ЖОҒАРҒЫ ЖҮЙКЕ ӘРЕКЕТІ ТУРАЛЫ ТҮСІНІК

Жоғары жүйке әрекеті және оның жасқа сай ерекшеліктері

Орындаған: Ещанова Ж. Н

Жоғарғы жүйке әрекеті туралы түсінік

Жоғары жүйке әрекетіне ми сыңарлары мен оның қыртысының қызметі жатады. Жоғарғы жүйке әрекеті адам организмінің сыртқы ортамен қарым - қатынасының тиімді қалыптасуын зерттейді.

Жоғарғы дәрежедегі қызметтер

ес

сана

ойлау

көңіл-күй

түс көру

ұйқы

гипноз

Алғаш рет психикалық қызметтің негізі ретінде рефлекстік қағиданы и. м. сеченов 1863 ж дәлелдеді.

XX ғасырдың басында И. П. Павлов ми қыртысын зерттеуде көптеген өзгерістер енгізді. Адамның мінез - құлқы негізінде, ЖЖІӘ-нің маңызды орын атқаратынын атап көрсетті. Сілекей бөліну үрдісін зерттей келе И. П. Павлов шартты рефлексті ашты. Ол шартты рефлекстің жоғарғы деңгейі тітіркендіргіш емес, оған ілесіп жүретін сигнал екенін көрсетті.

Шартты мен шартсыз рефлекстердің айырмашылығы

шартсыз

Туа пайда болады;

Орындалу үшін ешқандай қосымша жағдай ларды қажет етпейді;

Тітіргендіргіш әсер етісімен шартсыз жауап пайда болады;

Тұқым қуалайды;

Рефлекс тұрақты, әрі нық

шартты

Сыртқы ортамен байланыстың арқасында пайда болады;

Пайда болуы үшін сыртқы ортаның тұрақты белгілері болуы қажет;

Тұқым қуаламайды;

Тұрақсыз

Шартты рефлекстердің пайда болуына қажетті жағдайлар

әсер етуші шартты және шартсыз тітіркендіргіштің болуы;

тітіркендіргіштің тұрақты ретпен әсер етуі;

аталған жағдайлардың ұзақ уақыт көп қайталануы;

шартты тітіркендіргіштің шартсыз тітіркендіргіштен әлсіздеу болуы;

жүйке жүйесінің маңызды бөлімі - ми қыртысының қызмет қабілетінің дұрыс қалыпта болуы

шартты рефлекс тітіркенетін рецепторларына байланысты бөлінеді

экстерорецепті

проприорецепті

интерорецепті

шартты тітіргендіргіштер сыртқы сезім мүшелеріне әсер еткенде пайда болады: көзге, құлаққа, иіс мүшесіне және т. б

қаңқаның бұлшық еттерін тітіркендіргенде пайда болады, яғни проприорецепторларына әсер еткенде.

ішкі мүшелерді тітіркендіргенде олардың рецепторларына әсер ету арқылы пайда болады.

ми қыртысындағы уақытша байланыстың нейрондық тетігі

функциялық

биохимиялық

морфологиялық

шартты тітіркендіргіштің әсерінен туған қозу толқындары бір нейроннан екінші нейронға өтіп, ал соңғысынан бірнеше нейрондарға дивергенция тәртібімен трайды.

ми қыртысының нейронында қозу туған сәтте алдымен ферменттік үрдіс күшейеді. белоктың синтезделуі тездейді.

уақытша байланыс жасауға қатысатын нейрондардың тлшықтарының, көбінесе оның дендриттерінің аздап жуандануы байқалады деген мәлімет бар.

шартты рефлекстің тежелуі

тежелу

сыртқы тежелу

туа пайда болады, сыртқы ортаның күшті әсер ететін басқа тітіркендіргішіне байланысты байқалады.

ішкі тежелу

пайда болған шатты рефлекстің жағдайлары өзгергенде туады, яғни шартты тітіркендіргішті шартсыз тітіркендіргішпен бекітпегенде біртіндеп шартты жауап жойыла бастайды да, біраздаг соң мүлде тоқтайды.

