Тілдің ұшы тәттіні

Презентация қосу

ҚАЗАҚСТАН
РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН
ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ МЕДИЦИНА АКАДЕМИЯСЫ
МИНИСТРЛІГІ

Қалыпты және патологиялық физиология кафедрасы

Такырыбы: Дәм сезу рецепциясының механизмі.
Иіс сезу, дәм сезу, көру талдағыштарының өзара
әрекеттесуі

Орындаған: Мұратұлы Қ.
Тобы: В-ЖМҚА-01-18
Қабылдаған: Қаратаева Г.Е.

Шымкент 2019 ж
ЖОСПАРЫ:
1.Кіріспе
2.Негізгі бөлім
a) Дәм талдағыштары туралы түсінік
б) Дәм талдағыштарының адаптациясы
в) Дәм сезімталдығының аурулары
3.Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
Кіріспе
Анализатор, яғни талдағыш (сенсорлық жүйе) -
ақпараттарды қабылдап, кодтап, өткізіп және ми
қыртысында талдап құрастыратын күрделі
морфофункциялық жүйе
• Иіс сезу және дәм сезу рецепторлары шетте

орналасқан (экстерорецепторлар)
хеморецепторлар болып табылады. Сыртқы
ортамен байланысу түрінен:
1. Дистанттық: иіс сезу;
2. Контакттық: дәм сезу
ДӘМ ТАЛДАҒЫШТАРЫ ТУРАЛЫ
ТҮСІНІК
ДӘМ ТАЛДАҒЫШЫ
• Дәм сезу жүйесі ауыз қуысына түскен
тағамның сипатын мөлшерін және
түрін анықтап,организмнің
тіршілігін,зат алмасуын,сыртқы
ортаға бейімделісін қамтамасыз
етеді.
• Дәм қабылдағыштары-дәм сезу
баданасы тілдің түпкі
жағына,жұмсақ таңдайға,тілще мен
жұтқыншақтың шырышты
қабықшасында орналасқан.
• Адамда 10 мыңға жуық дәм сезу баданасы
болады.Олардың әрбірнуі 8-12 қабылдағыш
және тірек жасушаларынан тұрады.
• Дәм сезу баданасының пішіні сауытша
тәрізді,ұзындығы мен ені шамамен 70мкм,
төбесінде тесігі болады.
• Дәм баданалары тіл емізікшелерінде
орналасады.Бұларды емізікшелер
арасындағы бездердің сөлі шайып отырады.
ҚАБЫЛДАҒЫШТАР
• Қабылдағыштардың
ұзындығы 10-20 мкм,
ені 3-4 мкм,олардың
ұшқары жері өте
сезімтал 30-40 шағын
түктерден
тұрады.Демеуші
заттар дәм сезуші
жасушаларға
бадананың тесіктері
арқылы өтеді.
ДӘМ ҚАБЫЛДАҒЫШТАРЫ

• Дәм қабылдағыштары-дәм сезу баданасы тілдің
түпкі жағына,жұмсақ таңдайда,тілше мен
жұтқыншақтың шырышты қабықшасында
орналасқан.Әсіресе тілдің ұшында,екі бүйірінде
және түпкі жағында көп кездеседі
• Адамда дәм сезу баданасы=10 мың
• Қабылдағыш пен тірек жасушалары=8-12
• Ұзындығы мен ені= 70 мкм
• Дәм сезу баданасының пішіні =сауытша
тәрізді,төбесінде тесігі болады
Дәм баданалары тілдің Қабылдағыштың әртүрлі
заттарды іріктеп сіңіретін
емізікшелерінде стереоарнамалы шектері
орналасқан.Бұларды болады деп жорамалдайды
емізікшелер арасындағы Әрбір қабылдағыштардан
бездердің сөлі шайып отырады сезгіштік жүйке
талшықтары басталады
Қабылдағыштардың Қабылдағыштар
ұзындығы=10-20 мкм организмнің ең аз өмір
Қабылдағыштардың ені=3-4 сүретін жасушаларына
жатады
мкм Олар әрбір 250 сағаттан
Ұшқары жеріндегі өте сезімтал кейін дәм сезу
баданасының шетінен
шағын түктердің саны=30-40 ортасына жылжып келетін
Демеуші заттар дәм сезуші жаңа жасушамен алмасады
жасушаларға бадананың
Көшкен кезде сүйке
ұштары қабылдағышқа
тесіктері арқылы өтеді айналады
• Дәм қабылдағыштары дәмді
Дәм баданасынан 2-4
түйсіну үшін жеке сезгіштік жүйке
хеморецепторлар болады деген талшықтары шығып,
пікір бар
• Ащы =тілдің түбінде тіл,жұтқыншақ және
• Тәтті= тілдің ұшында кезеген жүйкенің
• Қышқыл және тұзды дәмді= құрамында сопақша
тілдің бүйірлерінде мидың жалпы
• Алайда кейінгі кездегі будасына келеді
зерттеулер бойынша, тілдің
түбінде орналасқан
Бұлардан шыққан
қабылдағыштардың ащы екінші нейрондар ішкі
тітіркендіргішке ілмектің құрамында
сезімталдығы,оның
ұшындағыларға қарағанда,тек 6 таламусқа жетеді
есе,ал бүйіріндегілермен Одан ми қыртысының
салыстырғанда 4 есе жоғары
екендігі көрсетіледі дәм сезетін аймағына
келетін,үшінші нейрон
басталады
Қабылдағыштардың
ұқсас тітіркендіргіштерді
жіктеп айыра білу
қабілетін “ажырату
сезімталдығы” деп
аталады
Адамда дәм сезудің
әркелкі абсолют
табалдырығы болады
Ол организмнің әртүрлі
(аштық,тоқтық,т.б)жағда
йларына байланысты
ДӘМ СЕЗУДІҢ МИДАҒЫ РЕТТЕЛУІ

