Тұлға типтерінің классификациясы

Презентация қосу

Психикалық әрекеттің
физиологиялық негіздері
1. Сенсорлық жүйе (анализаторлар), құрылысы,
қызметтері.
2. Сезім және қабылдау – қоршаған ортаны тану негізі
3. Естің физиологиялық негіздері.Ес түрлері.
4. Зейіннің физиологиялық негіздері. Зейінге сипаттама.
5. Эмоцияның физиологиялық механизмдері
6. Ойлау және оның түрлері.Физиологиялық негізі.
7. Сана психикалық әрекеттің жоғарғы формасы ретінде.
8. Тұлғаның жеке-типологиялық ерекшеліктері. Тұлға
типтерінің классификациясы.
Анализаторлық(сенсорлық)
жүйелер құрылысының ортақ
принципі
Жүйке орталығы

Афферентті Эфферентті
өткізгіштер өткізгіштер

Рецептор
Түйісу Эффектор
бөлімі

Анализаторлық бөлім
Рефлекторлық доғаның И.П.Павлов бойынша функционалдық құрылымы
Анализаторлық жүйелер құрылымының
ортақ принципі
Ретикулярлы формация әсері

Қыртысасты
орталықтар Қыртыс орталықтары
Симпатикалық жүйке жүйесінің әсері

Қыртыс әсері

Жұлындағы
өткізгіш жолдар

Рецептор немесе сезім мүшесі

Тітіркендіруші
Анализаторлық (сенсорлық) жүйелер
қызметінің ортақ принципі

Қыртысасты
рецепторлы орталықтар
потенциал активациясы Қыртыс
Импульстарды
және басқа анализі және
өткізу
импульстер орталықтарм синтез
ағынын тудыру ен байланыс

(сенсорлы код) Қайта кодтау Қайта кодтау

Субъективті
сезіну және
қабылдауды
тудыру
Кейбір қызметтердің үлкен ми
сыңарларының қыртыс бөлімінде
орналасуы
Сезіну
Сезіну- шынайы дүниенің әртүрлі қасиеттерінің онымен
тікелей байланыс кезінде үлкен ми сыңарлары қыртыс
бөлімінде түзілетін бейнесі.
Сезіну сипаттамалары
1. Төменгі және жоғарғы сезім табалдырықтары – тітіркендіргіштердің әсер
туғыза алатын минималды және максималды күші..
2. Ажырату табалдырығы (айырымдық,дифференциалды табалдырық) –сәл
сезім өзгерістері мен тітіркендіргіш шамасының минималды өсімі.
3. Сезінудің сапасы (модальность) – есту, көру, иіс сезу,дәм сезу,
тактильді,т.б.
4. Сезінудің интенсивтілігі - тітіркендіргіштің күшіне байланысты.
5. Сезінудің латентті (жасырын) кезеңі – сенсорлы стимул әрекеті мезетінен
субъективті сезіну туғанға дейінгі жасырын уақыт
6. Ұзақтығы – сезінудің сақталу уақыты
7. Бейімделуге (сезімталдықтың төмендеуі) және сенсибилизацияға
қабілет(сезімталдықтың өсуі)
8. Сезінудің сенсорлы стимулдарға, оның қасиеттеріне және жүйке жүйесінің
жағдайына тәуелділігі.
Қабылдау
Қабылдау (перцепция, лат. Perceptio – қабылдау) – үлкен ми
сыңарларының қыртыс бөлімінде пайда болатын заттың тұтас
бейнесі. «Шынайы әлемнің субъективті бейнесі»(В.И.Ленин).
Сезімдердің біртұтас туындыға айналуы

