Медицинада олардың қосылыстарының қолданылуы

Презентация қосу

Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті

s-,p-,d- элементтерінің
медициналық-
биологиялық маңызы.
Медицинада олардың
қосылыстарының
қолданылуы
Қабылдаған: Тулешова Эльмира
Орындаған: Базарбай Бақнұр
Тобы: ЖМ-004
Химиялық элементтер тірі ағзаның негізгі жасушаларын және биологиялық сұйықтықты
құрайды. Адам мен жануарлар ағзасына әртүрлі химиялық элементтердің әсерін оқып-үйрену
ХIХ ғасырдың екінші жартысынан басталды. Вернадскийдің анықтамасы бойынша ағзада
жинақталып, әртүрлі биологиялық қызмет атқаратын элементтерді биогенді деп атайды.
Академик Вернадский мен оның шәкірті Фесенков адам ағзасындағы барлық биогенді
элементтерді олардың денедегі шама – мөлшеріне орай үш типке бөлді:

микроэлементтер
макроэлементтер ультрамикроэлементтер
Бірінші тип - адам негізінен жасушалар Үшінші типке әрқайсысының
ағзасындағы шамасы құрылысында, ортаның мөлшері 10 %-дан аспайтын,
оның массасынан 10% рН және иондық не ультрамикроэлементтер. Мысалы,
асатын макроэлемент. қышқылдық негіздік оларға Zn, Mn, Cu, Si, Br, Ag, As,
Оларға 13 химиялық тепе-теңдікті қалыпты Co жатады.
элементтер жатады: O, деңгейде ұстап тұруда,
C, H, N, Ca, P, K, N, S, Cl, Адам денесі массасының 0,001%
коллоидтар үшін т.б.
Mg, F , Fе. соңғы екі тип, яғни олиго- және
маңызы зор.
ультрамикро-элементтер құрайды.
Бұл элементтердің
Биологиялық активті Олигоэлементтер және де
қосындысы адам денесі
массасының 99,99% заттармен алмасу жэне ультрамикроэлементтер барлығы
құрайды. көбею процестеріне 21 элементтен тұрады.
қатысады.
Элементтер электрондық орбитальдардың толуына байланыста s-, p-, d- деп жіктеледі

периодтық жүйенің IA және IIA негізгі топшасында орналасқан.
Сыртқы электрон қабатында бір (s1-элементтер) немесе екі (s2
элементтер) электроны бар. Оларды сілтілік және сілтілік-жер H, He, Li, Be, Na, Mg, K,
s-элементтер металдары деп атайды. Топтарда s-элементтері Ca, Rb, Sr,Cs, Ba, Fr, Ra
гидроксидтерінің негіздігі жоғардан төмен қарай артады
(мысалы, LiOH тан CsOH қарай) ал период бойынша (s1- ден s2
элементке өткенде) артады.

Д.И Менделеевтің жүйесінің III A-VIII А топтарында орналасқан
элементтер жатады. Олардың ішінде практикалық маңызы бар B, C, N, O, F, Ne, Al, Si, P,
катиондар Al, Pb, As жатады. Олар ауыспалы валенттілік Cl, Ar, Ga, Ge, As, Se, Br
p-элементтер көрсетеді, сондықтан әр түрлі қышқылдар түзеді. Элементтің Kr, In, Sn, Sb, Te, I, Xe, Tl,
тотығу дәрежесі өскен сайын қышқылдың күші артады. Көбісі Pb, Bi, Po, At, Rn, Nh, Fl,
оттекті қышқылдар және топ элементтері ғана оттексіз Mc, Lv, Ts, Og
қышқылдар түзеді.

