Ауыл шаруашылығындағы өзгерістер

Презентация қосу

ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ЖАҢА
ЭКОНОМИКАЛЫҚ САЯСАТ

Жер-су реформасының
мақсаты
Жаңа экономикалық саясат — XX ғасырдың 20-
жылдарындағы КСРО-да Азамат соғысы салдарынан қираған ел
экономикасына жеке меншік иелерін тартып, адамдардың өз
еңбегіне мүдделілігін орнықтыруға бағытталған
әрекет. 1921 жылы көктемде РКП (б) 10-съезінде “әскери
коммунизм” саясатынан Жаңа экономикалық саясатқа(ЖЭС)
көшу туралы шешім қабылданды. Жаңа экономикалық саясат
шеңберінде қираған халық шаруашылығын қалпына келтіріп,
социализмге өту көзделді. Оның мәнісі азық-түлік салғыртын
азық-түлік салығымен алмастырып, жеке меншіктің түрлі
формаларын пайдалануға жол ашу болды. Жаңа экономикалық
саясаттың енгізілуіне байланысты сырттан шет ел капиталы
(концессиялар) тартылып, ақша реформасы (1922 — 1924)
жүргізілді. И.В. Сталин мен оның маңындағылардың ауыл
шаруашылығын күштеп ұжымдастыру, басқару кадрларына
қарсы жаппай жазалау әрекеттерін қолдануы салдарынан XX
ғасырдың 30-жылдарының басында жаңа экономикалық саясат
іс жүзінде тоқтатылды.
Қазақстандағы жаңа экономикалық саясат.
Адамзат өзінің тарихи эволюциялық даму барысында
мәжбүрлеудің тек екі балама жүйесін қалыптастырды.
Біріншісі — адам еркіне әкімшілік ықпал ету және екіншісі
— өндірушінің құқықтық еркіндігіне кепілдік бере
отырып экономикалық мәжбүрлеу жүйесі. Олардың қатар
өмір сүруі іс жүзінде мүмкін емес, өйткені әкімшілік жүйе
мәжбүрлеудің экономикалық мүддесінің әсерін әлсіретіп
шектейді, және керісінше оған экономикалық құралдарды
енгізу әкімшілік жүйені билігіне нұқсан келтіреді.
«Әскери коммунизм үшін» саясаты өзінің меншік
қатынастары құрылымдарын мемлекет қарауына
орталықтандыру және экономиканы іс жүзінде, тіпті,
милитарланған директивалық басқару сияқты негізгі
принциптері арқылы мәжбүрлеулін басты үлгісін
ұстанғанын білдірді. Мұны мемлекеттің
бүкіл саясатының арқауына
айналдыру халық шаруашылығының босансуы мен
тоқырауына әкеп соқтырды.
Дағдарысты жағдайда
большевиктер революциялық рухтағы романтиканың
утопиялық догмаларынан амалсыз бас тартты. Ленин,
партия басшыларының едәуір бөлігінің қарсы тұруына
қарамастан, тарихи келісімге барды. Оның астарында
меншіктін әр түрлі нысандарына қатысты барынша
шыдамды саясат және тауар-
ақша, нарықтық қатынастар факторлары мен басқа да
экономикалық стимулдарды одан әрі мойындамаудын
мүмкін еместігін сезіну бар еді. Қазақстандағы орын
алған жағдай бүкіл елді қамтыған экономикалық
және саяси дағдарыстың сыңайын танытты. Барлық
жердегі сияқты Қазақстанда да халық шаруашылығын
жүргізу саясатының мүлдем жаңа принципіне көшу
қажеттігі айқын байқалды. Оның негізгі арқауы —
«тауарсыздық» утопиясынан — нарықтық-
экономикалық, тауарлық-ақшалай қатынасқа көшу
идеясы еді.
Ашаршылыққа бір қадам
1921 жыл. Азаматтық соғыс аяқталған. Большевизм жеңді.
Бірақ құрлықтың бір бөлігінде жағдай нашар еді. Қанды
шайқасты бастан кешіп, әбден титықтаған, түрлі жұқпалы
індеттер өршіп, өнеркәсіп құлдыраған, ұры-қары қаптап,
аштық жайлаған ел күйреудің алдында тұрды. Бұл жайында
«Ресейдің ахуалы – өзі өлімші болып таяқ жеген, әрі балдаққа
сүйеніп қалған шарасыз адамды еске түсіреді», - деп жазды
Ленин. «Қазір кез-келген сауданы «алыпсатарлыққа»
жатқызады және оны заңсыз деп таниды». Жазушы Герберт
Уэллс 20-жылдардағы Ресей жайлы осылай деді. Бұл – ұлан-
ғайыр үлкен елдің орталық қалаларындағы жағдай еді.
Ал Қазақ ауылдары аштан қырылып жатты. Толық емес
мәліметтер бойынша, 1922 жылы Орынбор, Қостанай, Ақтөбе,
Орал, Торғай губернияларында халықтың саны үштен біріне
дейін кеміді. Еділден Түркістанға ағылған аш адамдар
жағдайды одан сайын ушықтырып жіберді.
Вставка рисунка