Қабылдауға тән қасиеттер.
1. Заттық тектілігі(предметность) – сенсорлы бейне сыртқы дүниенің өзін
туғызған объектілеріне ғана қатысты.
2. Тұтастылығы –әр объект сол мезетте кейбір бөліктері жоқ болса да, тұрақты
жүйелі бүртұтас ретінде қабылданады,
3. Таңдамалылығы – субъектінің ерікті түрде белгілі бір объектіні қабылдау
қабілеті(ерікті зейін көмегімен).
4. Тұрақтылығы – объектілердің өзгергеніне қарамастан оның тұрақты
қасиеттері мен құбылыстарын қабылдай алу қабілеті (есте қалуына
байланысты)
5. Бейнені түсіну, ұғыну – қасиеттер суммасын көрсету ғана емес, оны
анализдеу, синтез, салыстыру, ойлау, сана, сөйлеу
6. Қабылдаудың сапасы (модальность)– стимулдың басымдылық қасиетіне
байланысты(есту, көру, дәм сезу, тактильді, иіс сезу,т.б.).
7. Қабылдау: ырықты (сананың қатысуымен, мақсат бағдарлы) и ырықсыз
(ниеттелмеген, алдын ала бағдарланбаған)
Ес
Ес– индивидтің даму барысында
қабылдаған ақпараттарын
бекіту,сақтау және кейін қайта
жаңғырту процестерінің жиынтығы,
«Ессіз біз қысқа мезеттік жан едік.Біздің өткеніміз
болашағымыз үшін өлі болар еді,ал қазіргі
өткенге қайтарылмайтындай ғайып болар
еді.Ешқандай өткенге негізделген білім де, дағды
да болмас еді…»
А. Рубинштейн
ЕСТІҢ ЖҰМЫС ФАЗАЛАРЫ
• ҚАБЫЛДАУ
• ҚАЙТАЛАУ
• ЕСТЕ ҚАЛДЫРУ
• САҚТАУ
• ҰМЫТУ
• ТАНУ
• ҚАЙТА ЖАҢҒЫРТУ
Ес формалары
Генетикалық
Иммунологиялық
Жүйкелік
Жеке және түрлік
Көрнекі-бейнелік (1-ші сигналды жүйе): Көру,
есту, тактильді, иіс сезу, дәм сезу, моторлы,
эмоционалды;
Сөз-логикалық (2-ші сигналды жүйе):
механикалық, мағыналық
Ерікті және еріксіз.
Ес теориялары
• Ес орталықтары
• Психологиялық(ассоциат
ивтік)
• Электро-физиологиялық
• Мембраналы-
синаптикалық
• Нейрохимиялық -
пептидтік
• Иммунологиялық
• Генетикалық
• Голографикалық
Естің уақытша түрлері

• Сенсорлы ес - 500 мс-қа дейін

• Қысқа мерзімді- 10 мин-қа дейін

• Аралық ес- 30 мин-қа дейін

• Ұзақ мерзімді ес - бірнеше сағаттар,
күндерден аса

Естің орнығуы (консолидация)–қысқа мерзімді естен ұзақ мерзімдіге
айналуы
Цитата
• «Адамдар жиі естің бұзылуына
шағымданады, бірақ ешкім ойлаудың
кемшілігіне шағымданбайды»
Ларошфуко
Естің бұзылуы.
Амнезия – естің болған оқиғаларға байланысты бұзылуы
Ретроградты– амнезияға ұшырағанға дейінгі оқиғаларды естен шығару;
Антероградты – жаңа ақпаратты қабылдау қабілетінен айырылу.
Корсаков синдромы –сол мезетте болып жатқан оқиғаларды есте сақтай алмау
Үдемелі амнезия –қарттық кемақылдылық, Альцгеймер ауруы, т.б. кезіндегі естің
үдемелі бұзылуы
Агнозия – қабылдаудың бұзылуы.
Зейін
Психикалық процесстердің белгілі бір
объектке немесе құбылысқа бағытталуы және
соған көңіл бөлуі.
Зейін түрлері
Түрі Пайда болу жағдайы Негізгі Механизмдері
сипаттамалары
Еріксіз Күшті тітіркендіргіштің Еріксіздік,туудың Бағдарлаушы
әсерінен күшті эмоцияның және ауысудың рефлекстер
тууы жеңілдігі

Ерікті(активті) Қойылым,тапсырманы Ерік күшін талап Доминанта. 2-ші
қабылдау етеді, шаршатады сигналды
жүйенің жетекші
рөлі
Еріктіден Әрекетке ену және соған Мақсатты әрекет Доминанта
кейінгі байланысты сақталады, қобалжу
қызығушылықтың тууы жойылады
Зейіннің қасиеттері
( С.А.Рубинштейн бойынша)

