Апоптоздың белгілері

Презентация қосу

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ «ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН
ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ МЕДИЦИНА АКАДЕМИЯСЫ» АҚ
МИНИСТРЛІГІ

«Қалыпты және патологиялық физиология» кафедрасы

Презентация
2-кредит

№ 5 тақырып: Патофизиологиялық апоптоз

Орындаған: Мұратұлы Қ.
Тобы: В-ЖМҚА-01-18
Қабылдаған: м.ғ.к., доцент м.а. Бисимбаева С.Б.

Шымкент 2020 ж.
Жоспар
Кіріспе
Ағза онтогенезінде жекелеген жасушалардың өліп
жойылуы ертеден белгілі. Оны жіктелудің ақырғы
нәтижесі (эритроциттер, кератиноциттер) не қартаю
(нейрондардың өлуі) сияқты денеративтік
құбылыстар салдарынан болатын құбылыс деп
түсіндіріп келген. Бірақ, соңғы жылдары ғана
жасушалардың өлуі тек дегенеративтік
құбылыстар , табиғи жолдар арқылы болып қоймай,
сол сияқты жасушаның өзін -өзі өлтіретіндігі, яғни
жасушаның өлуіне өзі белсенді рөл атқаратындығы
белгілі болды. Жасушаның мұндай өлуін – апоптоз.
Апоптоз деген термин грекше – «жапырақтың
түсуі» деген мағына береді.
Қысқаша тарихи мәліметтер
Жасушалардың өлімінің алғашқы
гистологиялық сипаттамасын 1859
жылы Рудольф Вирхов жасаған,
алайда бұл процессті Вирхов
«дегенерация», «некроз»,
«жасушалардың өлуі» деп атаған және
бұл өзгерістер тіндердегі қайтымсыз
өзгерістерге тән екенін атап өтті.
«Апоптоз» термині алғаш рет 1972 жылы
британдық ғалымдар — Дж. Керр, Э. Уайли және
А. Керримен қолдана бастады.
Апоптоздың генетикасы мен молекулалық механизмдерін зерттеуге
алғашқылардың бірі болып С.Бреннер, Дж. Салстон мен Р. Хорвиц болды. Үшеуі
де 2002 жылы ағзаның дамуын генетикалық реттеу саласындағы жаңалықтары
үшін және бағдарламаланатын жасушалық өлімді зерттеудегі жетістіктері үшін
Физиология немесе медицина саласындағы Нобель сыйлығына ие болды.
Апоптоз ұғымы
Апоптоз – бұл генетикалы бағдарланған, энергияны
қолданумен өтетін, клетка өлімінің белсенді процесі.
Бұл клеткалы өлімнің ерекше түрі.
Бұл процесс 1-3 сағатқа созылады. Апоптоз процесінің
негізгі функциясы, бұзылған клетканы организмнен
жою және гомеостаз бен иммундық жүйені тұрақты
сақтау болып табылады. Күніне дені сау организмде 50-
70 млрд жаңа клетка түзіліп, сонша клетка өледі.
Апоптоз кезінде клетка бүріседі және хроматин
конденсацияланып, ядро бұзылады. Бұзылған клеткалар
тез фагоцитозға ұшырап, лейкоциттер арқылы
жойылады. Қабыну болмайды.
Апоптоз кезінде жасушаның
өлу механизмі
I. Жасуша ішінде немесе сыртынан келетін сигналды
қабылдау;
II.Дәнекерлеушілер сигналды ядроға дейін жеткізуі;
III.Нуклеин қышқылдары мен белоктарды ыдырата
алатын ферменттер активтелінеді немесе
синтезделеді;
IV.Мембранамен қоршалған везикулалардың
қалыптасуы, бүрмеленуі;
V.ДНҚ деградацияланады, құрылымдық және
функционалдық белоктар ыдырайды клетка өз
бүтіндігін жоғалтады да макрофагтар көмегімен
жойылады.
Апоптоздың белгілері
I. Оның айналасындағы жасушалармен және жасушааралық
матрицамен байланысын жоғалтуы.
II. Плазма мембранасының бетінде фосфатидилсериннің
мөлшері артады. Бұл көрші жасушалар үшін сигнал.
Жасуша апоптозға ұшырағанын білдіреді.
III. Плазма мембранасында көпіршіктер пайда болады. Бұл
көпіршіктер цитоплазма мен органелланың бір бөлігін
құрайды.
IV. Нуклеоплазманың тығыздалуы (ядро сұйықтығы).
V. Хроматиннің біріуі. Ядро бірнеше фрагменттерге бөлінеді.
VI. Нуклеосомалар арасындағы жерлерде ядролық ДНҚ-ның
бөлінуі, нәтижесінде негізгі жұптардың саны 180-200-ге
бөлінетін көптеген фрагменттердің дамуы алып келеді.
Бұл көрініс апоптоздың биохимиялық белгісі.
VII. Жасушаны көрші жасушалар жұта бастайды, көбінесе
макрофагтар.
VIII.Қоршаған жасушалар жасуша өлгеннен кейін бос орынды
толтыру үшін қоныс аударады немесе бөлінеді.
Апоптозға ұшырап жатқан жасушалар
Апоптоз тізбегі