Ленин шаруаларды қыспаққа алуды тоқтатып, енді олармен татуласатын
уақыт туғанын түсінді. Бірақ мәңгілікке емес, алдағы 5-10 жылға ғана деп
жоспарлады. Партияшылардың көпшілігі ЖЭС-ті (Жаңа экономикалық
саясат) нан дайындайтын бір ғана мезгілде пайдаланып, шаруаларды
алдаусырататын шара деп ұқты. Барлығы солай ойлады. Маусымда
Орынборда ұйымдастырылған облыстық Бірінші конференцияда 28 мың
коммунист ЖЭС-ке өтуді бірауыздан қолдады.
Жаңа экономикалық саясат белгілі бір шамада капитализмге уақытша
жол беру арқылы мемлекет қолында халық шаруашылығының өміршіл
тұтқаларын сақтап қалуға есептелген пролетарлық мемлекеттің ерекше
саясаты болуға тиіс еді. В.И.Лениннің пікірінше, ЖЭС-тің (жаңа
экономикалык саясаттың) негізгі мәні – елдің экономикалық жағынан
артта қалу проблемасын шеше алатын жұмысшылар мен шаруалардың
одағын жасау болды. Өнеркәсіп пен ауыл шаруашылығының бір-біріне
көмектесуі мен бір мезгілде қатар дамуы мына жүйе бойынша жүруге
тиіс еді: ауыл шаруашылығын өндіріс құрал-жабдықтарымен
қамтамасыз етуге бейімделген ауыр өнеркәсіпті қалпына келтіру,
селолық ұсак тауар өндірушілерді көтермелеу; ауыл шаруашылық
техникасын Кеңес өкіметі өңдей алмай отырған шикізатқа айырбастау
жолымен сырттан алу. ЖЭС марксистік экономикалық теориядан
қалыпты нарықтық қатынастарға қайта оралуды білдірді.
Жаңа экономикалық саясат аз уақыт әрекет етіп, барлық саланы біртутас қамтыган жүйе
болып қалыптасып үлгермеді. Ол ауыл шаруашылығының соғыс пен революциядан кейінгі
өлсіреуі мен үкіметтің ЖЭС жылдарындағы ішкі саясатта жіберген елеулі қателіктеріне
байланысты толық жүзеге аспады. Алайда осы кездің өзінде үкіметтің нарықтық қатынастарды
кең қолдану арқылы елдің барлық өндіргіш күштерін жаңдандырып, жалпы шаруашылыктың
өркендеуін қамтамасыз ете алатын қабілеті айқын керінді. Жаңа экономикалық саясат
тарихка Кеңес өкіметінің орнауы мен Азамат соғысынан кейінгі мәдени, идеологиялық,
әлеуметтік және экономикалық жандану кезеңі ретінде енді.
Барлық қарама-қайшылықтарына қарамастан жаңа экономикалық саясат қысқа мерзімде
халықтың тұрмыс дәрежесін арттырып, халық шаруашылығын калпына келтіруге, елдін, саяси
өмірін жандандыруға және мәдени өмірін сауықтыруға мүмкіндік жасады. Жаңа экономикалық
саясаттың тежелу себебін партия мен мемлекет басшыларының бұл саясатты түсіну мен іске
асырылу мүмкіндіктерін бағалаудағы жіберген елеулі қателіктерімен түсіндіруге болады.
Осындай жете түсінбеушіліктің нәтижесінде жеке меншік капиталға қарсы мерзімінен бұрын
шабуыл науқаны басталды. Оның нөтижесі – деревнядағы шаруалар мен каладағы жұмысшылар
наразылығымен қатар жүрген рынок айналымы берекесінің кетуі болды. 20-жылдардың соңында
жаңа экономикалық саясаттың бәсеңдеуі байқалды. Осының бәрі Ленин есімімен іске асырылса
да, іс жүзінде партия мен бүкіл елдің тарихында келесі кезең басталды. 20-жылдардың соңында
партиялық (мемлекеттік) басшылықтың күрамы түбірімен өзгеріп, Сталин мен оның жақтастары
шектеусіз жеңіске жеткен шақта жаңа экономикалық саясаттың соңғы сәті туды.
Сталиннің төңдрегіндегілердің белсенділігімен
«әскери коммунизм» жылдары қалыптасқан
басшылықтың өміршіл-өкімшілдік тәсілдері,
әсіресе өнеркәсіпте, тіпті нарықтық
қатынастардың неғұрлым еркіндік алған
жылдарында (1925-1927) да толық жойылған жоқ.
Жаңа экономикалық саясат бүкіл шаруашылық
пен басқару жүйесін толығынан қайта құру,
біртұтас өрі барлық саланы қамтыған жүйені
қалыптастыру мақсатын көздеп, өте қысқа мерзім
ішінде әрекет етті. Ол іс жүзінде елді
дағдарыстан, аштық жағдайынан алып шықты.
Алайда ол өзінің барлық мүмкіндіктерін толық
пайдалана алмады,мемлекеттің
экономикалық монополиясын, бизнес саласындағ
ы бюрократия мен асыра сілтеушілікті, қатал
бәсекелестікті, таптық күрес пен барынша
идеологияландырылған түсінікті бағындыра
алатын төсіл, еркін шаруашылық жүргізу тәсілін
қалыптастыра алмады.
Ауыл шаруашылығындағы өзгерістер:
Өнеркәсіптегі өзгерістер:
Әскери коммунизм саясаты кезінде енгізілген
Экономиканы дамыту үшін ең алдымен ірі салғырт жойылып, оның орнына салық
өнеркәсіпті қалпына келтіру және қайта енгізілді (1921 жылы наурызда)
құру қажет болды. Түтін салығы мен күш-көлік салығының
Кәсіпорындар сала бойынша ірі тресттерге орнына бірыңғай заттай салық енгізілді.
біріктірілді. Салықтың мөлшері салғыртқа қарағанда 2,5