Шоғырлану(Концентрация) – сананың бір немесе
бірнеше тану объектілеріне таңдамалы бағытталуы.
Көлем – ақпараттың белгілі бір көлемін қысқа
мерзімде қабылдау.
Үлестірім(Распределение) – санада біруақытта
ұсталатын объектілер саны.
Тұрақтылық– зейін шоғырлануы сақталатын уақыт
Ауысымдылық (переключаемость)–өзгермелі
жағдайларға байланысты туатын, зейіннің бір
объектіден екіншіге ауысу қабілеті
Эмоциялар
• Эмоциялар – организмнің қажеттіліктерін қанағаттандыру
процесі барысында туатын психо-физиологиялық реакциялар
жиынтығы.
П.В.Симонов бойынша: эмоция бұл қажеттілік және оның
қанағаттандырылуына қажетті құралдар функциясы (ақпараттық
теория).
Э = f [ Қ (Ақ – Ас) ], где:
Э – эмоция, Қ – қажеттілік, Ақ –қажеттілікті қанағаттандыруға қажетті
ақпарат; – дәл сол сәттегі қолжетімді ақпарат .

Эмоциялар:оң және теріс;
стеникалық и астеникалық;
төменгі(биологиялық қажеттіліктерді қанағаттандыру);
жоғарғы (қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандыру).
Эмоцияның түзілуіне қатысатын ми
құрылымдары

ЖОҒАРҒЫ ПЕЙПС ШЕҢБЕРІ: гиппокамп – жинақ(свод)- мамиллярлы денелер
– маммилярлы-таламикалық түйін- таламус – белдеу қатпары - гиппокамп
КІШІ НАУТ ШЕҢБЕРІ: бадамша – ақырғы ирек - гипоталамус –
қалқа(перегородка) - бадамша
Эмоция типтері және эмоциялық
күйлер
Қуаныш

Шаттану

Ашу Көңіл-күй Мінез-құлық

Ыза

Мұң

Үрей

Қорқыныш

Экстаз

Минуттар-сағаттар Сағаттар-тәуліктер Жылдар-өмір
Эмоционалды күйдің өзгерісі
• Гипертимия – маниакальды синдром, көтеріңкі көңіл-
күймен сипатталады,гиперактивтілік көрінеді.
• Гипотимия – меланхолиялық,көңіл-күйдің түсуі.
• Апатия –көңіл-күйдің түсуі,енжарлық.
• Депрессия – көңіл-күйдің түсуі, бейжайлық.
• Эйфория – гиперактивтілік пен көңіл-күйдің өте
жоғары болуы.
• Экстаз – қоршаған шынайы ортада бағыт-бағдар
жоғалтумен жүретін шаттану.
Эмоционалды стресстің негативті салдары
невроздар

Посттравма-
Эмоционалды тикалық
стресс күйзелісті
Реактивты бұзылулар
психоздар

Миокард
Ішкі инфаркты
органдардың
зақымдалуы Асқазанның
өткір жарасы

Иммунитетті Ісіктердің
ң төмендеуі дамуы

Инфекциялар
Ойлау
Ойлау – адамның танымдық іс-әрекет
процесі,сыртқы ортаның жалпылама және
жанама бейнесімен сипатталады.
Ойлау бұл көбіне сезіну және қабылдау
процестеріне қолжетімсіз,заттардың маңызды
байланыстары мен қатынастарын тану процесі
1-этап:көрнекі-бейнелік ойлау немесе
практикалық интеллект
2- этап:ешқандай әрекетсіз сенсомоторлық
схемалар құру
3- этап:шынайы оқиғалар шеңберінде нақты
түсініктер , логикалық ойлау
4-этап: абстракцияларға және болжамдарды
бағалауға қабілет
2.ОЙЛАУ ПРОЦЕСІНІҢ СТРАТЕГИЯЛАРЫ
1. Шешім қабылдау
2. Тапсырмалар орындау

3 ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ТАПСЫРМАЛАРЫН
ОРЫНДАУ ФАЗАЛАРЫ
1. Жаңашылдыққа қажеттілік туу фазасы
2.Интуитивті іздеу және интиутивті шешім табу
фазасы (бейсана, түс көруде)
3.Шешім вербализациясы фазасы
Ойлау түрлері
• Көрнекілік-әрекеттік (нақты-әрекеттік) – сыртқы ортаның
шынайы объектілерін түрлендіру процесстері.

