Тұлға теориясы

Презентация қосу

Тұлға теориясы
● Тұлға— жеке адамның өзіндік адамгершілік,
әлеуметтік, психологиялық қырларын ашып,
адамды саналы іс-әрекет иесі және қоғам
мүшесі ретінде жан-жақты сипаттайтын
ұғым. Aдамның әлеуметтік қасиеттерінің
жиынтығы, қоғамның даму жемісі және
белсенді қызмет ету мен қарым-қатынас
орнату арқылы жеке адамды әлеуметтік
қатынастар жүйесіне енгізудің жемісі.

Тұлға
● Тұлға философиялық тұрғыда адамды “адам” ретінде
тануға, яғни оның рухани-адамгершілік, ділдік, мәдени
қырларына баса назар аударумен пайымдалады.
Психология тұлғаның өзіне тән күш-жігерін, мінез-құлқын,
психо-физиология ерекшеліктерін зерттейді. Социологияда
тұлға қоғам мүшесі ретінде қарастырылып, оның
әлеуметтік қырлары, саналы қоғамдық әрекеті жан-жақты
зерттеледі. Қоғамдық-гуманитарлық ғылымдар саласының
қай-қайсында болсын адам орталық мәселе болғандықтан
олар тұлға ұғымын ортақ қолданып, әрқайсысы әр қырынан
зерттеп-таниды және осы ғылым салаларының зерттеу
нәтижелерінің өзара ықпалдастығы мен бір-біріне әсері бар.
Әр ғылым саласы тұлға сөзіне өзіне тән танымдық-ұғымдық
мағына сыйғызады.

Философиялық түсінік бойынша
● Тұлғапсихологияда өзінің өмір жолын
белгілей алатын, қайталанбас даралық
ерекшелігін сезінетін субъект. Тұлға адам
ұғымынан гөрі нақты мағынаға ие. Өйткені
адам тұлғалық сипатты иелену үшін өз
“менің” өзге “меннен” ажыратып, есейіп, өз
бетінше дербес әрекет ету мүмкіндігін ашуы
керек. Яғни, белгілі бір мәнді іспен
айналысатын, азды-көпті білімі, өмірлік
тәжірибесі, дүниетанымы мен сенімі бар
адамды тұлға деп атайды