Бірінші дәрежелі кәсіпорындар «Одақтық
есе аз болды.
1924 жылы 1 қаңтардан бастап салық тек
маңызы бар» тресттерге біріктірілді.
ақшалай төленетін болды.
Екінші дәрежелі кәсіпорындар Өлкелік Салық үдемелі болғандықтан, оның бар
трестерге біріктірілді.
ауыртпалығы байларға және кулактарға түсті.
Ұсақ кәсіпорындар жеке адамға, Мал өсіретін қожалықтар салықтан босатылды.
шетелдіктерге, кооперативтерге жалға Жалдамалы еңбекті пайдалануға рұқсат
берілді. берілді.
Өнеркәсіп, темір жол, көлік тасымалы Салықтан түскен қаражат халық ағарту ісіне
шаруашылық есепке көшті. жұмсалды.
Жерді жалға беруге рұқсат берілді.
Өнеркәсіптегі өзгерістердің нәтижесінде
Несие берілетін болды.
Риддер қорғасын зауыты 1923 жылы
«Қосшы Одағы» құрылды.
одақтағы өндірілетін қорғасынның 40% -
1924-1925 жылдары елге тракторлар әкеліне
ын өндіре бастады, Доссор, Мақат мұнай
кәсіпорындары іске қосылды, Шымкент бастады.
Осы өзгерістердің нәтижесінде егіс көлемі
сантонин зауыты ашылды, 1927 жылы
Қарсақбай комбинаты мыс өндіре бастады. ұлғайды, мал саны өсті және кедейлер азайып,
Өнеркәсіптегі өзгерістердің оң орташалар саны көбейді. Байлар, кулактар
нәтижесімен қатар кемшіліктері де болды. шектетілді, сайлау, сайлану құқығынан
айырды.
Қазақстандағы жер-су
реформасы
20-жылдардың бас кезіндегі Қазақстанда жүргізілген аграрлық реформалар ауыл
шаруашылығының дағдарыстан шығуында маңызды рөл атқарды. 1921 жылдың
ақпан- сәуір айларында Қазақ АКСР OAK қазақ еңбекшілеріне қоныс аудару
басқармалары патша укіметі қазақ әскерлерінің пайдасына 1916–1917 жылдары
тартып алған, помещиктер мен капиталистерге кеткен, қоныс аударушылар
заңсыз басып алған жерлерді қайтарып беру жөнінде декреттер қабылдады. Бұл
декреттермен жер пайдаланудың әділетті тәртібі орнатылды. Қазақ еңбекші
шаруалары бұл декреттерді қуанышпен және алғыс сезіммен қарсы алды.
Қазақтарға Ертіс өзенінің бойындағы он шақырымдық алқап пен бұрын қазақ
әскерлеріне тиісті болған Жайық өзенінің сол жағалауындағы жерлер
қайтарылды. Бұл аумақтардағы барлық қазақ және шаруа шаруашылықтары
осы аудандар үшін әдеттегі мөлшердегі жер үлесін пайдалану құқығын сақтады.
Кейінірек Жайықтың сол жағалауындағы жерлердің бір бөлігі межеленіп,
қазақтардың пайдалануына шұрайлы жайылымдар берілді. Көкшетау уезіндегі
барлық бос жатқан жер қорын Кеңес қазақ еңбекшілеріне берді.
Қазақ жерлерінің Қазақ АКСР-і
қүрамына біріктірілуі
Қазақстандағы отаршылдық саясаттың ауыр мұрасы — өлкенің жекелеген әкімшілік-
аумактық бөліктердің арасында бөлшектеніп кетуі еді. Қазақ АКСР-інің құрылуы қазақтар
мекендеген барлық жерлерді біріктіру проблемасын қойды. 1921 жылы Қазақстанның
батысы мен солтустігінде және Батыс Сібірде шекаралық мәжелеу болып өтті. Орталық
Азияны ұлттық-аумақтық жағынан межелеу мен қазақ жерлерін біріктіруді шешу жөнінде
ірлкен дайындық жұмыстары жургізілді. Түркістанның кұрамына
кірген Жетісу мен Сырдария облыстарын Қазақстанға қосу жөніндегі идея Азамат соғысы
кезеңінде- ақ пайда болған-ды. Осы облыстардағы қазақтар солтүстік облыстармен бірігіп,
бір республиканың құрамында болу тілегін білдірді. Бұл ұлттық республикалардың
күшеюіне мүдделі болмаған орталық өкімет орындарының жоспарларына сай келді. 1924
жылы 16 қыркуйекте Туркістан. OAK- нің Төтенше сессиясы Орта Азия республикаларын
ұлттық-мемлекеттік тұргыдан межелеу жөнінде қаулы қабылдады. Межелеудің нәтижесінде
Қазақ АКСР-іне бұрынғы Түркістан, Хорезм және Хиуа республикаларының 1,5 млн-дай
адам тұратын 40% аумағы берілді. Қазақстан аумағы 1920 жылғы. 2 млн шаршы
шақырымнан 1925 жылы 2,8 млн шаршы шақырымға дейін артты. Қазақ АКСР іне оңтустік
аумақтарды қосқан соң оның халқы 1920 жылғы 4,8 млн-нан 1925 жылы 6,5 млн адамға
дейін өсті. Орта Азиядағы ұлттық-мемлекеттік межелеудің нәтижесінде қазақ жерлерін
біртұтас кеңестік қазақ мемлекетіне біріктіру аяқталды. Осыған орай Қазақстанның халық
саны ұлғайып, аумағы кеңейді, зкономикалық күш-қуаты артты.
Жаңа экономикалық саясаттың
жалпы қорытындысы:

