Тілдің ұшы тәттіні

Орындаған: Мұратұлы Қ.

Тобы: В-ЖМҚА-01-18

Қабылдаған: Қаратаева Г. Е.

Қалыпты және патологиялық физиология кафедрасы

Шымкент 2019 ж

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ МИНИСТРЛІГІ

ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕДИЦИНА АКАДЕМИЯСЫ

Такырыбы: Дәм сезу рецепциясының механизмі. Иіс сезу, дәм сезу, көру талдағыштарының өзара әрекеттесуі

ЖОСПАРЫ:

1. Кіріспе

2. Негізгі бөлім

a) Дәм талдағыштары туралы түсінік

б) Дәм талдағыштарының адаптациясы

в) Дәм сезімталдығының аурулары

3. Қорытынды

Қолданылған әдебиеттер

Анализатор, яғни талдағыш (сенсорлық жүйе) - ақпараттарды қабылдап, кодтап, өткізіп және ми қыртысында талдап құрастыратын күрделі морфофункциялық жүйе

Иіс сезу және дәм сезу рецепторлары шетте орналасқан (экстерорецепторлар) хеморецепторлар болып табылады. Сыртқы ортамен байланысу түрінен:

1. Дистанттық: иіс сезу;

2. Контакттық: дәм сезу

Кіріспе

ДӘМ ТАЛДАҒЫШТАРЫ ТУРАЛЫ ТҮСІНІК

ДӘМ ТАЛДАҒЫШЫ

Дәм сезу жүйесі ауыз қуысына түскен тағамның сипатын мөлшерін және түрін анықтап, организмнің тіршілігін, зат алмасуын, сыртқы ортаға бейімделісін қамтамасыз етеді.

Дәм қабылдағыштары-дәм сезу баданасы тілдің түпкі жағына, жұмсақ таңдайға, тілще мен жұтқыншақтың шырышты қабықшасында орналасқан.

Адамда 10 мыңға жуық дәм сезу баданасы болады. Олардың әрбірнуі 8-12 қабылдағыш және тірек жасушаларынан тұрады.

Дәм сезу баданасының пішіні сауытша тәрізді, ұзындығы мен ені шамамен 70мкм, төбесінде тесігі болады.

Дәм баданалары тіл емізікшелерінде орналасады. Бұларды емізікшелер арасындағы бездердің сөлі шайып отырады.

ҚАБЫЛДАҒЫШТАР

Қабылдағыштардың ұзындығы 10-20 мкм, ені 3-4 мкм, олардың ұшқары жері өте сезімтал 30-40 шағын түктерден тұрады. Демеуші заттар дәм сезуші жасушаларға бадананың тесіктері арқылы өтеді.

ДӘМ ҚАБЫЛДАҒЫШТАРЫ

Дәм қабылдағыштары-дәм сезу баданасы тілдің түпкі жағына, жұмсақ таңдайда, тілше мен жұтқыншақтың шырышты қабықшасында орналасқан. Әсіресе тілдің ұшында, екі бүйірінде және түпкі жағында көп кездеседі

Адамда дәм сезу баданасы=10 мың

Қабылдағыш пен тірек жасушалары=8-12

Ұзындығы мен ені= 70 мкм

Дәм сезу баданасының пішіні =сауытша тәрізді, төбесінде тесігі болады

Дәм баданалары тілдің емізікшелерінде орналасқан. Бұларды емізікшелер арасындағы бездердің сөлі шайып отырады

Қабылдағыштардың ұзындығы=10-20 мкм

Қабылдағыштардың ені=3-4 мкм

Ұшқары жеріндегі өте сезімтал шағын түктердің саны=30-40

Демеуші заттар дәм сезуші жасушаларға бадананың тесіктері арқылы өтеді

Қабылдағыштың әртүрлі заттарды іріктеп сіңіретін стереоарнамалы шектері болады деп жорамалдайды

Әрбір қабылдағыштардан сезгіштік жүйке талшықтары басталады

Қабылдағыштар организмнің ең аз өмір сүретін жасушаларына жатады

Олар әрбір 250 сағаттан кейін дәм сезу баданасының шетінен ортасына жылжып келетін жаңа жасушамен алмасады

Көшкен кезде сүйке ұштары қабылдағышқа айналады

Дәм қабылдағыштары дәмді түйсіну үшін жеке хеморецепторлар болады деген пікір бар

Ащы =тілдің түбінде

Тәтті= тілдің ұшында

Қышқыл және тұзды дәмді= тілдің бүйірлерінде

Алайда кейінгі кездегі зерттеулер бойынша, тілдің түбінде орналасқан қабылдағыштардың ащы тітіркендіргішке сезімталдығы, оның ұшындағыларға қарағанда, тек 6 есе, ал бүйіріндегілермен салыстырғанда 4 есе жоғары екендігі көрсетіледі

Дәм баданасынан 2-4 сезгіштік жүйке талшықтары шығып, тіл, жұтқыншақ және кезеген жүйкенің құрамында сопақша мидың жалпы будасына келеді

Бұлардан шыққан екінші нейрондар ішкі ілмектің құрамында таламусқа жетеді

Одан ми қыртысының дәм сезетін аймағына келетін, үшінші нейрон басталады

Қабылдағыштардың ұқсас тітіркендіргіштерді жіктеп айыра білу қабілетін “ажырату сезімталдығы” деп аталады

Адамда дәм сезудің әркелкі абсолют табалдырығы болады

Ол организмнің әртүрлі (аштық, тоқтық, т. б) жағдайларына байланысты

ДӘМ СЕЗУДІҢ МИДАҒЫ РЕТТЕЛУІ

Дәм баданасынан 2-4 сезгіштік жүйке талшықтары шығып, тіл, жұтқыншақ және кезеген жүйкенің құрамында сопақша мидың жалқы будасына келеді. Бұлардан шыққан екінші нейрондар ішкі ілмектің құрамында таламусқа жетеді. Одан ми қыртысының дәм сезетін аймағына келетін, үшінші нейрон басталады.

Дәм сезу талдағышы ми қыртысының артқы орталық қатпарының төменгі жағында - дәм сезу орталығына барады (Сильвий сайы) .

ДӘМ СЕЗУ АЙМАҒЫ

Дәм қабылдағыштары төрт түрлі дәмді сезеді: тәтті, ащы, қышқыл, тұзды.

Тілдің түбінде ащыны

Тілдің ұшы тәттіні

Тілдің бүірілерінде қышқылды және тұзды сезетін қабыл-р ор-н.

Бірнеше тітіркендіргіштер қатар немесе бірінен соң бірі әсер еткенде қарама-қарсы дәм түйсігі туады не олар аралас сезіледі - айқас бейімделу деп аталады.

Қабылдағыштадың ұқсас тітіркендіргіштерді жіктеп айыра білу қабілетін ажырату сезімталдығы деп аталады.