Батыстағы қалалар

ҚАЗАҚСТАН ҚАЛАЛАРЫ

ТОБЫ:1705-89
Орындаған:Бейсенбаева.Р
Қабылдаған:Үкібасова.Ғ
ЖОСПАРЫ:
1:Қазақстан қалалары
2:Менің сүйікті қалам
3:Мекен
үстеулер,көмекші есім.
Қазақстанда 16-дан астам ірі қала бар. Солтүстікте –
Көкшетау,
. Қостанай, Петропавл, Павлодар. Шығыста –
Өскемен, Семей қалалары орналасқан. Оңтүстікте –
Қызылорда, Талдықорған, Түркістан, Тараз, Шымкент,
Алматы. Батыста – Орал, Ақтөбе, Атырау, Ақтау қалалары.
Солтүстік және Шығыстағы қалаларды орман-тоғай
қоршаған. Ең әдемі жері – Бурабай көлі. Қазақстанның
орталығындағы Қарағанды, Жезқазған, Астана қалалары
Сарыарқа даласында орналасқан. Батыстағы қалалар
Нарынқұмда, Каспий теңізінің жағасы мен Жайық өзенінің
бойында тұр.
Оңтүстіктегі қалалар Арал теңізі мен Сырдария, Шу, Іле
өзендері мен Алакөл, Балқаш көлдері жанында орналасқан.
Шығыстағы қалалар Ертіс өзенінің бойында орналасқан.
Қазақстанның батысында Мұғалжар, шығысында
Тарбағатай, оңтүстікте Қаратау, Алатау таулары бар.
Қазақстанның қай қаласына барсаң да қонақжайлы,
берекелі қазақ халқы сені құшақ жайып қарсы алады.
Алматы Қазақстанның ең ірі мегаполисі. Ғылыми, білім беру, мәдени, тарихи,
экономикалық, қаржылық, банктік және елдің индустриялық орталығы болып
табылады. Қаланың аты, Алматы, «алма қаласы» деп аударылады.
Алматы Іле Алатауының бөктерінде, Тянь-Шаньның солтүстік жотасының етегінде,
Қазақстан Республикасының оңтүстік-шығысында, Еуразия құрлығының
орталығында орналасқан. Алматы қалалық аумағында бақтар мен бақшалар,
саябақтар мен бульварлар сегіз мыңнан астам гектар жерді алып жатыр. Қаланың
жалпы ауданы 340 км2 құрайды. Қала тұрғындары шамамен 2 миллионнан астам.
Көптеген діндер мен түрлі ұлт өкілдері бар.
Қазіргі таңда Алматы қаласында 18 театр, 45 мұражай мен сурет галереялары бар.
Мұнда музыканың түрлі салаларындағы көптеген фестивальдар өтуде: Джаз, рок
фестивальдар, ретро фестивальдар. Алматыда қаланың ерекше мәртебесін көтеретін
Қазақстандағы ірі банктердің бөлімшелері,көп ұлтты қаржы институттар және
еншілес компаниялар орналасқан. Қазақстан Ұлттық ғылым академиясы, Орталық
Азия географиялық қоғамы, «Каменское плато» обсерваториясы, сондай-ақ көптеген
жетекші университеттер мен ғылыми-зерттеу институттары бар.
Қаланың шетінде Медеу және Шымбұлақ тау шаңғысы орталығы секілді көптеген
спорт кешендері, альпинист туристік лагерлер, шипажайлар, демалыс орталықтары,
және кемпингтер салынған.
Алматы «Азия ойындары 2011», бокстан әлем чемпионаты, дзюдодан әлем кубогы мен
трамплиннен шаңғымен секіру, воллейболдан «Grand Prix-2013» және
профессионалды веложарыс “Tour of Almaty” секілді беделді іс-шаралардың
арқасында халықаралық атаққа ие. 2017 жылы Алматыда Бүкіл әлемдік Универсиада
өтеді.
Нұр-Сұлтан (бұрынғы атаулары: Ақмолинск, Целиноград, Ақмола, Астана) — 1997
жылғы 10 желтоқсаннан бастап Қазақстан Республикасының елордасы.
Акмолинск қала мәртебесін 1862 жылғы 26 қыркүйекте алды. 2020 жылғы 1
қаңтар жағдайы бойынша қала түрғындар саны 1 136 008 адам, бұл Алматыдан
кейінгі Қазақстандағы екінші көрсеткіш. Қала Қазақстанның орталық бөлігінің
солтүстігінде Ақмола облысында, Есіл өзенінің алабындағы өзен маңы
жазықтығында орналасқан. Миллионер қаласы мәртебесіне 2017 жылдың
