Қазан төңкерісі

Презентация қосу

« Қазан төңкерісі»
Қосөкіметтілік өзінің дүниеге келуі арқылы 1917
жылы Ақпан төңкерісінің ішкі қайшылықтарын
бейнеледі, елдің қоғамдық-саяси өмірінің
тұрақсыз екенін көрсетті. Мұндай жағдай ұзаққа
созылмайтын еді: ерте ме, кеш пе, қосөкіметтілік
жойылып, барлық билік буржуазия мен оның
одақтастарының мүддесін қорғайтын Уақытша
үкіметтің немесе 1917 жылғы көктемде
әлеуметтік және ұлттық езгінің ауыртпалығын
көтерген халықтың басым көпшілігі
жұмысшылар мен шаруалардың айтарлықтай
бөлігінің сеніміне ие болған Кеңестердің қолына
көшуге тиіс еді. Ақырында Ақпан төңкерісінен
басталған саяси тұрақсыздық Қазан төңкерісіне
ұласып, Уақытша үкімет биліктен тайдырылды.
Қазан төңкерісі
—Әлемдік тарихи дамуға әсер еткен ХХ
ғасырдағы ең ірі саяси оқиға.

Мінездеме-Социалистік. Қозғаушы күші:
Жұмысшылар, шаруалар, солдаттар

Мақсаты:
Уақытша өкіметті құлатып, Бұқара халық
өкіметін құрау
Міндеттері:

• Қарсылықты жою;

• Негізгі басқару көздері мен өкімет
ұйымдарын, азық-түлік қоймаларын және
байланысу жүйесінің түрлерін басып алу;

• Басқа да партия мүшелерінен, еріктілерден,
жұмысшылардан, қол өнершілерден әскер
қатарына іріктеу;

• Бір орталықтан басқару;

• Басқа қалалар мен губернияларда
көтерілістің басталуы.
Себебі:
• Жұмысшылардың, шаруалардың ұлттық
мәселелердің шешілмеуі (ұлттар теңдігі
мәселелерін шешілмеді);
• Халықтың әл-
ауқатының көтерілістердің салдарынан
төмендеуі;
• Жаппай наразылықтың туындауы;
• Мемлекетті басып аларлықтай тың
күштің қалыптасуы.
Қазақстанда қазан төңкерісінің
кезеңінде уақытша өкіметінің
құлау себептері
• Ұлттық мәселелердің шешілмеуі;

• Елде жайлаған ашаршылық пен күйзеліс.;

• Басты қажетті тауарлардың азаюы;

• Ауыл-шаруашылық тауарларына бағаны
көтерілуі;

• Монархиялық басқарудың әсері;

