Қазақстандағы жылқының жұмысшандылығы, арба дәстүрі және ауыр жүк тұқымдарының сипаттамасы

ЖЫЛҚЫНЫҢ ЖҰМЫСШАҢДЫҒЫН АНЫҚТАУ.

Ақтөбе Жоғары ауылшаруашылық колледжі

Көшпелі тұрмыста жылқыны салт мінуге, түйені жүк артуға пайдаланғаны мәлім. Сондықтан жүрдек, жүйрік, бәйге аттары төрт түліктің бәрінен де асыра бағаланған. Бірақ XIX ғасырдың орта шенінен бастап қазақ халқының отырықшылыққа бет бұрып, арбаның көбеюіне орай жылқы жегу, жүк тарту жұмыстарына кеңінен пайдаланады. Енді қазақ ішінде мініс аттарымен қатар, арба-шанаға бірдей жүретін әмбебап жылқылар да бағалана бастады. XIX ғасырда таулы аудандардан басқа аймақтардың бәрінде дерлік екі доңғалақты ағаш арба кең тарады.

Арба жасау үшін ағаш ұсталары сәуір, мамыр айларында қайың ағашының жұмсақ, иілгішін уақытында кесіп алып, иетін жерлерін иіп, мүшелерін бөліп-бөліп жинап қоятын. Арбаның доңғалағы үшін, әдейі қайыңның доғадай иілген жері кесіп алынады. Жаз бойы ұста арбаларды құрастыруға кірісетін. Арбаның екі доңғалағы, жүк басатын қорабы (жәрәңдік), білігі, тертелері (арбаның жетек ағашы), ешбір шеге қолданылмастан тұтастай ағаштан, көпке шыдайтындай мықты етіп жасалатын. Ұста бір жазда 20 арбаға дейін құрастыратын, бірақ жасалынуының қиындығына қарамай, базарда бағасы 1-2 сомнан аспайтын.

Жүк тартатын кірешілер сатып алатын. Арбадағы жүк жеңіл болса «арбакеш» аттың үстіне отырып, тертелерді ерге байлайтын, жүк ауыр болса қамыт пайдаланылатын. Арбакештер жолдың алыс, қиындығына қарамай 20-дан 50 пұтқа дейін жүк таситын. Алтай қазақтары арба жеңіл жүрсін деп дөңгелекті жылқы терісімен қаптап тастайтын. Қазақтардың жасаған қос доңғалақты ағаш арбасы мен Оңтүстік Қазақстандағы отырықшы халықтардың екі дөңгелекті арбаларының жүк тарту мөлшері бірдей, тек отырықшы халықтардың арбасының дөңгелегі үлкен болған. « . . . Егінші жұрттың жылқылары дөңгелегі өте үлкен, диаметрі сажынға (2, 13м А. Т. ) жететін жүк салатыны бар ерекше арбаларға жегіледі. Арбаны жүргізетін арбакеш жегілген аттың үстіне отырады. Жол жағдайына байланысты 20-дан 40 пұтқа дейін жүк салынады, алыс жолда орта есеппен 25 пұт жүк тартады . . . ».

Шайр - ауыр салмақты жылқылардың тұқымы

Shire жылқыларын өсіруді бастамас бұрын, олардың шығу тарихымен танысу керек. Бұл тұқымға жататын жануарлар Англиядан келеді. Оның үстіне, мұндай жылқылардың ата-бабалары ежелгі ауыр тұқым болып саналады. Оның пайда болуының нақты күні әзірге белгісіз.

Мұндай жануарлар Англия аумағына XVI ғасырдың ортасынан бастап әкелінетіні белгілі. Содан кейін үкімет осындай ірі жануарларды өсірумен шұғылдануға шешім қабылдады. Ол кезде бұл шешім мемлекет үшін өте маңызды болды. Үкімет шаруаларға фермада үлкен жылқылардың болуына тыйым салатын арнайы қаулы шығарды. Оларды мемлекетке беруге мәжбүр болды, осылайша олар кейінірек әскерді жабдықтауға үйренді.

Арбалардың шаруашылықта кең қолданылғаны жөнінде төмендегі фактілер дәлел: XIX ғасырда Ақмола облысында 132 602 арба болған, жылма-жыл 33 150 арба жасалып отырған. Қос доңғалақты ағаш арбаның жасалу жолы, құрылысы бір болғанымен, Қазақстанның әр аймағында әртүрлі атау қалыптасқан. «Ырдуан», «ырдабан» арба Солтүстік, Орталық Қазақстанда, «дәредике» Көкшетау облысында, «қазақ арба», Оңтүстік Қазақстанда, Жетісу мен Шығыс Қазақстанда «көтек арба» деп атаған. [91. 244. XIV. LXVI] ХІХ ғасырдың аяғында байлар мен ауқатты адамдар Орынбор, Ор, Троицк, Омбы, Ташкент, Семей базарларынан күймелі арбалар мен шаналарды сатып алатын болған. «Пәуеске», повозка, пәуеске арба (күймелі арба), «пәуескелі шана» (күймелі шана) - «кәшопка» деген сөздер қазақ тіліне сол заманда кірген. Қыста табанына темір салынбаған құр ағаштан шауып жасалған шананы «жекпелі шана», болмаса «ырғақ шана» деп атаған. Мұндай шана атқа қамытты, қамытсыз түрде жегілген. Жекпелі шана деп балалардың ойыншық шанасынан айыру үшін айтылған

Жылқы тұқымы Владимир ауыр жүк көлігі

сипаттамасы

Ауыр жүк машиналарының тұқымдарының артықшылығы - олардың әмбебаптығы. Сонымен қатар, аттың тыныш ұстанымы бар, қоғамға оңай бейімделеді және тиімді жұмыс кезеңі 20 жылдан асады.

Ауа райының қолайсыздығына қарамастан, жылқылар жұмыс жасайды және иесінің нұсқауларын орындайды. Кейбір ұрпақтар үшін бауыр ерлердің 60% дейін өсіруге қабілетті, бұл тұқым өкілдерінің одан әрі өсіруіне жақсы әсер етеді.

Кемшіліктерге жұмсақ және ауырсынған арқа, жалпақ қабырғалар, қарқынды және таяз дене кіреді.

Ұқсас жұмыстар

Жылқы тұқымдарының классификациясы, сипаттамасы және шаруашылықтағы маңыздылығы

Қазақстандағы жылқының сыртқы пішіні, тұқымдары және шаруашылығы

Жылқы тұқымдарының жіктелуі мен сипаттамасы: Қазақстандық және халықаралық тұқымдар

Жылқының биологиясы, күтімі, Қазақстандағы қолтұқымдары және өнімдері

Құрылыс машиналары және жүк көтергіш крандардың түрлері мен техникалық сипаттамасы

Жылқының шығу тегі, эволюциясы және тұқымдарын шығару әдістері

Қазақстандағы ірі қара мал тұқымдарының етті және сүтті бағыттары: сипаттамасы мен өнімділік көрсеткіштері

Темір жол көлігі: Қазақстандағы тарихы, инфрақұрылымы және жүк-жолаушы тасымалы

Қазақстандағы ауыр өнеркәсіп: отарлық тарих, индустриалдандыру және құрылымдық қайта құру

Қазақстандағы ірі қара мал тұқымдарының өнімдік бағыттары мен тұқымдық сипаттамалары