маусымында қол жеткізілді, ол кезде тұрғындар саны 1 002 874 тұрғын болды. Нұр-
Сұлтан елдің солтүстігінде Есіл өзенінің жағасында орналасқан. Әкімшілік
жағынан қала 4 ауданға бөлінген.
Қазақстанның заманға лайық жаңа астанасын салу идеясы Мемлекеттің бірінші
президенті Нұрсұлтан Назарбаевқа тиесілі. Елорданы Алматыдан Ақмолаға
ауыстыру туралы шешімді Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесі 1994 жылы 6
шілдеде қабылдады. Астананы ресми көшіру 1997 жылғы 10 желтоқсанда жүзеге
асты. Президенттің 1998 жылғы 6 мамырдағы Жарлығымен Ақмоланың атауы
Астана болып өзгертілді. Жаңа астананың халықаралық тұсаукесері 1998 жылғы
10 маусымда өтті. 1999 жылы Астана ЮНЕСКО шешімімен «әлем қаласы» атағын
алды. Қазақстанның бас қаласы 2000 жылдан бастап Астаналар мен ірі
қалалардың халықаралық ассамблеясының мүшесі.
2019 жылы 20 наурызда Қазақстанның жаңа президенті Қасым-Жомарт Тоқаев
қаланың атын экс-президент Н. Назарбаевтың құрметіне Нұр-Сұлтан деп өзгертуге
бұйрық берді.
Азияның ең солтүстігінде орналасқан елорда. Қала төрт ауданнан — «Алматы»,
«Сарыарқа», «Есіл» және «Байқоңыр»[1] ауданынан тұрады.
Солтүстік-Қазақстан облысының әкімшілік орталығы – Петропавл
қаласы, өз шежіресін 1752 жылдан жүргізеді әулие Петр бекінісі Пресно-
Горьковск бекінісінің маңызды форпосты болған. Нанға және жем-шөпке
деген қажеттілік бекініс айналасына крестьян шаруаларды
қоныстандыруға ықпал етті. Солдаттар мен драгундер бекініс сыртында өз
үйлерін салуға құқылары болды. Оған ең қолайлы жер Подгора болды.
Бұл жерде біртіндеп өзенге қарай ығысып көшелер бой көтерді. Қала
маңындағы тұрақ қауіпсіздік мақсатында қоршаумен қоршалды. Одан
кіру және шығу жолдары , қақпалары арнайы қарауылмен күзетілді. 1759
жылы бекіністе алғашқы рет солдат балаларына арналып мектеп
ашылды. Петропавл уездік қаласының алғашқы елтаңбасы 1842 жылы 7
қыркүйек бекітілді. Онда – күміс алқапта көлденең екі тен артылған
түйені жетектеп тұрған керуеншінің суреті бейнеленді. 19 ғасырда өзінің
әскери-стратегиялық мағынасын сақтай отырып, қала сауда-экономика
байланысының және қазақ , орыс халқының рухани қатынас орталығына
айналды. 1849 жылы 2 мамыр 450 үйді құртқан лап еткен өрттен кейін
Петропавлда жаңа құрылыс болды. Еуропавлық Ресейден крестьяндарды
көшіру және Сібір теміржолының құрылысы қаланың дамуына жағдай
жсады. Ауылшаруашылық өнімдері Ресей және Еуропа базарларына
жайғастырыла бастады. Петропавл майы Петербургке, Москваға, Ригаға,
Одессаға, Самара, Владивостокқа сонымен бірге, Англияға, Германияға
және Данияға жіберілді. Ағайынды Зенковтардың швейцар Аккола
малөнімдерін өңдеу бойынша тері зауыты, Ірі кәсіпорындар пайда болуда.
Павлодар облысы – электр және жылу өндірісіне, сазды топыраққа, мұнай өңдеу
өнімдеріне, машина жасау, жеңіл және тамақ өнеркәсібіне, құрылыс заттарына
бағытталған өзіндік көп салалы өнеркәсіптік кешені бар Қазақстанның ірі
индустриялды орталығы. Металлургия өнеркәсібінің неғұрлым ірілері
“Қазақстан Алюминийі ” АҚ, “Қазақстан электролиз зауыты” АҚ, Ақсу
ферроқорытпа зауыты – ТНК “Казхром” АҚ филиалы болып табылады. Тау-кен
өндірісі келесі кәсіпорындармен көрінеді: “Богатырь Аксес Комір” ЖШС,
“Майкубен Вест” ЖАҚ. Облыста мұнай өнімдерін өңдеу бойынша
Республикадағы ірі кәсіпорындардың бірі – “Павлодар мұнай өңдеу зауыты” АҚ
