Шырышты эпителийдің қызметі

Презентация қосу

“Астана Медициналық университеті КеАҚ”
Молекулалық биология, гистология, цитология және генетика кафедрасы

БӨЖ
Ағзалардың және шырышты қабықшаның
құрамындағы эпителиальді тіннің мамандануы
Дайындыған: Тәліпова Б
Тексерен: Хумырзах Б

Нұр Сұлтан 2020ж
Жоспары:
1. Кіріспе
2. Негізгі бөлім
2.1 Эпителий тінінің морфофункциональы қасиеті
2.2 Эпителийлер құрылымындағы ерекшелiктер
2.3 Эпителий тінінің функциялары
2.4 Эпителийдің классификациясы
2.5 Эпителий тінінің түрлері
2.6 Шырышты эпителийдің қызметі
2.7 Безді эпителий
2.8 Бүйрек эпителий
2.9 Эпителийлердің гистогенездік классификациясы
3. Қорытынды
4. Пайдаланылған әдебиеттер
Мақсаты
Жалпы тіндердің морфогистологиялық
ерекшеліктерін зерделей отырып, студенттің
клиникалық ойлау қабілетін арттыру. Тіндердің
ішіндегі эпителиальді тіннің қызметімен,
құрылысымен танысу. Микропрепараттарды
қолдана отырып, эпителиальді тіндердің
құрылысымен танысу. Гистогенетикалық
ерекшеліктерін меңгеру. Болашақ дәрігер
практикасында эпителиальді тін ерекшеліктерін
меңгеру
Кіріспе
Тін – тарихи даму (филогенез) барысында пайда
болған құрылысы, атқаратын қызметі және шығу тегі
бойынша ұқсас жасушалар мен жасушалық емес
(бейжасушалық) құрылымдар тобы.
Тіндер - эволюция барысында қалыптасқан
организнің жеке жүйесі, барлық элементтерінің
бірігіп, қызмет атқаруының негізінде арнайы
қызметтер атқаруға қабілетті жасушалардың бір
немесе бірнеше дифферонынан және олардың
туындыларынан тұрады.
Эпителиалді тін
Эпителий-денені сыртқы немесе ішкі ортадан шектейтін және онымен байланысты
жүзеге асыратын шекаралық мата. Дененің бетінде жабынды эпителий бар. Ішектің
саңылаулары, бүйректің, жатырдың және басқа да ішкі мүшелердің және олардың
жолдарының тұйықталмаған қуыстары эпителиймен төселеді. Ішкі органдардың
паренхимі көп жағдайда эпителийден тұрады. Шекаралық функция эпителиалды
тіндердің барлық түрлерінің құрылымын анықтайтын маңызды белгісі болып табылады.
Түрлері:

Жабынды
Безді
герминативті
сенсорлы
Эпителий тінінің морфофункциональы қасиеті

. Шығу тегі – эктодерма, мезодерма энтодерма

. Қоректенуі – эпителийде қан тамырлары жоқ, қоректік заттар оған
базальды мембрана арқылы диффузды түрде өтеді
Әртүрлілігі-эпителий бір қабатты және көп қабатты болуы мүмкін,
секрецияға, қорғауға маманданған
Метаплазия-қоршаған орта жағдайлары өзгерген кезде эпителий
метаплазияға ұшырайды, яғни бір түрден екінші түрге (бір қабатты – көп
қабатты)
Регенерация-эпителиалды тіндердің регенераторлық қабілеті өте жоғары
Эпителийлер құрылымындағы ерекшелiктерге мыналар жатады:

-барлық эпителий ұлпалары тек жасушадан-эпителиоциттерден тұрады. Жасуша аралық
заттегі өте аз, жасуша аралық кеңiстiгi тар болады;
-эпителиоциттер бiр-бiрiмен тығыз жанасып, қабаттар құрады, арнайы жасуша аралық
байланыстармен байланады;
-эпителийлер организмдi сыртқы және iшкi орталардан бөлiп тұратындықтан шекарада
орналасады;
-бiр қабатты, қан қылтамырларымен байланыстағы эпителиоциттер құрылым
қарама-қарсылығына орай, бос, сыртқы ортаға бағытталған бетi-
төбелiк (апикальный), оның төмен орналасқан дәнекер ұлпаға қараған бетi -
негiздiк (базальный) полюс деп аталады. Төбелiк полюсте микробүрлер,
кiрпiкшелер түзiндi материалдары болып, тығыз, аралық байланыстарды құруға
қатысады. Негiздiк полюсте тұрақты қосындылар, гормондар, өсу факторларының
қабылдағыштары, иондар және амин қышқылдарының тасылым жүйелерi болады.
Қызметтiк қарама-қарсылықта төбелiк полюсте сiңiру, кiрпiкшелер қозғалысы
байқалса, негiздiк полюсте заттардың түзiлуi жүредi;
Эпителий тінінің функциялары