Sc, Ti, V, Cr, Mn, Fe, Co,
Д.И. Менделеевтің периодтық жүйесінде 33 d-элемент бар:
Ni, Cu, Zn, Y, Zr, Nb, Mo,
олар төртінші, бесінші және алтыншы периодтарда 10 d
Tc, Ru, Rh, Pd, Ag, Cd, La,
элементтен орналасқан. Олар s және p- элементтердің
d-элементтер арасында орналасқан. d- элеметтерге тән ерекшелік, олардың
Hf, Ta, W, Re, Os, Ir, Pt,
Au, Hg, Ac, Rf, Db, Sg, Bh,
атомдарының орбитальдары электронмен толтырылуы сыртқы
Hs, Mt, Ds, Rg, Cn
қабаттан емес одан одан кейінгі ішкі қабаттан басталады.
S - элементтерінің биологиялық маңызы және олардың
қосылыстарының медицинада қолданылуы
Биосферада сутек бос күйінде кездеспейді. Биосферада ол табиғи су, газдар және органикалық заттардың

H құрамында болады. Сутек ағзадағы көмірсутек ақсылдар, майлар және нуклеин қышқылдарының құрамына
кіреді. Сутек органикалық қосылыстардың құрылысын түзуге қатыспайды. Тірі
жасушалар массасының 90% құрайтын суда сутегі атомдарының негізгі мөлшері болады. Су жасушалар
жүйесінде еріткіш қызметін атқарады.

Бұл микроэлемент. Ол тірі ағзалардың тұрақты кұрамды бөлігі. Литий ионы сілтілік металдардың ішінде ең

Li радиусы кішісі, сулы ерітінділерде күшті гидратталған, осы гидратталған түрінің радиусы Na+ және
K+ радиусынан жоғары болады. Li+ иондары, кейбір ферменттер активтілігіне әсер ете отырып, бас миы
қатпарлары жасушаларында Na+- К+ иондық теңдігін реттейді. Сондықтан құрамында литий ионы бар
дәрілер жүйке ауруларын емдеуде қолданылады.

Бұл адам ағзасында (1,5%) көптеу таралған элементтердің (О, С, Н, N, Са) бірі. Кальций қан ұю
Ca механизмдеріне қатысады, ағзадан ауыр металдардың бөлініп шығуына жағдай тудырады, антиоксиданттық
қызмет атқарады. Ағзада болатын негізгі массасы сүйектер мен тісте болады. Кальций тапшылығы
гипертоникалық кризиске, жүктілік токсикозына шалдықтыруы мүмкін, холестериннің қандағы деңгейін
жоғарлатады, сүйектердің мықтылығын төмендететін остеопорозды дамытуы, жүйке жүйесінің қозуын
жоғарлатуы, шашты түсіруі мүмкін.

Барийдің биогенді маңызы аз зерттелген. Суда және қышқылдарда еріген барий тұздары улы болады.
Ba Қышқылдар мен суда ерімейтін күкіртқышқылды барий рентген сәулелерін жақсы жұтады, сондықтан оны
асқазан мен ішекті зерттеуде қолданады. BaS0 4 барий сульфаты; рентген айқындауда қолданылады.
Натрий және калий. Иондары ағзада кең таралған, біріншісі жасушааралық сұйықтарда, ал екіншісі жасуша
ішінде болады. Абсолюттік шама бойынша бағаласақ, онда 95% натрий иондары жасуша сыртында болып ал
калийдің осынша үлесі жасуша ішінде болып зат алмасу процесіне қатысады. Дәрілік препараттар медицинада
қолданылады.

натрий иодиді иод препараты сияқты эндемиялық
жемсау ауруында қолданылады
Nal калий перманганаты жараларды жууда, тамак
және ауызды шаюда антисептикалық препарат
ретінде қолданылады
натрий гидрокарбонаты (ас содасы) асказан NaHC03 KMn04
сөліндегі тұз қышқылын тез арада
бейтараптандырады

NaCI КІ калий иодиді иод препараты сияқты жемсау
натрий хлориді изотонды ерітінді ағза ауруына қарсы қолданылады.
сусызданғанда қанның плазмасын алмастырушы
ерітінді ретінде, гипертоникалық ерітінділер іріңді КСІ
жараларды емдеу үшін қолданылады
калий хлориді ағзада электролит алмасуы
бұзылғанда (құсу, іш өту) сонымен қатар жүрек соғысы
бұзылғанда қолданылады
Р - элементтерінің биологиялық маңызы және
олардың қосылыстарының медицинада қолданылуы

Көміртегі оксидінің (II) адам ағзасына зиянды әсері бар, оны «пеш газы» деп те атайды. Дем алғанда
С көміртегі оксиді (II) қанға өтеді және гемоглобинмен - карбоксигемоглобин түзеді. Пеш газымен улану
өлімге себепші болады. Медицинада қолданылады: 1. Активтелген көмір (карболен); ауыр металдар
тұздарымен, алкалоидтармен т.б уланғанда қолданылады. 2. NaHC03 натрий гидрокарбонаты; асқазан
сөлінің кышқылдығын кемітеді; ол сулы ерітінділерді шаюда, жууда қолданылады.

