Тұлғалар құқығы

Презентация қосу

Сабақтың тақырыбы :
Тұлғалар
құқығы

Орындаған : Серікбол
Балжан
Құқықтану 102 топ
Жоспар :

Құқық қабілеттілігі мен әрекет қабілеттілігі
ұғымы
Capitis deminutio және азаматтық құрмет
Құқықтық жағдайы рим азаматтары, латиндар,
перегриндер, колондар
Рим жеке құқықтағы заңды тұлға ұғымы.
Рим азаматтарының құқықтық жағдайы .
Тұлға
түсінігі
Тұлға терминімен құқықтың субъектісі
анықталады. Тұлға болып рим
қоғамында жекелеген адамдар мен
заңды тұлғалар саналған. Жеке
тұлғалар-азаматтар, ал жеке
тұлғалардың қауымдастығы және жеке
тұлғаларға тәуелді емес мекемелер-
заңды тұлғалар. Тұлға бұл құқықтарға
ие адам.
Құқықтық қатынастардың
субьектілері абстрактті тұлғалар
(персона) ретінде ғана жасайды.
Бірақ құл иеленуші қоғамда
барлық адамдар тұлғалар
ретінде қарастырылған.
Құқыққабілеттілік

Құқықтардың жиыны тұлғалардың
мәртебесін анықтайды. Мәртебе жоғары
болған сайын құқық қаблеттіліктің көлемі
кең болады. Құқық қаблеттілік бұл
құқықтың субьектісі болу үшін мүмкүндік
береді. Құқықтарға ие болу қабілеттілігі
құқыққабілеттілік деп аталған. Құқыққабілеттілік адам
туған кезден бастап пайда болады да өлген кезде
тоқтатылады. Бірақ бұл ережеден ауытқитын
жағдайлар да болған. Мысалы, егер анасының
жатырында жатқан бала мұрагерлік субъектісі болған
жағдайда немесе баланың пайдасына қатысты сұрақтар
туындаған жағдайда.
Ерте Римде толық құқыққабілеттілік үш
элементтен тұрған:

Отбасылық
жағдайы – status
familiae, яғни
Азаматтық отбасы
жағдайы - status басшысының
civitatis, рим билігінде
Еріктілік жағдайы азаматтарының болмау.
- status libertatis, қатарында болу.
яғни ерікті болу,
құл болмау. -
Еріктілік жағдайы -
status libertatis,
яғни ерікті болу,
құл болмау.
Жеке құқықтық қатынастарда
құқыққабілеттілік екі
элементтен тұрады :

2) jus commercii –
1) jus conibiі – рим
мүліктік қатынастардың
некесіне тұру құқығы;
субъектісі болу құқығы;
Еріктілік жағдайы тұлғаларды еріктілер және құлдар деп
бөлді. Ал, азаматтық жағдайы рим азаматтары және басқа
ерікті азаматтар деп бөлді. Отбасылық жағдайы бойынша
отбасы басшысы және оған бағыныштылар деп бөлінді.
Тұлға үшін тек құқыққабілеттілік мәнді болды, бірақ ол
өзінің мәнін жоғалтар еді, егер де сыртқа шықпаса. Бұл
сыртқа шығару әрекетқабілеттілік арқылы түсіндіріледі.
Әрекетқабілеттілік- бұл тұлғаның өз әрекеттерімен өзіне
құқықтар мен міндеттерді туғызу қабілеттілігі.
Рим құқығы тек ерікті азаматтардың құқыққабілеттілігін
таныды. Бірақ кез келген ерікті азаматты құқыққабілетті
деп танымайтын. Ерте кезде толық құқыққабілеттілік тек
рим азаматтарында танылды.
Рим некесiнде баланың

Рим азаматтығын алу
туылуы;

жолдары: Рим азаматы өз құлын
құлдықтан босатуы;

Рим азаматы шет елдiктi бала
қылып асырап алатын болса;
Сонымен қатар рим азаматтығы құлдықтан
босату арқылы, бала асырап алу арқылы,
жекелеген тұлғаларға, қауымға, провинцияларға
ерекше акт арқылы рим азаматтығын беру
арқылы алынатын. Құқыққабілеттілік жария
құқық аясында мыналарды қамтыды: тұрақты
әскерде қызмет ету құқығы, халық
жиналыстарына қатысу және сайлау құқығы;
магистрде лауазым алу. Өзінің құқықтық
жағдайына байланысты рим азаматтары ерікті
туылғандар және рим азаматымен құлдықтан
босатылғандар деп бөлінді.
Тұлғаның құқықтық жағдайының шектелуінің
ерекше жағдайы арынан айырылу болды.
Арынан айырылу жағдайы қылмыс үшін
сотталған жағдайда; некеге қатысты
құқықтық нормаларды бұзған жағдайда; ұят
істермен айналысқан жағдайда орын алды.
Рим азаматтығы еркіндігін жоғалтумен
байланысты жойылып отырды.