• Жаңа экономикалық саясат кезінде нарық енгізілді.
• Ауыл шаруашылығы дамымай қалды.
• Бұл саясат аяғына дейін жеткізілмеді.
• Өнеркәсіп артта қалды, дамымады.
• Жаңа экономикалық саясат бұрмаланды.
• Саяси өмірде демократия бұрмаланды.
• Еркіндік мүлде болмады.
ЖЭС аясында Республиканың халық
шаруашылығында болған өзгерістер елдің
дағдарыстан шыққанын, экономикалық
дамуда жаңа үрдістің кең етек жайғанын
көрсетеді. Елдің шаруашылық жүйесі
нарықтық экономика қатынасына біртіндеп
енді. Өлкенің экономикасы көпукладты
сипатқа ие бола бастады, яғни әртүрлі
меншік түрлерінің қатар өмір сүру мүмкіндігі
пайда болды. Меншіктің әртүрлі түрлерінің
қалыптасуы, олардың арасындағы
бәсекелестік пен ұдайы өндірістегі бірін-бірі
толықтыруы халық шаруашылығының алға
даму бағытын айқындайды.

Ұқсас жұмыстар

Тың және тыңайған жерлерді игеру кезінде

Тың және тыңайған жерлерді игерудің зардаптары

Аграрлық қатынастарды реттеуде экономиканың тетігін құқықтық қамтамасыз ету

Табиғатты қорғаудың мақсаты - экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету

Ауыл шаруашылығындағы биотехнология

Ауыл шаруашылығының жалпы және тауарлы өнімі, оларды сату жолдары

Станция негізгі міндеттері

Ветеринарлық шаралардың экономикалық тиімділігі

Жер қоры

Жаңа экономикалық саясатқа көзқарастар

Пәндер