Қазақ тіліне тән дауысты дыбыстар

Презентация қосу

Фонетика – тіл
ғылымның бір
саласы.
Онда дыбыстар,
екпін және буын,
сондай- ақ үндестік
заңы
қарастырылады.
Дауысты дыбыстар түрлері

Тілдің қатынасына Жақтың қатынасына Еріннің қатынасына
қарай қарай қарай
По подъему языка По положению челюсти По участию губ

езулік
жуан жіңішке ашық қысаң еріндік
нелабиализ
твердые мягкие открытые сжатые губные
ованные

а,ә,е,э,ы,і,
а,о,ы,ұ,э,у ә,ө,і,ү,е,и а,ә,е,о,ө,э ы,и,і,у,ұ,ү о,ө,у,ұ,ү
и
Дауыссыз дыбыстар түрлері

Ұяң Қатаң Үнді
Звонкие Глухие Сонорные

к,қ,п,с,т,ф,х,ц,ч,ш,щ
б,в, г, ғ, д, ж, з й,р,л,м,н,ң,(у)
,һ
Қатаң к,қ ,п, х, ф, ч, ш, щ, с,
ц, т
Ұяң б, в, г, ғ, д, ж, з, һ

Үнді делиться на два вида:
1)мұрын жолды (носовые) м,
н, ң
2)ауыз жолды (плавные) л, р,
й, (у)
Қазақ тіліне тән
дауыссыздар
4 – ғ, қ, ң, һ
Қазақ тіліне тән дауысты
дыбыстар
5 - ә, ө, і, ұ, ү
Қазақ тілінде буынның үш түрі
бар. Олар: ашық буын, тұйық
буын, бітеу буын.
Буын - сөз кұрамындағы бір
немесе бірнеше дыбыстардың
тобы.
Мысалы: қа-ла-мыз-дa, бі-ле-
тін-де-рі-міз-дің.
Ашық буын - бір
ғана дауысты
дыбыстан
түратым немесе
дауыссыздан
басталып,
дауыстыға
аяқталатынбуын
МЫСАЛЫ
Туйық буын ӨРТ
- АЗ
дауыстыдан АЙ
басталып,
АҚ
дауыссызға
аяқталатын
ҰН
буын
Бітеу буын - БАЛ
дауыссызда
ТІЛ
н басталып,
МҰЗ
дауыссызға
аякталатын ҚЫС
буын
ДОС -
ТЫҚ
Қазақ тілінде дыбыстар сөз ішінде, сөз
бен қосымша арасында, сөз бен
сөздің арасында бір-бірімен үндесіп,
үйлесіп айтылады. Түбір сөздің жуан не
жіңішке болуына
қарай қосымша да жуан не жіңішке бол
ады және сөздің соңғы
дыбысына қарай үйлесіп жалғанады.
Сөздің бастан-аяқ үндесіп, үйлесіп,
біркелкі әуезбен айтылуы үндестік
заңы деп аталады.
Үндестік заңының екі түрі
бар:
1) буын үндестігі;
2) дыбыс үндестігі.
Буын үндестігі – түбір сөздің соңғы
буынының жуан не жіңішке болуына
қарай қосымшаның да жуан не жіңіш
ке түрде жалғануы.
Мысалы, бала+лар,
үйрек+ті, құдірет+ті, кітап+қа, т.б.
Буын құрауға негіз болатын дауысты
дыбыстар болғандықтан, буын
үндестігі дауысты дыбыстар арқылы
орындалады.
Буын үндестігі сингармонизм деп
те аталады.

Сингармонизм –грек тілінен енген
термин. Sуn «бірге» және һаrmoni «
байланысу», «үндесу»деген
мағынаны білдіреді.
-мен, бен, пен – баламен, жұлдызбен,
жолдаспен;
-қор, -паз, -қой – еңбекқор, өнерпаз, әуесқой;

-тал, -дар, -тай – өсімтал, кіріптар, шешетай;

-хана – емхана, дәріхана;

-нікі, -дікі, -тікі – Майранікі, атамдікі,

Мақсаттікі;
-кер, -гер, -кеш – айтыскер, қаламгер, арбакеш;

-кес, -күнем – даукес, пайдакүнем;

-ов(а), -ев(а), -ин(а) – Әуезов(а),

Серікбаев(а), Майлин(а);
бей – бейтарап, бейуақыт, бейтаныс.
1.Егер сөздiң жуан буын
алдыңғы буыны +жуан
жуан болса, буынба+лақа+
келесi буын да
ғаз
жуан болады.
(Если первый слог
слова твердый, то
қа+лам
и следующие слоги
бывают твердыми)
2.Егер түбiрдiң
соңғы буыны
жуан болса, жуан
қосымша да жуан буын+жуан
болады. қосымша
(твердый
(Если последний слог+твердый
слог корня суффикс и
(основы) твердый, окончание)
то прибавляются қағаз+ды
твердый суффикс и бала+лар
твердое окончание қалам+дар
Егер сөздiң
алдыңғы буыны жiңiшке
буын+жiңiшке
жiңiшке болса, буын
келесi буыны да (мягкий
жiңiшке болады. слог+мягкий
слог)
(Если первый слог
слова мягкий, то и те+ре+зе
следующие слоги ең+бек

бывают мягкими)
Егер түбiрдiң
соңғы буыны Жiңiшке
буын+жiңiшке
жiңiшке
қосымша
жiңiшке (мягкий
дыбысқа слог+мягкий
(жiңiшке суффикс)
дауыстыға) терезе+ге
бiтсе, қосымша еңбек+тiң
да жiңiшке
болып келедi.

Ұқсас жұмыстар

Фонетиканы, морфологияны қайталауға, бекітуге арналған тапсырмалар топтамасы; Тіл дамытуға арналған тапсырмалар

Бастауыш мектепте фонетиканы оқыту

Ағылшын және қазақ тілдері фонетикасының ұқсастықтары мен айырмашылықтары

Тіл дыбыстарының жасалу жолдары

Салыстырмалы фонетика

ДАУЫССЫЗ ДЫБЫСТАР

Қ.Жұбановтың әліпби, емле туралы тұжырымдары

Қазақ тілі туралы

Ахмет Байтұрсынұлының өмірбаяны

Сөз бен қосымша, сөз бен

Пәндер