тың үлгідегі
когнитивті зерттеулердің бастамасын құрды деп есептелінді.
Жалпы когнитивтік лингвистиканың алғашқы идеялары
Гумбольдт Уорф, Сепир сияқты ғалымдар еңбегінен бастау
алады
КОГНИТИВТІ ЛИНГВИСТИКАНЫҢ
ПАЙДА БОЛУЫ

Ә. Қайдар Е. Жанпейісов М.М.Копыленко
КОГНИТИВТІ ЛИНГВИСТИКАНЫҢ
ПАЙДА БОЛУЫ

Ж. Манкеева
Н. Уәлиев
КОГНИТИВТІ ЛИНГВИСТИКАНЫҢ
ПАЙДА БОЛУЫ
Когнитивті лингвистика ХХ ғасырдың ортасына қарай қарқынды
дами бастады Осы бағытта ғылыми зерттеу еңбектері жарық
керді Зерттеушілер тілдің ғаламның тілдік бейнесін түзу
қызметіне ерекше назар аударды. жаңа теорияның шын мәніндегі
концептуалдық қағидаларының негіздеуі карқынды даму үстінде
КОГНИТИВТІ ЛИНГВИСТИКА
ПӘН РЕТІНДЕ
Когнитивті лингвистика тіл арқылы қоршаған
ортаны, адамзат қасиеттерін, қоғамдық құбылыстар
мен жаратылысты танып-білудің ғылыми-теориялық
негіздерін қарастырады. Сондықтан когнитивті
лингвистика тіл білімінің танымдық бағыттары мен
аспектілерін әр түрлі қырынан ғылыми негіздейді
және адамның таным процесіне қатысты білімін
тереңдетіп, тәжірибесін молайтады
КОГНИТИВТІ ЛИНГВИСТИКА ПӘН
РЕТІНДЕ
Когнитивті лингвистика пәнінің мақсаты - тіл біліміндегі
танымдық теорияның ғылыми негіздерін меңгерту,оның
басты тұжырымдары мен негізгі қағидалары арқылы
студенттердің ой өрісін кеңейту.Негізгі мақсаттың жүзеге
асуы үшін орындалатын міндеттер:
тіл біліміне қатысты таным
тіл білімі мен когнитивті
теориясының негізгі
лингвистиканың бір-бірімен
қағидаларын игертіп, оны
байланысын көрсете білу
дұрыс қолдану білуге үйрету;

студенттердің ойлау қабілетін,
қоршаған ортаны зерттеп тану
қасиетін, өзіндік ой-пікірін дәлелдеп
жеткізе білу дағдысын жетілдіру,
олардың дүниетанымын кеңейту
ҒАЛЫМДАРДЫҢ ПІКІРІ