ішкі(шартты) тежелу 4 бөлінеді

өшетін

ажыралатын

кешіктірелетін

шартты тежегіш

жоғарғы жүйке іс-әрекеті және типтері туралы көртеген қағидалар бар

Ежелгі грек дәрігері Гиппократ адамдардың төрт типін ажыратқан болатын.

холерик

флегматик

сангвиник

меланхолик

ми қыртысындағы козу мен тежелудің 3 қасиеті

И. П. Павлов - жануарларда шартты рефлекстерді қалыптастыру және бекіту кезінде, қыртыс процестері жлғары жүйке іс - әрекеті типтерінің қалыптасуында маңызды орын алатының көрсетті.

- Күш;

- Тепе - теңдік;

- Жылдамдық.

ми қыртысындағы козу мен тежелудің 3 қасиеті

Күш - қозу және тежелу процесстері дәрежесі.

Теңдесулік - қозу және тежелу процесстерінің қатынасы.

Жылжымалық - қозу және тежелу прцесстерінің бір - біріне алмасу жылдамдығы.

сангвиник( грек. сангвине - қан)

Ширақ тип - күшті, теңдесілген, жылжымалы. Ол - жігерлікпен, ұстамдылықпен, тез шешім қабылдауымен және т. б сипатталады. Бұл тип Гиппократтың сангвиник типіне сәйкес.

флегматик (грек. флегма - кілегей шырын)

Салмақты - күшті, теңдесілген, жылжымалығы баяу. Ол - қозу және тежелу процестерінің жеткілікті күшімен, ұстамдылықпен, сабырлықпен сипатталады, бірақ күнделікті дағдылардың өгерістеріне қиындау бейімділеді. Бұл тип Гиппократтың флегматик типіне сәйкес.

холерик грек. (холе - сары өт)

Ұстамсыз - күшті, теңдесілмеген, жылжымалығы жоғары. Қозу прцесі тежелу прцесінен басым. Ол - жоғары белсенділікпен, қайраттылықпен, ұстамсыздылықпен сипатталады. Бұл тип Гиппократтың холнрик типіне сәйкес.

меланхолик грек. (мелайне холе - қара өт)

Әлсіз - процесстері әлсіз, теңдесілмеген, жылжымалығы төмен. Тежелу процессі қозу процесінен басым. Ол - төменгі белсенділікпен және қиыншылықтар мен өзгерістерге қиын бейімделуімен сипатталады. Бұл тип Гиппократтың меланхолик типіне сәйкес.

И. П Павлов ЖЖІӘ типтерінің адамға тән ерекшіліктерін анықтады. Яғни адамға сөйлеу ІІ - ші сигналдық жүйе, сонымен қатар ойлау және шығармашылық іс - әрекет тән.

и. п. павловтың і-ші және іі-ші сигналдық жүйелер туралв ілімі

Бірінші сигналдық жүйе - организмге сыртқы және шкі ортадан келетін сигналдарды көру, есиу және басқа сезім жүйелер арқылы қабылдау. Бүл адам мен жануарларға ортақ жүйе болып табылады.

Екінші сигналдық жүйе - адамға тән, яғни сөйлеуге байланысты. Оның сигналдары - еститін, оқитын және айтылатын сөз. Бірінші сигналдық жүйесімен сезілген заттардың бейнесі екінші сигналдық жүйесімен анықталады, яғни сөз арқылы түсіндіріледі.

адамға тән типтер

КӨРКЕМПАЗ

ОЙШЫЛ

АРАЛАС

жоғарғы жүйке әрекетінің топтарының балаларда қалыптасуы

Балалардың 1-ші сигнал жүйесі туысымен дами бастайды, ал 2-ші сигнал жүйесі кейінірек қалыптасады. Баланың мінез - құлқының қалыптасуында екі сигнал жүйесінің даму дәжесі, жоғары жүйке әрекетінің топтары ықпал етеді, Көптеген зерттеулердің нәтижесінде жоғары жүйке әрекетінің топтары балалардың темпераменті мен мінез - құлықтарының физиологиялық негізі екені дәлелденді.