Ауадағы оттектің мөлшеріне көптеген өмірлік процестер байланысты. Оттектің негізгі қызметі тірі ағзадағы
зат алмасу процестеріндегі тотығу-тотықсыздану реакцияларын реттеу. Медицинада оттек көміртек
O оксидімен (II), НСN уланғанда және оттек жетіспейтін ауруларды емдеуде қолданылады. Емдеу мақсатында
оттекті тері астына жіберуге асқазанға оттегі коктейлі түрінде пайдалануға болады. Кейінгі кезде жоғарғы
қысымда оттегімен емдеу оны гипербаралык медицина деп атайды.

Фтордың биологиялық маңызы аз зерттелген. Tic және сүйектін негізгі қатты бөліктерінің түзілуіндегі

F минералды зат алмасу процесіне қатысады.Tic және сүйекте фтор фторапатит (Са 5(Р04)3Ғ) түрінде болады.
Адам фторды ішетін судан қабылдайды, негізінде Iл суда 1 мг- фтор болуы тиіс. Егер ішетін суда фтор
жеткіліксіз болса, онда тіс эмалдары бұзыла бастайды. Tic кариесінің негізгі емі-суды фторлау. Бос күйіндегі
газ тәрізді фтор өте улы келеді. Медицинада натрий фториді NaҒ қолданылады; ол тіс пастасы құрамына
ендіріледі, (кариесті емдеу үшін).

Br Биогенді элементтерге жатады. Медицинада (NaН4Вг) аммоний, (КВг) калий және натрий NaВг) бромидтері
қолданылады.
Азот негізгі биогенді элементтердің бірі. Тірі Хлор асқазан сөлі мен плазманың түзілуіне,
ағзада оның мөлшері 3%-тей болады. NH4OH ферменттердің белсенділігінің артуына
адам талып қалған жағдайда мақта немесе катысады. СаОСІ2 хлорлы әк;
дәкеге сеуіп абайлап адам мұрнына иіскетеді. дезинфекциялаушы зат ретінде қолданылады.

Cl
Cl
Cl
N
NN II
I
Фосфор көптеген биологиялық
компоненттердің құрамдық элементтері ретінде
P
PP Радиоактивті йод зоб ауруын емдеуде
кызмет атқарады. Адамның сүйегінде 5% ал, тіс колданылады. Йодтың спиртті ерітіндісі 5%
эмальдарында 17% фосфор болады. немесе 10%-гік антисептикалық зат ретінде
Медицинада аденозинүшфосфор қышқылы қолданылады және ішуге атеросклерозда 5%,
(АТФ) қолданылады. 1-10 тамшы беріледі.
d - элементтерінің биологиялық маңызы және олардың
қосылыстарының медицинада қолданылуы
Тірі ағзада күмістің физиологиялық рөлі жеткіліксіз зерттелген. Күміс – ультрамикроэлемент. АgNO3 (ляпис)
Ag күміс нитраты; жұмсартушы және күйдіруші зат ретінде қолданылады. Стоматологияда тісті бүтіндеу, алдын-
ала тіс каналдарын күмістейді. Бірінші күміс нитратынан күміс оксидінің аммиакты ерітіндісін және 10%-тік
формалинді алады. Бұл процестің өтуін былай жазамыз:
2AgNО3 + 2NН4ОН -Аg20 + 2NН4NО, + Н20 Аg0 + Н-СНО -Аg + Н-СООН

Ересек адамның ағзасында 100 мг дейін мыс болады. Басқа металл. Иондарына қарағанда мыс иондары
Cu аминқышқылдарымен, ақсылдармен активті түрде эрекеттеседі, сондықтан мыс биологиялық активті
заттармен тұрақты комплекстер түзеді. Медициңада мыс сульфаты СиS04 * 5Н20 антисептикалық зат ретінде
терінің күйген жeріне жағуға, көз тамшысы ' рeтінде т.б. қолданылады. Мысқа қажеттілік қабыну және буын
дерттерінде артады.