В 3.Демьянков адамдар
мағыналық нәрселермен
ойлағандықтан адамның іс-
әрекетінің
интенционалдығын
зерттемей, тек қана
символдармен ғана
түсіндіруге әкеліп соғады
дейді
ҒАЛЫМДАРДЫҢ ПІКІРІ
Когнитивті лингвистика ғылымына
қатысты Р. Шелард бұндай
сипаттама жеткіліксіз дей келе, өз
тарапынан адам ми қыртысындағы
ментальды процестерді белгілі бір
жүйеге келтіріп, басқарып
отыратын жалпы қағидалар туралы
ғылым деген анықтама береді Ал
бұл принциптердің пайда болуы
мен олардың қызмет атқаруын
ғалым жалпы дүниенің белплі бір
заңдылықтарға сүйенетіндігімен
ұштастырып, ойлау"заңдылықтары
мен механика заңдылықтары
арасында ұқсастықтар табады
КОГНИТИВТІ ЛИНГВИСТИКАНЫҢ ҚАЗАҚ
ТІЛ БІЛІМІНДЕГІ ОРНЫ
Когнитивті лингвистика гылымының
қазақ тіліндегі орны мен қазақ тіл
білімінің негізін салушы ғалымдардың
танымдық ғылымның орны мен олардың
теориялық аспектілерін зерттеуші Э
Оразалиева мынадай ерекшеліктерін
көрсетіп береді ХХ ғасырдың 30-
жылдарында қазақ тіл білімінде Жұбанов
лингвистикалық зерттеулерді жаңа
мазмұнда, жаңа идеялық бағытта дамыту
қажеттігіне назар аударды
КОГНИТИВТІК ЛИНГВИСТИКАДАҒЫ
БАСТЫ ТЕРМИН
Б.А.Маслова когнитивтік лингвистикаға төмендегідей
міндеттерді жатқызады:
1 Ғаламды тану мен пайымдау іс-әрекеттің даму барысы, өрістеу
қалпындагы тілдің рөлі
2. Ғалам туралы ақпарат алу, қайта өңдеу және бөлу процесіндегі
тілдік білімдер
3 Білімді концептілеу мен қатегориялау процестері, медениет
тілдік тұрғыдан қатегориялаумен концептілеудің құралдары мен
суреттеу
4 Концептілік аймақты ұйымдастыратын және оның бөлігі болып
табылатын концептілер жүйесін суреттеу
5 Ғаламның тілдік бейнесі мәселелері
ҚОРЫТЫНДЫ
Когнитивті лингвистика ғылымындағы ғаламның тілдік бейнесі
теориясының тілдегі номинация, таңба, уәж т. б. мәселелерімен тығыз
байланыстығы мен сабақтастығын былай қойғанда, грамматикалық
құрылымға тікелей қатысты болады. Осыған орай ғылымның
диалектикалық әдісіне сай уақыт факторларының мәніерекше екенін
аңғаруға болады. Демек ғаламның тілдік бейнесі де тілдің даму барысымен,
мәдени рухани және сананың дамуымен байланысты мифтік ойлаудан
поэтикалық ойлау дәрежесіне дейін өзгеріп,дамып отырады. Тілдік
семантиканың құралдары арқылы тілдік санада сақталған дүниенің бейнесі
уақытпен кеңістіктегі мезгілге сай белгілі бір дәрежеде реликтілік,
архаикалық деңгейде сақталуы мүмкін. Бірақ олар-тілдің
ұйымдастыруымен сақталған дүниенің тұтас тұжырымдамасы
(концептуализация), тілдікиұжымның лексика, фразеология, грамматикада
көрініс тапқан ұлттық-мәдени тәжірибесінің тілдегі көрекбейнесі болып
табылады
Пайдаланылған әдебиеттер:
https://edu.semgu.kz/data/2280/4fea3d32-
1805-11e5-88d8-f6d299da70ee%D0%A1%
D0%B0%D0%BC%D0%B5%D0%BA%D0%B
1%D0%B0%D0%B5%D0%B2%D0%B0%20
%D0%AD.%D0%9C.%20%D0%AD%D0%9B
%D0%95%D0%9A%D0%A2%D0%A0%D0%
9E%D0%9D.%
D0%9E%D2%9A%D0%A3%D0%9B%D0%A
B%D2%9A.pdf
https://baribar.kz/student/1680/kognitivtik-li
ngvistika-qalyptasuy
/
https://zharar.kz/id/15678
https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0

Ұқсас жұмыстар

Тіл мен таным бірлестігі

Когнитивтік лингвистика

ДОСТЫҚ КОНЦЕПТІСІ

Когнитивтік лингвистиканың тарихы

Когнитивтік тіл білімінің лингвистика табиғи бағыты

Қазақ тіл білімінде когнитивті лингвистиканың зеріттелуі

Когнитивтік лингвистика ғылымының лингвистика ғылымының басқа салаларымен байланысы

Жалпылама тіл білімі

ӘЛЕУМЕТТІК ЛИНГВИСТИКАНЫҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ

ТІЛ ЖӘНЕ ОРТА ӨЗАРАӘРЕКЕТ ЕТУ МӘСЕЛЕЛЕРІ

Пәндер