Психологиялық түсінік бойынша
● Тұлғааралық қатынас — этнопсихологияда
әрбір тайпаның, халықтың ұлттық
дәстүрлерге байланысты әдет-ғұрыптары,
салт-дәстүрлері және т.б. Тұлғааралық
қатынас әрбір халық пен ұлттың этностық
қарым-қатынас ерекшеліктерімен
өзгешеленеді. Мысалы, қарым-қатынастың
абысын-ажын арасындағы сақина-жүзік,
білезік алмасу; ер-азаматтар арасында ер-
тоқым алмасу; сауға тарту, сәлемдеме
жолдау және т.б. түрлері болған. Сол сияқты,
ізет, құрмет, сыйластық сезімдері де адамдар
арасындағы қатынастың бір түрі болып
саналады.
● Тұлғалық белгілер — адамның даралық
ерекшеліктерін көрсететін, психологиялық және
физиологиялық элементтерін және оның ойлауы
мен қылығын сипаттайтын өмір бойы
қалыптасатын психофизиологиялық жүйе.
Тұлғалық белгілер теориясы — негізінде
"тұлғаның ерекшелік белгілері" деген ғылыми
анықталған терминді қарастыратын тұлға
теориясы. Тұлға қасиетінің теориясы тұлға
дамуының құрылымын, шығу тегін, қалыптасуын
қарастырады
● Тұлғаның бағыттылығы - тұлғаның іс-әрекетін
бағдарлайтын және нақты бар жағдаяттан біршама
тәуелсіз, орнықты түрткі-ниеттер жиынтығы.
Тұлғаның бағыттылығы оның мүлделерімен,
бейімдерімен, сенімдерімен, мұраттарымен
сипатталады және бұлар арқылы адамның
дүниетанымы білінеді. Тұлғаның дамуы — білім беру
міндеттері тұрғысынан екі мағынаға ие: 1) тұлғаны
қоғамдық өмірдің әр түрлі саласына
жауапкершілікпен қатысуға тәрбиелейді; 2) жеке
адамның жан-жақты үйлесімді дамуы, зияты, ақыл-
ойы, еркі, сезімі мен оңтайлы логикалық-эмоциялық-
психологиялық сапалары мен көзқарастары.
● Тұлғаның имплицитті теориясы - белгілі бір
адамның даралық өмір тәжірибесіндегі тұрақты
қалыптасқан, типтік жағдайлардағы сыртқы
белгілердің негізінде бір-бірімен адамдардың
психологиясы мен қылығының үйлесімділігі ретінде
түсінігін белгілейтін ғылыми, әлеуметтік-
психологиялық ұғым. Тұлғаның имплицитті теориясы
— адамдар туралы мағлұматтар жеткіліксіз болған
жағдайда, олардың сыртқы пішіні, қылығы және
тұлғалық қасиеттеріне байланысты өмірде
қалыптасқан тұрақты пікірлер туралы теория.
● Тұлғаның өзін-өзі анықтауы -
адамның өз өмір жолын, мақсаттарын,
құндылықтарын, әдептілік нормаларын,
болашақ мамандығы мен өмір
жағдайларын өзінше таңдауы. Тұлғаның
үміттену деңгейі — адам үміттенетін
мақсат деңгейі.[
● Тұлғаның психологиялық
теорияларында тұлғаның табиғатын
түсіндіретін өзара бір-бірін
толықтыратын екі ықпал бар.
Біріншісінде тұлға субъектінің мінез-
құлық ерекшеліктері мен
интрапсихикалық қасиеттердің
автономды жүйесі, уникалды деп
анықтайды, ол жүйеге мінезі,
қабілеттері, түсініктері, құндылыққа
бағдарлануы мен концепциялары кіреді.
Тұлғаны зерттеудегі теориялар мен
ықпалдар.
● Екіншіықпалда тұлға болу үшін
интерперсоналды кеңістікке қосылуы
керек, басқа адамдармен белсенді
саналы әлеуметтік қатынастар құрады,
яғни тұлға ол интерпсихикалық
байланыстары мен адамның өзара
қатынастары. Тұлғаның
интерпсихикалық компонентіне
шоғырланған Л.Хьел, Д.Зиглер оны
ғылыми зерттеудің келесі аспектілерін
көрсетеді:
● Тұлғаныңкез келген теориясы мына сұраққа
жауап беру үшін жасалған. Тұлғаның
құрылысы оны құрайтын элементтер қандай?
Адамның істерін қандай мотивтер
бағыттайды? Адамның тұлға болуын не
детерминациялайды, оның өсуін не
қамтамасыз етеді, не кедергі келтіреді?
Тұлғалық дамуда қандай факторлар
аномалияны шақырады? Психикалық
денсаулықты бағалау критерийі мен шарты
қандай?
● Тұлғаныңөзіндік тиімділігін көтеру үшін
және позитивті өзгерту үшін оларды не
камтамасыз етеді? Д.Мацумото әртүрлі
теорияларды жалпылап, оларды біріктіретін
жағдай ол сыртқы ситуациялардан тәуелсіз
орнықтылық мәселесі деді. Альтернативті
ықпал былай айтады: тұлға тек әлеуметтік
байланыстары мен тұлға аралық
қатынастардың жүйелері арқылы ғана
адекватты түсініледі.
● Тұлғалық белсенділік теориясы
бойынша А.В.Петровский
интраиндивидуалдымен қатар тұлға
аралық өзара әрекеттің
«индивидуалдылықтың айналасындағы
кеңістік» ретінде белсенділіктің
интериндивидуалды сферасы да бөлініп
алынады. А.В.Петровский бойынша
тұлғаның белгілі бір қырларын бекіту
индивидтің сол бірлестікке қосылу
механизміне бағынады.
● Тұлға ретінде дамып және қалыптасып адам тек
жағымды сапаларды ғана емес кемшіліктерді де
меңгереді. Бір теорияда әрі жағымды әрі
жағымсыз өзгерулердің үйлесу варианттарын
келтіру мүмкін емес. Сондықтанда Э.Эриксон
өзінің концепциясында тек тұлғаның екі даму
сызығын көрсетті: нормалды және аномалды.
Әрине олар дәл сондай болып таза күйде өмірде
кездеспейді, алайда нақты көрсетілген ол
жағдайлардан аралық варианттарды адамның
тұлғалық дамуында көруге болады.
●
● «Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас
редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «
Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы,
1998 ISBN 5-89800-123-9, VIII том
● Жоғарыға көтеріліңіз↑ Биекенов К.,
Садырова М. Әлеуметтанудың түсіндірме
сөздігі. — Алматы: Сөздік-Словарь, 2007. —
344 бет. ISBN 9965-822-10-7
● Жоғарыға көтеріліңіз↑ Жантану
атауларының түсіндірме сөздігі. — Алматы:
"Сөздік-Словарь", 2006. - 384 бет.
ISBN 9965-409-98-6

Дереккөздер

Ұқсас жұмыстар

Тұлға аралық конфликт және оның шешу жолдары

Тұлғалық белгілер

Тұлға

Тұлғаның әлеуметтануы

Фрейд бойынша тұлға

Тұлғаның психологиялық қасиеттері

Тұлға туралы теорияларды талдау

Мінез жоспары

Жеке тұлғаның дамуы туралы теориялар

Тұлға және мотивация

Пәндер