1 – Қалыпты жасуша;
2 – Апоптоздың басталуы;
3 – Жасуша фрагментациясы;
4 – Фагоцитоз;
5 – Некроз;
6 – Жасуша мембранасының
бұзылуы.
Апоптоздың механизмін 4
кезеңде көруге болады

I. Сигналдық (инициация);
II. Бағдарлау (эффекторлық);
III. Өлген жасушалардың жойылуы;
IV. Жасуша бейімделуі
Инициация – бағдарламаның
анықталуы, өлген жасушалардың жойылуы.
Бұл кезеңдерде ақпарат жасуша
рецепторланады. Патогенді агент хабаршы
болуы да мүмкін немесе хабардың
генерациясы жасушада алынады оны
жасушаішілік бақылаушы структураға және
молекулаға өткізеді. Иницирлеуші апоптоз
трансмембраналық және жасушаішілік
болуы мүмкін. Трансмембраналық хабар
теріс, оң және аралас болып бөлінеді.
Бағдарлау фазасы - бақылау және
интеграция апоптоз процесі кезінде іске
асады. Бұл кезеңде маманданған ақуыздар
ақпаратты растайды, апоптоздық жолмен
атқарылатын бағдарламаны
белсендендіреді, оның эффекторы
цистеинді протеаза каспаза және
эндонуклеоаза болып табылады, болмаса
летальді хабарды патенциялды түрде
тоқтатады.
Өлген жасушалардың жойылу
кезеңі - апоптоздық денешік үстінде
легандалар эксрпессирленеді, олар
фагациттеуші жасуша рецепторы
бірігеді.Фагациттер тез табылады, жұтады
және апоптозды денешікті бұзады. Жасуша
бұзылуы салдарынан жасуша аралық
кеңістікке түспейді, апоптоз кезінде
қабыну реакциясы болмайды. Осы белгі
апоптоздың некроздан айырмашылығын
көрсетеді, сонымен қабыну дамуымен
жүреді
Жасуша бейімделуі - жасушаға патогенді
фактор әсер еткенде әртүрлі реакциялардың және
процестердің белсенуімен жүреді,зақымдалу
деңгейінің кішіреюі немесе қартаюға бағытталған
және оның соңында жасушаның зақымдануға
төзімділігін арттырады. Бұл процестердің бірігуі
жасушалардың бейімделуіне әкеледі және өзгерген
жағдайға оның өмір сүруін арттырады. Бұл жағдайды
дәрігерлердің міндеті жасуша құрамын стимульдеу
болып табылады.
Апоптоз морфологиясы
Апоптоздың морфологиялық
көріністері

Морфологиялық тұрғыдан апоптоз хроматиннің
қорытылуымен және ДНҚ фрагментациясына әкелетін
жасуша ядросының дәйекті өзгеруімен сипатталады.
Апоптоздың морфологиялық көріністері – жасуша
размерінің кішіреюі, ядролық мембрананың шеткері
аймағында хроматиннің конденсациясы, ядроның
бірнеше ядрошықтарға ыдырауы. Осы ядрошықтар
цитоплазмалық мембранамен қапталады, және
жасуша бірнеше апоптотикалық денешіктерге
бөлінеді. Цитоплазмада түйіршіктердің
конденсациясы, эндоплазмалық ретикулумның кеңеюі.
Мембрана жоғалады, көпіршікті ісінеді. Мембрананың
тұтастығы кейінірек бұзылады.
Апоптоздың тұтас организмнің
өміріндегі маңызы