Марганец микроэлемент, Мп2+ ионының биогенді функциясы ферменттер активтілігін реттеуге қатысуы.
Mn Сондықтан Мп2+ ионның биологиялық әсері кең: қан айналымы, минералды алмасу, өсу, көбею т.б. Сонымен
қатар Мп2+ ионы нуклеин қышқылдарының құрылымын тұрақтандырады. Медицинада КМпО4. калий
пермансанаты қолдаңылады. Бұл жараларды жууда, тамақты шаюда антсептик ретінде қолданылады.

Молибден ағзаға жат заттардың заласыздануына қатысатын ферменттердің қүрамында кездеседі. Ағзада
фторды ұстап қала отырып, кариестің дамуын болдырмайды, сонымен қатар темірдің бауырдағы
Mo метоболизміне кедергі келтіреді. Молибден ағзадан несеп қышқылын бөліп шығарады, сонымен подаграны
болдырмайды. Молибденнің тапшылығында ауыз қуысының, қызыл иекті дерттердщ дамуы мүмкін, рактың
даму қаупі жоғарлайды, 60 жастан асқан еркектерде импотенция болуы ықтимал.
Сынап (Hg) - өсімдіктер мен
жануарлар ағзаларының негізгі құрам
бөлігі. Сынап негізінде бауыр мен
бүйрекке жинақталады. Оның
барлық тұздары улы болғанымен, көбісі
медицинада қолданылады:
1. HgO (сары сынап майы); тері
ауруларына қолданылады;
2. HgCl2 (сулема); өте улы, онымен
жұмыс жасағанда байқаған жөн,
1:1000 қатынасындай етіп сұйытылған
ерітіндісін төсеніштерді,
медициналық кұрал – саймандарды,
бөлмені дезинфекциялағанда
қолданылады, медицинада
қосылыстарын қолданып қана қоймай
металл сынап пен онын буы да
қолданылады (сынап термометрлері
аппаратында)
Қорытынды
Адам ағзасында химиялық
элементтердің биологиялық маңызы
өте жоғары. Дәрілік заттар ретінде
әртүрлі элементтер мен олардың
қосылыстары қолданылады.

Ферменттер, гормондар, витаминдер
сияқты биологиялық активті заттар
мен химиялық элементтердің
маңызын зерттеу нәтижесінде жаңа
дәрілік заттарды шығарудың және
оларды емдеу мақсатында тиімді
пайдаланудың ыңғайлы жолдарын Тіршіліктің 97% оттегі, көміртегі, сутегі және азот құрайды. Бұл
табуға мүмкіндік береді. төрт элементтің қасиеттерінің ұқсастығы: ковалентті байланысты
оңай түзуі. Сонымен қатар, көміртек, азот және оттегі жалғыз және
қос байланыстар түзеді, осыған байланысты әр түрлі химиялық
косылыстар береді.
Көміртек атомы басқа көміртек атомымен және азот атомымен де
үш байланыс түзе алады. Ағзада фосфор, күкірт, хлор, бром, иод,
кальций, натрий, калин, магний т.б. тез жиналады.

Ұқсас жұмыстар

d - элементтердің сонымен қатар Cr, Mo, W қосылыстарының медицина мен фармация қолданысындағы химиялық негіздер туралы түсінік

Тіршілікке қажетті элементтер

d - элементтердің сонымен қатар азот, фосфор, мышьяк қосылыстарының медицина мен фармация қолданысындағы химиялық негіздер туралы түсінік

Медицинадағы изотоптар

Мырыш - ІІБ топ элементі

Күкірттің физикалық қасиеті

Кешенді қосылыстар. Кешенді қосылыстардың биологиялық ролі, фарм. препараттартарын алуда және анализдеу кезінде комплексондардың фармация мен медицинада қолданылуы. Гемоглабин және кобальттың комплексті қосылыстарының фармация мен медицинада қолданылуы, химиялық негізі

Химиялық қасиеттері

Оксидтермен әрекеттесуі

Фенол қосылыстарының жалпы сипаттамасы.Жіктелуі.Құрамында фенилпропаноидтары мен лигнандары бар дәрілік өсімдіктер мен шикізаттар

Пәндер