• Ұлттық, діни жіктелу.
1917 жылы 25 қазанның кешінде
Кеңестердің Бүкілроссиялық II съезі
ашылды. Онда В.И. Ленин жазған
«Жұмысшыларға, солдаттар мен
шаруаларға!» деген үндеуі қабылданды,
бұл үндеуде бүкіл үкімет билігінің
Кеңестердің (Советтердің) қолына
көшетіндігін жариялады. Кеңестер съезі
өзінің екінші мәжілісінде Бітім туралы және
Жер туралы декреттер қабылдады. Бітім
туралы декретте барлық соғысушы елдерді
соғысты тоқтатып, әділетті бітім жасауға
шақырса, Жер туралы декретте
помещиктердің барлық жерлері
конфискацияланып (тәркіленіп), барлық
жер халықтың қолына көшетіндігі
жарияланды. Жер жалпы мемлекеттік
Қазан революциясының жеңісімен
байланысты ұлттық проблемалар,
бірінші кезекте ұлттық – мемлекеттік
құрылыс мәселелері өткірірек
талқылана бастады. Кеңес үкіметі ұлт
саясатының негізгі принциптері Кеңес
үкіметінің маңызды екі құжатында –
Россия халықтары құқықтары
Декларациясы (1917 жылы 2 қараша)
мен «Ресей мен Шығыстың барлық
мұсылман еңбекшілеріне» үндеуінде
(1917 жылы 20 қараша) жариялаған
болатыны туралы айтылған.
Ұлт мәселесін шешудің әдісі
ретінде Қазақстанда ұлттық
үкіметтер орнай бастады.
1917 жылы қарашада Орынбор
контрреволюциялық төңкеріс
нәтижесінде атаман Дутов
басқарған «Әскери үкімет» билікті
қолына алды.
Ресейдің қол астында болып келген
орыс емес басқа халықтардың еңбекші
бұқарасы Қазан төңкерісінен кейін
экономикалық-әлеуметтік күйзелістен
шығумен бірге отаршылдықтың
бұғауынан босанып, тәуелсіздік алатын
шығармыз деп үміттенді. Большевиктер
барлық ұлттар мен ұлыстардың,
халықтардың теңдігі мен бостандығын,
азаттығын жариялай отырып, оларды
төңкеріс туының астынан кетпеуге
шақырды.
Қазан төңкерісінен кейін Қазақстанда кеңестік
аппарат құру және экономика саласында
алғашқы өзгерістер енгізіле басталды. Ол
қандай шаралар:
-ескі мекмелер, оның, ішінде уақытша
өкіметінің комиссарлары, отарлау-шенеуіктік
әкімшілік қоныстандыру басқармасы, бұрынғы
сот жүйелері жойылып, өкімет билігі
жұмысшы, солдат депутаттары кеңестерінің
қолына өте бастады;
Ескі мемлекеттік аппараты қирату отарлау
саясатына берілген үлкен соққы болды. Ол
еңбекшілердің кеңес жұмысына белсене
қатысуына жағдай жасады;
-шіркеу мемлекеттен, мектеп шіркеуден
ажыратылды;
-ерлер мен әйелдер теңдігі іске асырылды,
адамдардың сословиеге бөлінуі жойылды;
-төңкеріске қарсылар мен күрес жөніндегі
төтенше комиссиялар, милиция құрылды;
-кеңестердің жанынан еңбек, ағарту, денсаулық
сақтау т.б. бөлімдер ашылды;
-заңдар, жарлықтар тек қана орыс тілінде ғана
емес, қазақ тілінде де жарияланатын болды;
-кеңес қызметкерлерін даярлайтын курстар
жұмыс істей бастады;
-облыстық кеңестер жанынан ұлттық қарым-
қатынастарды реттейтін комиссиялар құрылды;
-жерге жеке иелік ету жйылып, Қазақстандағы
шіркеу мен монастірлердің, помещиктердің, бай
қазақ-орстардың, патша шенеуіктерінің
иелігінде болып келген, срндай-ақ қоныс аудару
қорындағы жерлер еңбекшілердің
пайдалануына берілді.
Кеңес өкіметі Қазақстанда да орнай
бастады. 1917ж. қазаннан 1918ж.
наурызға дейін Қазақстанның көптеген
аудандарында Кеңес өкіметі орнады.
Кеңес өкіметінің орнаған алғашқы жері
Перовск (Қызылорда) қаласы болды.
Мұнда жұмысшылар мен солдаттар
өкімет билігін 1917ж. 30 қазанда өз
қолына алды. Перовскіде үлкен әскери
гарнизон орналасқан еді және темір жол
станцясы болатын.
1917 жылы 15-22 қарашада Ташкентте
болған мұсылман депуттары Кеңестерінің
өлкелік съезінде жаңа үкімет «Түркістан
Халық Комиссар Кеңесі» орнады. Кеңестің 14
адамдық құрамында мұсылман өкілі болмады.
Кеңестің төрағасы Ф. Колесов:
«Мұсылмандарды жоғарғы өкімет
органдарына өткізу мүмкін емес, өйткені
жергілікті халықтың бізге көзқарасы белгісіз
және олардың ешқандай пролетарлық ұйымы
жоқ»,- деп мәлімдеді.
1917 жылы 22 қарашада Қоқанд қаласында
болған Бүкіл Түркістандық IV съезінде
Түркістан автономиясы, яғни Түркістан үкіметі
құрылғаны туралы жарияланды. Бұл үкімет
кейбір деректерде «Қоқанд автономиясы» деп
аталды. Алғашқы басшысы М. Тынышбаев,
одан кейін басты қызметін Мұстафа Шоқай
атқарды (1881-1941жж.)
1917 жылы 5-13 желтоқсанда Орынбор
қаласында Екінші бүкілқазақтық съезі болды.
Съезді М. Шоқай басқарды. Съезде Алаш
(Алашорда) автономиясын құру туралы қаулы
қабылданды.
1917ж. қараша айының орта кезінде Кеңес
өкіметі Черняев (Шымкент) қаласында
жеңді. Қараша – желтоқсан айларында
Кеңес өкіметі Әулиеатада (Тараз),
Түркістанда, Қазалыда, Арал поселкесінде
және Сырдария облысы- ның басқа да ірі
елді мекендерінде қан төгізсіз бейбіт
жылмен орнады. Петропавл қаласында жаңа
өкімет 10 қарашада орнады.
Жетісуда Кеңес өкіметін орнату жылындағы
күрес 1918ж. көктеміне дейін соғылды.
Себебі мұнда төңкеріс қарсыластары
күштері басым болды. Верный қаласы
Жетісу қазақ-орыс әскерлерінің орталығы
болды, ал қазақтар патшаның тірегі
болғаны белгілі.

Кеңес өкіметінің ең соңғы орнаған ауданы
– Орал қаласы болды, онда жаңа өкіметтің
билігі наурыз айында жұмысшылардың
қолына көшті.
Сонымен Қазан төңкерісін қолдайтын
күштер басым болған жерлерде
жергілікті билік кеңестер жағына
түгелдей шықты. Мұндай жағдай
Қазақстанның Солтүстік-Шығыс
облыстарының көптеген аудандарында,
Сырдария және Бөкей ордасында орын
алды.
Бірақ төңкеріс қарсыластарының
күштері көбірек шоғырланған Орынбор,
Орал, Жетісу облыстарында өкімет
билігі жұмысшылар мен шаруалардың
қолына қарсылық көрсеткендерді
талқандауға көшті.
Қазантөңкерісінен кейін көп уақыт
өтпей-ақ елде азамат соғысы мен
шетел басқыншылығының жорығы
басталды. Себебі төңкерістің жеңісі
құлатылған қанаушы тап
өкілдерінің қарсылығын тудырды.
НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА РАХМЕТ!

Ұқсас жұмыстар

1917 ЖЫЛҒЫ АҚПАН, ҚАЗАН ТӨҢКЕРІСІ

Жұмысшылар туралы

Қазақ автономиясы

Қазақтар патша

Құбанбай қажы Өскенбайұлы

Алаш партиясын құрылуы

Қазақстан Қазан төнкерсі мен Кеңес мемлектінің орнауы

Алашорда үкіметінің құрылуы

Оқушыларды бағалау

Алаш қозғалысы, ұлт зиялылары

Пәндер