Презентациялар

Қазақ тіліне тән дауысты дыбыстар

Фонетика - тіл ғылымның бір саласы.

Онда дыбыстар, екпін және буын, сондай- ақ үндестік заңы қарастырылады.

Дауысты дыбыстар түрлері

Тілдің қатынасына қарай По подъему языка

Жақтың қатынасына қарай По положению челюсти

Еріннің қатынасына қарай По участию губ

жуан твердые

жіңішке мягкие

ашық открытые

қысаң сжатые

еріндік губные

езулік нелабиализованные

а, о, ы, ұ, э, у

ә, ө, і, ү, е, и

а, ә, е, о, ө, э

ы, и, і, у, ұ, ү

о, ө, у, ұ, ү

а, ә, е, э, ы, і, и

Дауыссыз дыбыстар түрлері

Ұяң Звонкие

Қатаң Глухие

Үнді Сонорные

б, в, г, ғ, д, ж, з

к, қ, п, с, т, ф, х, ц, ч, ш, щ, һ

й, р, л, м, н, ң, (у)

Қатаң к, қ, п, х, ф, ч, ш, щ, с, ц, т Ұяң б, в, г, ғ, д, ж, з, һ Үнді делиться на два вида: 1) мұрын жолды (носовые) м, н, ң 2) ауыз жолды (плавные) л, р, й, (у)

Қазақ тіліне тән дауыссыздар

4 - ғ, қ, ң, һ

Қазақ тіліне тән дауысты дыбыстар

5 - ә, ө, і, ұ, ү

Қазақ тілінде буынның үш түрі бар. Олар: ашық буын, тұйық буын, бітеу буын.

Буын - сөз кұрамындағы бір немесе бірнеше дыбыстардың тобы.

Мысалы: қа-ла-мыз-дa, бі-ле-тін-де-рі-міз-дің.

Ашық буын - бір ғана дауысты дыбыстан түратым немесе дауыссыздан басталып, дауыстыға аяқталатынбуын

МЫСАЛЫ

Туйық буын - дауыстыдан басталып, дауыссызға аяқталатын буын

ӨРТ АЗ АЙ АҚ ҰН

Бітеу буын - дауыссыздан басталып, дауыссызға аякталатын буын

БАЛ

ТІЛ

МҰЗ

ҚЫС

ДОС - ТЫҚ

Қазақ тілінде дыбыстар сөз ішінде, сөз бен қосымша арасында, сөз бен сөздің арасында бір-бірімен үндесіп, үйлесіп айтылады. Түбір сөздің жуан нежіңішке болуына қарай қосымша да жуан не жіңішке болады және сөздің соңғы дыбысына қарай үйлесіп жалғанады. Сөздің бастан-аяқ үндесіп, үйлесіп, біркелкі әуезбен айтылуы үндестік заңы деп аталады.

Үндестік заңының екі түрі бар:

1) буын үндестігі;

2) дыбыс үндестігі.

Буын үндестігі - түбір сөздің соңғы буынының жуан не жіңішке болуына қарай қосымшаның да жуан не жіңішке түрде жалғануы.

Мысалы, бала+лар, үйрек+ті, құдірет+ті, кітап+қа, т. б.

Буын құрауға негіз болатын дауысты дыбыстар болғандықтан, буын үндестігі дауысты дыбыстар арқылы орындалады.

Буын үндестігі сингармонизм деп те аталады.

Сингармонизм -грек тілінен енген термин. Sуn «бірге» және һаrmoni «байланысу», «үндесу»деген мағынаны білдіреді.

-мен, бен, пен - баламен, жұлдызбен, жолдаспен;

-қор, -паз, -қой - еңбекқор, өнерпаз, әуесқой;

-тал, -дар, -тай - өсімтал, кіріптар, шешетай;

-хана - емхана, дәріхана;

-нікі, -дікі, -тікі - Майранікі, атамдікі, Мақсаттікі;

-кер, -гер, -кеш - айтыскер, қаламгер, арбакеш;

-кес, -күнем - даукес, пайдакүнем;

-ов(а), -ев(а), -ин(а) - Әуезов(а), Серікбаев(а), Майлин(а) ;

бей - бейтарап, бейуақыт, бейтаныс.

1. Егер сөздiң алдыңғы буыны жуан болса, келесi буын да жуан болады.

(Если первый слог слова твердый, то и следующие слоги бывают твердыми)

жуан буын +жуан буынба+лақа+ғаз

қа+лам

2. Егер түбiрдiң соңғы буыны жуан болса, қосымша да жуан болады.

(Если последний слог корня (основы) твердый, то прибавляются твердый суффикс и твердое окончание

жуан буын+жуан қосымша

(твердый слог+твердый суффикс и окончание)

қағаз+ды

бала+лар

қалам+дар

Егер сөздiң алдыңғы буыны жiңiшке болса, келесi буыны да жiңiшке болады.

(Если первый слог слова мягкий, то и следующие слоги бывают мягкими)

жiңiшке буын+жiңiшке буын

(мягкий слог+мягкий слог)

те+ре+зе

ең+бек

Егер түбiрдiң соңғы буыны жiңiшке жiңiшке дыбысқа (жiңiшке дауыстыға) бiтсе, қосымша да жiңiшке болып келедi.

Жiңiшке буын+жiңiшке қосымша

(мягкий слог+мягкий суффикс)

терезе+ге

еңбек+тiң

Ұқсас жұмыстар

Фонетиканы, морфологияны қайталауға, бекітуге арналған тапсырмалар топтамасы; Тіл дамытуға арналған тапсырмалар

Бастауыш мектепте фонетиканы оқыту

Ағылшын және қазақ тілдері фонетикасының ұқсастықтары мен айырмашылықтары

Тіл дыбыстарының жасалу жолдары

Салыстырмалы фонетика

ДАУЫССЫЗ ДЫБЫСТАР

Қ.Жұбановтың әліпби, емле туралы тұжырымдары

Қазақ тілі туралы

Ахмет Байтұрсынұлының өмірбаяны

Сөз бен қосымша, сөз бен

Пәндер

Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.

Ақпарат

Қосымша

Email: info@stud.kz