1) жарақаттар мен үйкелуден қорғау-сыртқы ортамен шекарада
тері эпителийі
Ас қорыту және жатыр эпителийі
2) селективті өткізгіштігі
нефротелий
Энтероцит
3) шырыштың, гормондардың, ферменттердің секрециясы
ішектің және тыныс алу жолдарының бокал тәрізді
жасушалары)
эндокриноциттер (жалғыз және эндокринді бездердің
құрамында)
энтероциттер (ас қорыту ферменттері)
өкпенің үлкен эпителиоциттері (сурфактант)
Эпителий тінінің функциялары
4) Экскреция
өт қабының эпителийі
бүйрек каналдарының эпителийі
5) Жиырылу
сілекей және сүт бездерінің миоэпителиалды жасушалары
6) иммундық қорғау
Лангерганес эпидермис жасушалары = АӨК
7) Сезімталдық
тіл емізіктерінің дәмді баданалары
мұрын қуысының иіс сезу аймағы
Эпителий тінінің Бір қабатты текшелі

құрылысы
Бір қабатты жалпақ эпителий
эпителий

Бір қабатты кірпікшелі бағаналы
эпителий
Эпителийдің классификациясы

Жасушалар қабаттарының саны бойынша
1. бір қабатты эпителий
2. көп қабатты эпителий

бір қабатты эпителийдің барлық жасушалары
базальды мембранамен байланысты

көп қабатты эпителиялар жасушалардың
бірнеше қабатынан тұрады, тек базальды
қабаттың жасушалары базальды
мембранамен қосылған
Эпителийдің классификациясы

Беттік қабат жасушаларының морфологиясы бойынша
1. Жалпақ
2. Текше
3. призмалық
Эпителий тінінің түрлері

1.бір қабатты жалпақ эпителий
серозды қабықшалардың мезотелийі (плевра, перикарда, ішперде)
эндотелий жүрек қуысын, қан тамырларының саңылауларын
төсейді
2. бір қабатты текше эпителий
бауыр жолдары
сілекей бездерінің кірістіру жолдары
бүйрек каналдары
қалқанша безінің фолликулдары
3. бір қабатты призмалық эпителий
Асқазан
жіңішке және тоқ ішек
өт қабы
апикальды бетінде микробүрлер болуы мүмкін

4. көп қабатты призмалық эпителий
ауа жолдары
қосалқыштың ағысы
тұқым шығаратын ағын
Эпителий тінінің түрлері

5. көп қабатты жалпақ мүйізделетін эпителий
Эпидермис
еріннің аралық бөлігі

6. көп қабатты текше эпителий
тер безінің шығу
бездің ірі фолликулының қабырғасы

7. көп қабатты призмалық эпителий 6
ерлердің уретрасы
сүт бездерінің шығу жолдары

8. өтпелі эпителий 7
зәр шығару жолдары

Эпителиалды тіндер.

А. бір қабатты жалпақ эпителий.
Б. Қарапайым текше эпителий
В. Қарапайым бағаналы эпителий
Г Кірпікшелі эпителий
Д. Өтпелі эпителий
Е. Мүйізденетін көпқабатты
(жалпақ) эпителий.
Шырышты эпителийдің қызметі

Қорғаныштық (ішкі ортамен сыртқы ортаның)
Зат алмасу қызметін- секрет бөлу, кейбір жағдайда оларды жинақтау.
Сұйық заттарды және қатты түйіршіктерді шырышты қабаттар арқылы жылжыту. Астың, бөгде
заттардың, жыныс органдардың өнімдері, зәрдің және слиздің жылжуы.
Шырышты эпителийдің құрылымы оның атқаратын қызметіне байлаиысты болады.
Қорғаныштық қызметін іске асыру үшін жасушаның апикальді бетіиде талшықтар мен
микробүртіктер болады ал көп қабатты эпителийдс- мүііпді құрылым болады. Клетка
байланыстары және жасуша органоидтары жақсы жетілгеп. Эпителий кабатында бір жасушалы
бездер орналасады.
Шырышты қабаттың эпителийінің шығу тегі жағынан бір-бірінен көптеген айырмашылығы бар.