жұмыс атқарып жатыр. Облыстың көп бөлігі жер шарының ұлы жазық даласы
болып табылатын оңтүстік шегіндегі Батыс-Сібір жазығында жатыр. Аймақтың
оңтүстік-батыс бөлігінің бедері өте тартымды. Жеткіліксіз өсімдігі бар сары-
қоңыр түске боялған жартылай шөл қыр далада үлкен емес таулы - орманды
оазисті байқауға болады. Бұл Қазақстандағы сұңғат бұрыштардың, демалыс және
туристік орындарының, өңіндегі ертегіге саяхат орындарының бірі болып
табылады.Облыс құрамына үш қала кіреді: Павлодар, Екібастұз, Ақсу, төрт
поселке мен он ауылдық аудан. Облыс орталығы – республиканың көне, әдемі
қалаларының бірі Павлодар қаласы, ол Қазақстандағы ең ірі Ертіс өзенінің
жағасында орын алған. Ақындар өлеңдеріне қосып айтқан қала кең
даңғылдарымен, көшелерімен, көлеңкелі саябақтарымен, гүлзарларымен,
фонтандарымен өзінің қонақтарын сүйсіндіреді, мұнда қай мезгілде болсын таза
және жайлы.Павлодар – солтүстік Қазақстанның мәдениет пен өнерімен
танылған орталығы. Палодарлықтар өз халқының тарихы мен мәдени
ескеркіштерін қасиеттеп қорғайды.
Шымкент – Қазақстанның көне қалаларының бірі. Тарихи деректерге
сүйенер болсақ, қала б.з.д. II ғасырда салынған. Шымкент қаласы Ұлы
Жібек Жолы керуен көшінің жолында орналасқан. Көптеген жылдардан
бері көне қалада ғылыми зерттеу жұмыстары жүргізіліп, шетелден
келетін туристердің санында шек болмайды. Халық санының көлемі
жағынан Шымкент қаласы бүкіл республика бойынша үшінші орында.
Алайда, бейресми мәліметтер бойынша, Шымкент қаласында халық
саны әлдеқайда көп. Себебі, қалада алыс-жақын шетелден келген,
тіркеуден өтпеген мигранттар тұрады. Шымкент қаласы – қазақ елінің
сауда, мәдениет, өнеркәсіп орталықтарының бірі. Қалада қазақ, славян,
өзбек, татар, неміс, еврей, корей, поляк, башқұрт, әзірбайжан т.с.с. 19
ұлттың мәдениет орталықтары жұмыс істейді. Қаланың көрікті
мекендерінің бірі - орталық саябақтар. Үш саябақ 19-ғасырда салынған.
Бір саябақ Шәмші Қалдаяқов атындағы облыстық филармония
аясында орналасқан. Сондай-ақ, Абай атындағы демалыс және
мәдениет саябағы, «Кең-баба» этнография саябағы, Дендро саябақ,
зообақ, ипподром, «MegaCenter» ойын-сауық және сауда кешені, «Nimex
Land», «Бамзик» ойын-сауық орталықтары қала тұрғындары мен
қонақтарының жайлы демалысы үшін үздіксіз қызмет көрсетеді.
Түркістан — Қазақстандағы қала, Түркістан облысының әкімшілік орталығы.
[4]. Түркістан – V-VІ ғасырларда іргетасы қаланған. Есім ханнан бастау алып,
XІV-ХVIIІ ғасырларда Қазақ хандығының астанасы болған. Оңтүстік
Қазақстан облысында орналасқан. Түркістанда 20-ға жуық мешіттер, 2 медресе,
базар, 22 су диірмені, 5 мыңдай тұрғыны болды. 1864 жылы 11 маусымда
Түркістанды Ресей әскер¬лері жаулап алды. 1872 жылдан уездік қала аталды.
20 ғасырдың басында Түркістан 1400 гектардай жерді алып жатты. 1903 жылы
Түркістанда темір жолы вокзалы салынды. 1908 жылы 3616 үй, 41 мешіт, 2
класты қалалық училище, қыздар училищесі, 1 медресе, 23 мектеп, 2 шіркеу
болған. Қала халқы 1910 жылы 15236 адам болды. Өнеркәсіп және сауда
орындарынан 1912 жылы мақта тазалайтын, 10 май шайқайтын, 8 сабын
қайнататын, кірпіш зауытттары, 15 су диірмені жұмыс істеді. 1918 жылы 6—9
каңтар аралығында Түркістанда Сырдария облысы қазақтарының съезі етті.
Съез¬де Сырдария облысының Алаш автономиясына қосылу моселесі