Апоптоз – тірі организмде секунд сайын болып жатқан,
ескірген жасушалардың өмір барысында басқа бір сыртқы
жағдайлардың әсерінен өзінің генетикалық құрылымын
өзгертуі. Өзгерген жасушалар жойылып отыру қажет, ал
олардың орнына жаңа жұмыскер жасушалар келуі керек.
Осы бағдарлама жасуша реализациясы үшін берілген
механизм ол апоптоз болып саналады. Осындай белгімен
жасушалардың өлуі организм жаңа туғаннан бастап
алдын ала бағдарланған, егер басқа да бір қолайсыз
жағдайда белгі берген жағдайда мына бағдарлама іске
асады. Апоптоз құбылысы қазіргі таңда мүмкіндігінше
барлық медицинасалаларында кардиологияда,
онкологияда, эндокринологияда, нефрологияда,
пульмонологияда, неврологияда, травматологияда кең
қолдануда. Жасушаның бағдарланған өлімі ол адам
организмінде гомеостазды ұстап тұратын бірінші әдіс
Апоптоз жеткіліксіздігінің көрінісі-
атипті жасушалардың бақыланбайтын
бөлінуі, яғни ісіктің пайда болуы және
өсуі. Сонымен қатар, күшейтілген
апоптоз ерте қартаюға, жасушалық
аплазия мен дегенерацияның дамуына
әкелуі мүмкін. Қазіргі уақытта ісікке
қарсы емдеудің заманауи әдістерін
жасау кезінде жасушалық реттеу және
апоптозды индукциялау процестеріне
көп көңіл бөлінеді
Апоптоздың күшеюімен немесе
тежелуімен байланысты аурулар
Апоптоздың күшеюі Апоптоздың тежелуі
Ісік аурулары: СПИД
Фолликулалық лимфома Нейродегенеративті аурулар:
Альцгеймер
Гормонға тәуелді ісіктер: Паркинсон
Сүт безі обыры Амиотрофиялық бүйірлік
Простата обыры склероз
Аналық без обыры
Аутоиммунды аурулар: Пигментті ретинит
Жүйелі қызыл жегі Гентингтон хореясы
Гломерулонефрит
Вирусты инфекциялар: Мишықтық дегенерациялар
Герпес
Аденовирус
Поксовирус
Апластикалық анемия
Бауырдың токсикалық
аурулары
Апоптоз мен некроздың
айырмашылығы
Қазіргі уақытта жасуша өлімінің екі түрі
ажыратылады: некроз және апоптоз. Ақырында,
бұл екі процестің де бір нәтижесі - жасушаның
өлімі, бірақ табиғаты бойынша бұл екі процесс
әртүрлі болып келеді.
Некроз - бұл патогендік агенттің ағзаға әсері
нәтижесінде пайда болатын патологиялық
процесс болса, апоптоз - бұл қалыпты
жағдайдағы генетикалық бағдарламаланған
жасуша өліміне негізделген физиологиялық
процесс болып келеді.
Осыған байланысты апоптоздың екінші атауы бар
- бағдарламаланған жасуша өлімі.
Некроз кезінде жасуша қабырғасының тұтастығы
жоғалады, бұл жасуша ішіндегі заттың ісінуіне,
сондай-ақ жасушаның ұсақ денелерінің ыдырауына
әкеледі. Апоптозда жасуша мембранасының
(қабырға) ыдырауы болмайды, керісінше
мембрананың бітелуімен бірге клеткалық құрамның
қысқаруы байқалады. Бұл апоптотикалық денелер
деп аталатын конденсацияланған денелердің пайда
болуына әкеледі. Бұл денелер ағзаның иммундық
жүйесі арқылы танылады және иммундық
жасушалармен тиімді жойылады. Осылайша, бұл
жақсы үйлестірілген процесс, оған байланысты
қабыну реакциясы болмайды.
Апоптоз бен Некроздың негізгі
белгілері
Апоптоз Некроз
Цитоплазма бүріседі және ядро Цитоплазма мен митохондрия
конденсацияланады ісінеді
Клеткада апоптоз денешіктері Клетка толығымен лизиске
п.б ұшырайды
Клетка фрагменттелген
бөліктерге бөлініп кетеді.
Сау организмде кездеседі Механикалық, биологиялық
және физиологиялық
фактордың әсерінен пайда
болады
Бір ғана клетке зақымдалады, Бірнеше клетка зақымдалады
қабыну болмайды қабыну болады
Қорытынды
Қорыта келе, апоптоз процесі дұрыс. Генетикалық
бағдарланған күйде жүрсе ол ағзаға өте
пайдалы, одан еш қауіп күтуге болмайды, ал
апоптоз процесі дұрыс жүрмесе, негативті
(жағымсыз) сигнализация әсерінен жүретін
болса ол ағзаға зиян және белгілі бір ауруға
алып келеді. Сондықтан, апоптозға қатты көңіл
аудару керек, әлемдік, ғаламдық деңгейде
талқыланатындай жүруі керек. Сонда ғана біз
үлкен аурулардың емдеу жолын табамыз.
Пайдаланған әдебиеттер
Негізгі:
1) Нұрмұхамбетұлы Ә. Патофизиология-1. Клиникалық практикада өте маңызды
біртектес дерттік үрдістердің патогенезі мен емдеу жолдарына нұсқама. 1 том: оқу
құралы. – Алматы: Эверо, 2016.
2) Адо А.Д. Патофизиология: оқулық. 1 том. – Эверо, 2015.
3) Патологиялық физиология. Тәжірибелік сабақтарға нұсқау: оқу құралы. – М.:
ГЭОТАР-Медиа, 2014.
4) Нұрмұхамбетұлы, Ә. Патофизиология-1. Клиникалық практикада өте маңызды
біртектес дерттік үрдістердің патогенезі мен емдеу жолдарына нұсқама. 1 том: оқу
құралы. - Алматы : Эверо, 2016.

Электронды ресурс:
1) Патологиялық физиология: Патофизиология: тәжірибелік сабақтарға нұсқау: оқу
құралы/ В.В. Новицкийдің ред. – М.: ГЭОТАР-Медиа, 2014.

Ұқсас жұмыстар

АПОПТОЗ НЕКРОЗ

НЕКРОЗ АПОПТОЗ

АПОПТОЗ -ФИЗИОЛОГИЯ, ӘЛДЕ ПАТОЛОГИЯ

Апоптоз қарулары

Қалыпты жасуша

Жасушалық цикл туралы түсінік

Сыртқы әсерлерге жасушалардың реакциясы

Созылмалы лейкоздар

Инфаркты циркуляторлық некроз

Стероидты гормондардың канцерогендік әсері

Пәндер