Ішектің Ac қазанның
шырышты шырышты
эпителийі эпителийі
Бүйрек эпителийі

Фильтрация және реабсорбцияЖоғары
дәрежеде маманданған бүйрек
эпителийі шығару және осмос реттеуші
эпителий болып саналады (тұздардың
тұрақтылығын сақтайды) мұнда сүзу,
реабсорбция және секреция процестері
жүреді. Әртүрлі тұзды суда өмір сүретін
жануарларда осмос реттеуші эпителий
үлкен роль атқарады.
Безді эпителий

Без эпителийі метаболизм процессінде пайда
болған секреттерді сыртқы ортаға шығарып
отырады. Ерекше секрет ретінде гормондарды
айтуға болады.
Эпителий ағза бездерінің негізгі массасын
құрайды. Бездегі эпителиалдық жасушалардың
қызметі - ағза тіршілігіне қажет заттарды
жасушаларда тұзіп, олардан бөліп шығару.
Бездер ағзада секрет бөлу қызетіы атқарады.
Олардың көпшілігі қалыптасқан жеке органдар.
Басқалары органдардың бөлігі болып
саналады. Бездер экзокридік және эндокриндік
болып бөлінеді.
Cекретті бөліп шығару типіне
қарай бездер бөлінеді
А.Мерокринді бездер секреттің экструзиясы экзоцитоз немесе
диффузия механизмдерімен, плазмолемманы зақымдамай және
жасуша құрылымын бұзбай жүзеге асады
Б.Апокриндік бездер секретпен бірге цитоплазманың апикальды
бөлігі немесе микробүрлерінің ұштары да бөлінеді
В.Голокриндік бездер дифференциациялануы кезінде кариопикноз
және цитоплазмасының түбегейлә дегенерациясы нәтижесінде
гландулоциттертолығымен бұзылады да, секретке айналады
Cекретті бөліп шығару типіне
қарай бездер бөлінеді
А.Мерокринді бездер секреттің экструзиясы
экзоцитоз немесе диффузия механизмдерімен,
плазмолемманы зақымдамай және жасуша
құрылымын бұзбай жүзеге асады
Б.Апокриндік бездер секретпен бірге
цитоплазманың апикальды бөлігі немесе
микробүрлерінің ұштары да бөлінеді
В.Голокриндік бездер дифференциациялануы
кезінде кариопикноз және цитоплазмасының
түбегейлә дегенерациясы нәтижесінде
гландулоциттертолығымен бұзылады да,
секретке айналады
Эпителийлердің гистогенездік
классификациясы
Эпидермальды эпителийлер эктодерма және прехордальды
табақшалардан дамиды. Әдеттегі мысал, эпидермис
Энтеродермальды эпителийлер ішектік энтодерманың туындылары
Целонефродермальды эпителийлер мезодермадан дамыған
целомдық астар мен нефротомнан пайда болады
Ангиодермальды эпителийдің шығу тегі мезенхима. Жалғыз ғана
түрі тамрлар мен жүректің эндотелийі
Эпендимоглиялық эпителий нерв түтікшесінен дамиды
Қорытынды
Эпителий жасушалары организмнің ішкі ортасын
сыртқы ортадан шектеп тұратын эпителий немесе
эпителий тіндері деп аталатын тұтас
жасушааралық пласттарды құрайды. Олар дененің
сыртқы бетін қаптайды және қуысты мүшелердің
ішкң беттері мен дене қуыстарын астарлайды.
Орналасқан мүшелеріне, морфологиялық
ерекшеліктеріне жіне атқаратын функцияларына
қарай эпителийлердің маманданған нақтылы
түрлері көп
Пайдаланылған әдебиеттер

1. С.А.Ажаев-Гистология 1
2. Гистология ,Цитология және Эмбриология. О.В.Волкова,Ю,К Елецкий. М
1996г
3. Ж.О.Аяпова Цитология, эмбриология және гистология Алматы 2007
4. Нуртазин С.Т Жалпы гистология Алматы 2011
5. Атлас гистология және эмбриология И.В.Алмазов,Л.С Сутулов Москва
1978 г
6. Жалпы гистология негіздері. Қ.А.Сапаров. Алматы Санат, 1994 ж.

Ұқсас жұмыстар

Кілегейлі қабықтар мен мүшелердің құрамындағы эпителий тіндерінің мамандануы

Эпителий ұлпасы туралы

Безді эпителийі

Бір қабатты цилиндр тәрізді эпителий

Көп қабатты эпителий

Емдеу және алдын - алу Көп жағдайда гонококктар пенициллинге және оның туындыларына төзімді

Эпителий ұлпасының қызметі

Өкпенің зат алмасуы

КӨП ҚАБАТТЫ ЭПИТЕЛИЙЛЕР

Жатыр мойнының фондық және ісік алды аурулары

Пәндер