каралды. Онда Сырдария қазақтары Алаш автономиясына қосылған жағдайда
Түркістан қаласы Алаш астанасы болады деген шешім кабылданды. Түркістан
қаласы 1928 жылдан Түркістан ауданының әкімшілік орталығы. Қалада
жөндеу-механик, мақта тазалау, жем, кірпіш зауыттары, темір-бетон
бұйымдарын шығаратын, тұр¬мыс қажетін өтейтін комбинаттар т.б.
кәсіпорындар жұмыс істейді. Саттар Ерубаев мұражайы қызмет көрсетуде. 1991
жылы "Әзіреті Сұлтан қорық-мұражайы" ашылды. Түркістанда орта білім
беретін мектептерден баска, арнаулы білім беретін оқу орындары бар.
Басты бет Жаңалықтар Кеншілер қаласы – Қарағанды Кеншілер қаласы
– Қарағанды 27 Қараша 2016 13168 0 Сарыарқаның ұсақ шоқылы, сәл
белесті жазығының орта тұсында, Бұқпа өзенінің екі жағалауында
орналасқан Қарағанды қаласының іргесі шахтерлер кенттерінің негізінде
қаланды 1934 жылы 10 ақпанда әкімшілік-аумақтық бөлу туралы қаулы
жарық көріп Қарағандыға ресми түрде қала статусы берілді. Алайда
мұрағатта сақталған құжатқа сүйенсек Қарағандыда 1931 жылдың 21
желтоқсанында Қарағанды қалалық кеңесі құрылған. Бұл ретте қала
кеңесі құрылған болса қаланың да бар болғанын меңзейді. Қарағанды
тарихын тарихшылардың бір бөлігі көмірмен «Қара+қан+ды» - бұл
жердің басты байлығын қазақша дәл осылай атаған. Бұл өз мағынасында
«қара қан», «қара (қою) қан», «қара ұйыған қаны бар жер» дегенді
білдірген. Яғни осында өндірілетін көмір пласттарын жұрт ұйыған қара
қанға ұқсатқан. Қала атауының шығу тегінің екінші бір нұсқасын осы
аймақта өсетін өсімдік – қарағанмен байланыстырады. (Қазақша –
қарағанды, қараған). Дегенмен неғұрлым дәл алып қарастыратын болсақ
қараған өсімдігінің дәстүрлі басым өсетін жер аумағы қазіргі қала
шекарасынан 40 шақырым жерде орналасқан. Бұл жерде Карагандинка
өзені ағып жатыр. Зерттеушілер қала атауындағы сәйкессіздіктерді және
картадағы қаланың шекарасының өзгеруін көпес Никон Ушаковпен
байланыстырады. Жергілікті өлкетанушы-тарихшы Болат Әубәкіровтың
айтуына қарағанда 1847 жылғы экспедициялармен көмір және мыс
кеніштері ашылған соң, бәсекелестерін адастыру үшін Никон Абрамович
Ушаков бұл жерге «Қарағанды- бас» атауын берген.
Қызылорда – Қазақстанның оңтүстігіндегі қала, Қызылорда облысының
әкімшілік, экономикалық және мәдени орталығы (1938 жылдан). Сырдария
өзенінің оң жағалауында орналасқан. Тұрғыны 241 416[2] адам (2019). 8
әкімшілік-аумақтық бірліктен тұрады: Қызылорда қаласы, Тасбөгет, Белкөл
кенттері, Қосшыңырау, Қызылжарма, Қызылөзек, Ақсуат, Ақжарма ауылдары.
Қала теңіз деңгейінен 126-130 м биіктікте жатыр. Қала аумағы өзенді бойлай
оңтүстік-шығыстан солтүстік-батысқа қарай төртбұрышты пішінде созылып
жатыр. Жер аумағы 3683 га. Қаланың 17,0 га аумағы теміржол тораптарына, 165
га аумағы көліктік көшелерге, 19 га аумағы талы жоқ қала бақтары мен
демалыс орындарына, 51 га алқабы шөлді-шөлейітті орындар үлесіне тиеді.
Геологиялық тұрғыдан Қызылорда аумағы Тұран эпигерциндік платформасы
үстінде жатыр. Палеозойда қалыптасқан бұл жазықты кейде "Сыр ойысы" деп
те атайды. Ойыстың шеткі иіндері палеозойлық қатты метаморфты
жыныстарға толған. Ойыстың көлденең ені 400 км. Орталығында палеозойлық
тау жыныстары 600-900 м тереңдікте жатыр. Кейіннен ойыс мезозой, одан кейін
кайнозой жыныстарымен жабылған. Шөгінді қабат үшке бөлінеді.