Рим азаматтары 2 топқа бөлiнедi:
1. Ерiктi туылғандар-ingenlu
2.Құлдықтан босатылғандар-
ubertini
Латиндар - Лациум тұрғындарын және
олардың ұрпақтарын атады. Олардың жария
құқықтары рим халық жиналыстарына қатысу
және дауыс беру еді. Олардың мүліктік
дауларын рим соттары қарады. Латиндар jus
conibiі және jus commercii құқығына ие болды.
Латындардың құқықтық жағдайы дүниеге
келумен, мемлекеттік өкіметтің актісімен латын
азаматтығын беру арқылы анықталады. Рим
азаматтарының ерікті түрде латын
азаматтығына көшуі жер алу мақсатында,
латын азаматының құлдықтан босатуы арқылы
жүзеге асырылды.
Перегриндар –рим колонияларының
тұрғындары, сонымен қатар Ерте Римнің
аумағындағы шет мемлекеттердің
тұлғалары. Бастапқы кезде
перегриндардың мүлде құқықтары болған
жоқ, бірақ сауда айналымының дамуына
байланысты преторлық құқықпен қорғалды.
212 жылы б.э. император Каракалла оларға
рим азаматтығын сыйға береді. Осы
жылдан бастап рим азаматтары мен
перегиндардың құқыққабілеттіліктері
бірдей болды.
Құлдардың құқықтық жағдайы құқықтың объектісі ретінде танылды.
Құлдық күң-анадан туу, қамауда болу, құлдыққа сату немесе өлім жазасына
кесу немесе кен орындарына жұмысқа жіберуге жазаланса орнады.
Құлдық құлды бостандыққа жіберумен тоқтатылды. Уақыт өте келе
құлдың мәртебесі жақсара бастады. Империя кезеңінде құлдар
құлиеленушінің мүлкінің бір бөлігін басқару және пайдалану құқықтарын ала
бастады, яғни кейбір мүліктік құқықтарға ие болды. Қабілетті құл өзіне
мүлік жинау және сол мүлік арқылы қожайынынан еркіндігін алуға
мүмкіндігі болды.
Егер құл, тек преторлық құқыққа тиесілі қожайыннан латын еркіндігін алса,
онда ол квириттік құқыққа сол қожайынның ерігін (еркін) қажет етеді.
Немесе, құл квириттік және преторлық құқыққа тиесілі қожайыннан латын
еркіндігін алса, сол еркіндікке жіберген қожайынының азаматтығын ала
алатын, яғни латын болатын және квирит құқығына ие бола алатын. (Гаи
Институциясы).
Принципат кезінен бастап құлдықтан босатудың басқа да
жағдайлары болды. Мысалы, қожайынын өлтірген адамды тапқан құл
құлдықтан босатылатын, 20 жыл ерікті адам секілді жүрген кұл
құлдықтан босатылатын. Бірақ Іех Аеlіа Sепtіа заңдарды құлдарды
босатудың келесідей талаптарын орнатты:

- 30 жасқа толмаған құлды босату немесе 20 жасқа
толмаған қожайын құлды босататын болса ерекше
комиссияның алдын ала тексеруі қажет болды;

- Таңбаланған құлдар босатылғаннан кейін перегриндар
қатарына жататын.
Рим құқығы бойынша құқықтың субъектісі ретінде жеке тұлғамен
қатар заңды тұлға да өмір сүрді, бірақ рим құқығы заңды тұлға ұғымын
анықтаған жоқ. Бірақ, 12 кесте заңдарында әртүрлі діни және кәсіби
сипаттағы корпорациялар туралы айтылған. Рим құқығы заңды
тұлғалардың үш түрін таныды:
жеке корпорациялар;
муниципиилар;
қазына.
Корпорациялар діни және кәсіби қағида бойынша құрылды.
Бастапқыда корпорацияларды құрудың толық еркіндігі берілді.
Монархияға көшуге байланысты корпорациялар өкіметте сенімсіздік
туғызуына байланысты таратылды. Бұдан кейін оларды құру үшін
арнайы рұқсатты қажет ететін заң шығарылды. Олар діни және
кәсіби қағида бойынша құрылды.
Назар
Назар аударғаныңызға
аударғаныңызғарахмет
рахмет!!

Ұқсас жұмыстар

Халықаралық құқық

Табиғатты пайдалану құқығы

Табиғат объектілеріне меншік құқығы және табиғи ресурстарды пайдалану құқығы

Табиғатты пайдалану құқығы туралы

ЖЕР ҚҰҚЫҒЫ

Жер қойнауын пайдаланушыларға салық салу

Құқық және мәжбүрлеу

МЕНШІКТІҢ ОБЪЕКТІЛЕРІ

Авторлық құқықтың ауысуы

Экологиялық құқықтың ұғымы

Пәндер