Дәм баданасынан 2-4 сезгіштік жүйке
талшықтары шығып,тіл, жұтқыншақ және кезеген
жүйкенің құрамында сопақша мидың жалқы
будасына келеді.Бұлардан шыққан екінші
нейрондар ішкі ілмектің құрамында таламусқа
жетеді.Одан ми қыртысының дәм сезетін
аймағына келетін,үшінші нейрон басталады.
• Дәм сезу талдағышы ми қыртысының артқы орталық
қатпарының төменгі жағында - дәм сезу орталығына барады
(Сильвий сайы).
ДӘМ СЕЗУ АЙМАҒЫ
• Дәм қабылдағыштары
төрт түрлі дәмді
сезеді: тәтті, ащы,
қышқыл, тұзды.
• Тілдің түбінде ащыны
• Тілдің ұшы тәттіні
• Тілдің бүірілерінде
қышқылды және тұзды
сезетін қабыл-р ор-н.
• Бірнеше тітіркендіргіштер қатар немесе
бірінен соң бірі әсер еткенде қарама-
қарсы дәм түйсігі туады не олар аралас
сезіледі – айқас бейімделу деп аталады.
• Қабылдағыштадың ұқсас
тітіркендіргіштерді жіктеп айыра білу
қабілетін ажырату сезімталдығы деп
аталады.
ДӘМ СЕЗІМТАЛДЫҒЫНЫҢ
АУРУЛАРЫ Тітіркендіргіш ұзақ әсер еткенде дәм
талдағышы оған бейімделіп алады,яғни
• Жас ұлғайған сайын дәм оның сезімталдығы төмендейді
ажырату сезімталдығы Талдағыштар бәрінен де тәтті және
тұзды тітіркендіргіштерге тез
кемиді. бейімделеді
• Дәрі қабылдау,темекі шегу Ал қышқыл,әсіресе тітіркендіргіштерге
бейімделісі өте баяу өтеді
дәм сезімталдығын Бірнеше тітіркендіргіштер қатар
төмендетеді немесе бірінен соң бірі әсер еткенде
қарама-қарсы дәм түйсігі туады не
• Агевзия= дәм олар аралас сезіледі
сезімталдығының жойылуы Бұл айқас “бейімделу” деп аталады
Тұздыға бейімделу тәттіге,ал тәттіге
• Гипогевзия= дәм бейімделу қышқыл мен ащыға
сезімталдығының кемуі сезімталдықты арттырады.Сондықтан
тұзды тамақтан кейін тұщы су тәттілеу
• Парагевзия= дәм болып,ал тәтті тамақтан кейін
алма,жүзім едәуір қышқыл болып
сезімталдығының қалыптан көрінеді
тысқа әуес болушылығы Бірнеше дәмді заттарды
араластырғанда, қоспа құрамына
кіретін заттардың дәмінен басқа жаңа
түйсік пайда болады.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

1. Бабский Е.Б., Бабская Н.Е. Адам физиологиясы:Оқулық 1-2-3 том.-
Эверо, 2015.
2. Қалыпты физиология : оқулық. - М. : ГЭОТАР - Медиа, 2015.
3. Нұрмұхамбетұлы, Ә. Орысша- қазақша медициналық
(физиологиялық) сөздік = Русско-казахский медицинский - Алматы :
Эверо, 2014.
4. Қалыпты физиология: оқулық ; ред. Л. З. Тель - М. : "Литтерра",
2015.
5. Қасымбеков, В. Қ. Қалыпты физиология бойынша ахуалдық есептер
жиынтығы : оқу-әдістемелік құрал /. - Алматы : Эверо, 2016.
6. Қасымбеков, В. Қ. Физиологиялық зерттеу әдістері : оқу- әдістемелік
құрал / Алматы : Эверо, 2016.

Ұқсас жұмыстар

Иіс сезу мүшесі

Дәм сезу мүшесі

Адам миының, көзінің және дам сезу мүшесінің құрылысы

Адамның психикалық қызметтерінің ерекшеліктері (зейін,түйсік,ой,сана,сөз) туралы ақпарат

Иіс және дәм сезу Мүшелері

Аналь ішек

Асқорыту жолы Асқорыту бездері

Қаңқа бөлімдері

Тері туйсіктері

Дауысты дыбыстардың түрлері

Пәндер