Қызылорда вокзалы
Ең жоғарғы қабатының қалыңдығы 10-15 м. Бұл толығымен аллювийлі шөгінді
жыныстар. Келесі құмды қабаттың қалыңдығы 50-80 м. Олар негізінен көтеріңкі
немесе құмды төбелер бөліктерінде жатыр. Үшінші қабат палеогеннің
аяғындағы (олигоцен) теңіз саздары мен құм тастарынан тұратын жасыл-сұр
түсті жыныстардан тұрады. Қабат 50-80 м тереңдікте жатыр.
Қостанай — Қостанай облысының әкімшілік, экономикалық, мәдени орталығы.
Қазақстандағы аса ірі темір, әуе және автомобиль жолдары тораптарының бірі.
Батыс Сібір ойпатының дала белдемі алып жатқан оңтүстік-батыс шетін құрайтын
Қостанай жазығының орталық бөлігінде орналасқан. Тобыл өзенінің, оған Әбілсай
мен Қостанай деген салалары құятын биік жарқабақты террасалы жағада
орналасқан.Жерінің аумағы 8991 гектар. Тұрғыны 247 246[3] адам (2019). Қостанай
осы атыраптағы байырғы елді мекендердің бірі. Оның іргесін 1897 ж. Ресей
патшасының жарлығына байланысты қазақтың жергілікті руларынан тартып
алынған «Қостанай» атты қоныста, Еділ бойы мен Орынбор губерниясынан көшіп
келген орыс шаруалары қалаған.
Алғашқыда «Николаевка» деп аталды. 1893 ж. Қазақстанның құрамында болған
бұрынғы Торғай облысында жаңадан ендірілген уездік аумақтық-әкімшілік
бөлінісіне сәйкес оған «Қостанай» атауы берілді де, Қостанай уезінің орталығына
айналды. 1912 – 13 ж. Оңтүстік Сібір темір жолы магистралінің Челябинск – Троицк
– Қостанай тармағының салынуына байланысты Қостанай Ресейде өнеркәсіптік
дамуы бойынша біршама ілгері тұрған Орталық Ресей аудандарымен тікелей сауда-
саттық байланыстар жасауға мүмкіндік алды. Соның нәтижесінде Қостанай
Солтүстік Қазақстандағы ірі сауда орталықтарының біріне айналды.Қалада жеңіл
және тамақ өнеркәсіптері, бу және дизель отынымен жұмыс істейтін диірмендер,
қасапханалар, тері заттары, т.б. пайда болды. 1917 – 19 ж. Қостанайда Кеңес өкіметі
орнап, 1920 ж. сол кездегі Ақтөбе облысындағы өзімен аттас округтің, 1925 ж.
губернияның, 1936 ж. жаңадан құрылған Қостанай облысының орталығына
айналды.
Атырау қаласы - облыс орталығы, Батыс Қазақстан аймағындағы
өнеркәсіп, мәдени-ағарту, ғылыми және саяси-әлеуметтік маңызы бар
шаһарлардың бірі. Қала Каспий теңізінің қазіргі жағасынан 40 км жерде
Жайық өзенінің тармақтала біткен атырауын алып жатыр.Тас және темір
жол, әуе және су қатынасы торабы.
Қаланың іргесі 1640 жылы қаланып, ертеде «Жайық тас қалашығы»,
«Үйшік» аталған, кейін қаланы салуға қаржысын шығарған көпес Гурьев
есімі Ресей әкімшілігінің шешімімен берілген.
1991 жылы қала тұрғындарының тілегіне орай Гурьев қаласы - Атырау
деп аталды. Өзіндік қалалық таңбасы бар. Қала Каспий маңы ойпатын
ала Жайықтың қос жағалауында орналасқан.
Бүгінгі таңда Атырау қаласының бет-бейнесі, әсіресе орталық аудандар
бүтіндей өзгерді, санитарлық-тазалық жағдай түбегейлі жақсарды, көше
мен жолдар қайта жаңартылды, көптеген құрылыстар салынып,
тұрғындар жаңа пәтерлерге қоныстанды.
Атырау тұрғындары іргесі қаланғанына үш жарым ғасырдан астам
болған туған қаласын аялап, оның экономикасы мен мәдениетін өрге
бастыру, көріктендіре түсу үшін қолдан келгеннің бәрін істеуге бекем бел
байлап отыр.
Қала тұрғындарының саны 2010 жылғы 1 қаңтардағы жағдайға – 231
мың адамды құрайды.
Ақтау - Қазақстандағы ең ерекше қала

Маңғыстау облысының орталығы саналатын Ақтау
қаласының бұрынғы атауы Шевченко болатын. Қала атауы
1991 жылы өзгерді. Касспий жағасында орналасқан әсем қала
- газ бен мұнай өндіретін өнеркәсіп орталығы.
Ақтау қаласы Қазақстанның өзге қалаларынан өз
көшелерімен ерекшеленеді. Бұл қалада көше атаулары жоқ.
Ақтау көшелері ықшам аудандармен бөлінеді. Қаланың 36
ықшам ауданы бар. Қалалық мекен-жайлар телефон
нөмірлерімен ұқсас болып келеді. Мысалы, мекен-жай атауын
қысқа 15-25-33 деп атайды. Яғни, 15-аудан, 25-үй, 33-пәтер.
Атау берілген екі даңғыл бар, ол қала орталығындағы
Бірінші Президент пен Тәуелсіздік даңғылдары.
Ақтау ықшам аудандарындағы тұрғын үй шатырында
орналасқан шамшырақ қаладағы назар аударатын мекеннің
біріне айналды.
Қала тұщы сумен қамтылған. Табиғи минералды суға тұщы
теңіз суынан өндірілген дистиллят қосу арқылы тұщы суды
өндіреді. Ал қаланы электрэнергетикамен әлемдегі алғашқы
жылдам нейтрондағы АЭС қамтамасыз етеді.
Ақтөбе — Батыс Қазақстандағы қалалық әкімшіліктің орталығына айналған
қала. Дәлірек айтсақ, бастапқыда аумағы 297,39 шаршы километр болған
қала Ақтөбе облысының солтүстік бөлігінде орналасқан. Географиялық
орналасуын дәлме-дәл сипаттайтын болсақ, Ақтөбе облысының солтүстік
бөлігі, Елек өзенінің жағасы, Қарғалы өзенінің келіп құятын жері, Орал асты
үстіртінің орталық бөлігінде теңіз деңгейінен 250-400 метр жазықтықта бой
көтерген.

Нұрсұлтан Назарбаев Ақтөбеде Әсем білім беру және таным орталығында
болды
Нұрсұлтан Назарбаев Ақтөбе жастарына өз ақылын айтты.
Ақтөбе — екі құрлықтың ортасында орналасқан қала
Бүгінгі таңда Еуропа мен Азия арасындағы шекараны нақты белгілеу —
шешімін таппаған мәселелердің біріне айналып отыр. Кейбір ғалым бұл екі
құрлықтың шекарасын Жайық өзені арқылы бөледі. Мұндайда Ақтөбе
қаласы Азияда орналасқан болып шығады. Алайда кейбір географ
шекараның Каспий теңізінің солтүстік жағалауы, Жем өзенінің бойы және
Мұғалжар таулары арқылы белгілеуді жөн көреді. Бұл пікірлерге сүйенетін
болсақ, Ақтөбе Еуропа құрлығында орналасқан қалаға айналады.

1997 жылы қалаға бес ауылдық округ қосылып, аумағы 2 338 шаршы
километрге дейін жетті. Ақтөбеде Сазды су қоймалары бар, сондай-ақ ішімен
Елек өзені ағып өтеді. Қала мұхиттан алыс орналасқан.
Шымкент. Шырайлы Шымқала
ШЫМКЕНТ. ҚазАқпарат - Бүгін Шымкент қаласы Қазақстанның
үшінші мегаполисі атанды. Бұл туралы ОҚО-ның аймақ басшысы
Жансейіт Түймебаев пен қаланың әкімі Нұрлан Сауранбаев мәлімдеп,
облыс жұртшылығын құттықтады, деп хабарлайды ҚазАқпарат тілшісі.
Облыс және қала әкімдерінің үндеуінде Қазақстанның үшінші мегаполисі
атанғаны тарихи маңызды оқиға ретінде аталып өтілген. «Жуырда
Мемлекет басшысы өз сөзінде «Қазақстан агломерацияны дамыту
стратегиясын жүзеге асыруды бастады. Егер бізде бұған дейін миллион
тұрғыны бар тек Алматы қаласы болса, қазір үш мегаполисіміз бар -
Алматы, Астана және Шымкент қалалары. Миллионды қала - бұл
әрдайым жаңа идеялар, жобалар мен жоспарлар, ауқымды
инвестициялар. Барлығы қаланың дамуына жаңа серпін береді.
Шымкент бұл мәртебелі деңгейге ғасырлар бойы жетті. Бізді алда үлкен
өзгерістер күтіп тұр. Ең бастысы - бұл жаңалық Шымкент қаласын одан
әрі дамытуға жаңа мүмкіндіктер туғызып, әрбір қалалықтың өміріне
жаңа серпін береді, оң әсерін тигізеді деп сенеміз. Мемлекет басшысы
мұндай қалалар тұрғындар үшін қолайлы, қауіпсіз, тұрғын үй-
коммуналды шаруашылығы жаңартылған және мәдениеті жоғары болуы
тиіс деп көрсетті.Біз бәріміз бірге Шымкентті Елбасы күткендей
«ақылды», «жасыл» әрі қауіпсіз қалаға айналдырамыз деп сенеміз.
Шымкент жаңа идеялар халқымыздың дәстүрімен қатар дамып, өткенін
ұмытпайтын, сонымен қоса жаңа технологияларға ұмтылатын
тұрғындар қаласына айналады.
Өнерсүйер қауым үшін Орыс Драма театрының есігі
ашық. Театр сахналарында қазақ және шетел
классиктерінің шығармаларының желісімен қойылған
спектакльдер көрсетіледі. 2011 жылы Шымкент
қаласында 353 өндірістік кәсіпорын тіркелген. Оның
ішінде 74 ірі және орта өнеркәсіп кәсіпорын, 243 шағын
кәсіпорын, 36 қосалқы кәсіпорын. Қалада көлік жасау,
химия, кен өндіру, тағам т.б. өнеркәсіп орындары
қарқынды даму үстінде. Шымкент қаласының атауы
қайдан шыққан? Шымкент қаласы атауының шығу
тарихы мен оның мағынасы әлі күнге дейін белгісіз. Бұл
жұмбақтың жауабын белгілі зерттеуші-ғалымдар таба
алмаған. Біреулер қала атауы «қала-бақ», «жасыл қала»
десе, біреулер «жердің бет қабатымен қапталған қала»
дейді. «Шым» сөзі жердің беткі қабаты, шымды
қыртысы, ал «кент» қала, шаһар деген мағына береді.
Кейбір зерттеуші-ғалымдардың пайымдауынша,
«Шымкент» сөзі көне шығыс тілінен шыққан. Шығыс
тіліндергі «чиминь» («чемень») деген сөздер «жасыл
алқап», «көк жайлау» деген мағына береді.
Шымкент – Қазақстандағы ең көне қала. Ә.Марғұлан атындағы Археология
институтының директоры, тарих ғылымдарының докторы Бауыржан Байтанаев
осылай дейді. Оның пікірінше, 700-800 жыл емес Шымкент қаласының 2200
жылдық тарихы бар.
Майталман археолог өзінің бұл тұжырымын «История Шымкента» атты ғылыми
еңбегінде дәлелдеп шығады. Ондағы деректер бiздiң заманымызға дейiнгi екiншi
ғасыр мен Оңтүстiк Қазақстанның Ресей империясының құрамына кiргенге дейiнгi
кезеңдi қамтыған. Кiтапта археологиялық және мәдени ескерткiштер, осыдан 200
жыл бұрын түсiрiлген суреттер мен Шымкенттiң көне сызбасы бар. Әрбiр көне
жәдiгер зерттелiп, оған терең түсiнiк берiлген. Автор бұл деректердi Өзбекстан мен
АҚШ-тың және елiмiздiң жетекшi кiтапханалары мен мұрағаттарынан жинапты.
Сондай-ақ облыстық тарихи-өлкетану мұражайының материалдары да кәдеге
жараған.
1914 жылы Қазақ елінің Ресейдің құрамына енуінің 50 жылдық мерейтойы
құрметіне орай, Шымкент қаласының атауы Черняев болып өзгертілген.
Бірақ та, көп ұзамай 1921 жылы қалаға өз атауы қайта берілді. 2011 жылдың
тамыз айында Шымкент қаласы үздіктердің қатарынан көрінді.
Халықаралық ірі қалалар мен астаналар ассамблеясы Шымкент қаласының
басшылығына III халықаралық байқауының арнайы дипломымен
марапаттап, «ТМД және ЕврАзЭС қалаларының ішіндегі ең үздік қала»
атағына лайық деп таныды.
Көмекші есімдер — негізгі сөздерге телене жұмсалып,
олардың кеңістікке (мекенге), уақытқа (мезгілге) қатысын
толықтырып, нақтылап тұратын сөздер. Оған алд, арт, аст,
қас, маң, жан, іш, туп, сырт, бас, бет, шет, түс, бой сияқты
толық лексикалық мағынасы жоқ сөздер жатады. Көмекші
есімдер мекенді, заттың жақын-апыстығы (ауылдың шеті,
жаны, төңірегі, маңы)\ қыры (көпірдің асты, үсті, бойы);
аралығы (екі үйдің ортасы, екі көшенің арасы)
тұрғысынан саралап атайды. Кейбір көмекші есімдер қыс,
жаз, түн тәрізді сөздермен тіркәсіп келіп, оларды
мезгілдікжағынан нақтылап, дәлдеп тұрады (қыстың
басы, түннің ортасы). Көмекші есімдер өзі тіркескен негізгі
сөздермен көбіне изафеттік байланыста қолданылады.
Мысалы: өзеннің бойы, ауылдың сырты, қаланың маңы,
құдықтың түбі, жолдың үсті, айдың ортасы, жылдың басы,
аптаның аяғы т. б. Көмекші есімдер сөйлемнің дербес
мүшесі болып жұмсалмайды. Негізгі сөздермен тіркесіп
барып, сөйлемнің бір мүшесі болады: Мысалы, Ауылдың
жаны — терең сай (Абай). Мұндағы ауылдың жаны —
бастауыш.[1]

Ұқсас жұмыстар

Жоңғар хандығы

Ортағасырлық феодалдық қоғамның дамуы

Батыс Түрік қағанатының әлсіреуі, ыдырауы

НОРВЕГИЯ ЕЛІ

Қазақстан Моңғол шапқыншылығы дәуірінде

Сырдарияның сол жағалауында Ақжар сайында, Отырардан солтүстік батысқа қарай

Махабалипурам өнері

ХV-ХVІІІ ғғ. Қазақ хандығының тарихы

Рыцар мәдениеті

Еуропаның кейбір халықтарының ұлттық-психологиялық ерекшеліктері

Пәндер