• Көрнекілік-бейнелік– ойлау процесі қысқамерзімді және
оперативті есте түзілетін бейнелерді елестетуге
негізделеді.

• Абстрактты-логикалық (теориялық, түсініктік) – түсініктер,
пікірлер, ой қорытындылары мен логикалық
операциялардың көмегімен жүзеге асады.

• Теоретикалық бейнелік– тапсырманы орындау ұзақмерзімді
естен немесе қайта жаңғырған бейнелердің көмегімен іске
асады.
Ойлаудың бұзылу формалары

• Ойлау операциясының бұзылуы– жалпылау
деңгейінің төмендеуі немесе жалпылау
процесстерінің бұрмалануы.

• Ойлау динамикасының бұзылуы–ойлау
жылдамдығының өзгеруі немесе ойлаудың
инерттілігі

• Ойлау формаларының бұзылуы– амбивалентті,
паралогикалық, үзілмелі, аутистикалық, т.д.
САНА
Сана- ми қасиеті – ақиқат бейнесі
қызметтерінің жоғарғы көрінуі
Сана –объективті шындықтың
субъективті көріну қабілеті

Сананың 2 компоненті:
- танымдық;
- түрлендіргіш.
Сана құрылымы

1. Заттық сана-қоршаған орта туралы білімдер
2. Өзіндік сана-өзі туралы білімдер

Өзін-өзі тану Өзін-өзі бақылау
(самоконтроль)

Өзін-өзі бақылау Өзін-өзі бағалау
(cамонаблюдение)
Өзін-өзі жетілдіру
Тұлға
• Тұлға - адам жеке тұлға, биологиялық
конституция,қоғамдық дара және психологиялық
құрылым ерекшеліктері бірлігі ретінде
• Тұлға- индивидке тән бірегей және мінез-құлықтың
тұрақты үлгілері жиынтығы.
• Тұлға белгілері– түрлі жағдайларда тұлғаның
көрсететін тұрақты қасиеттері.
• Мінез-құлық– өлшенетін және бағаланатын белгілер
мен тұлға қасиеттері жиынтығы
• Тұлға типі– тұлғаның өзін өзі ұстау стилі
ТҰЛҒА ТИПТЕРІ К.Юнг бойынша
Рационалды:
• Эмоционалды тип – жаңа ортада өз-өзіне деген
сенімсіздік,жастық шағында тәуекелге бейім, ересек күйінде –
консервативті,басқаларды кінәлаудан қашады, барлығына тек өзін
кінәлайды.
• Ойлау типі -сұрақтың тарихын іздейді, өзінің жеке мотивтерінің
әсерінен әрекет етпейді, болжамдар түзеді, кездейсоқтықтардан қашады,
жайбасар.
Иррационалды:
• Сезуші (сенсорный) тип – әрдайым практикалық пайдаға
сәйкес әрекет етеді(прагматик), этикалық және моральдық нормаларды
ескермейді.
• Интуитивті тип - Албырт мінезді, сәттілікке жетуге ұмтылады.

Интроверттелген және экстраверттелген
Тұлға бейіндері (профиль) Кэттел бойынша
«Үлкен бестік»
Төменгі бағалар Жоғары бағалар
Жалғыздыққа бейім Көпке жағымды
Тыныш Көпшіл
1 Экстраверсия Пассивті Белсенді
Тұйық Нәзік

Күмәншіл Сенгіш
Сыншыл Қамқор
2 Кеңпейілділік Аяусыз Жұмсақ жүректі
Тітіркенгіш Кеңпейілді

Ұқыпсыз Адал
3 Еріншек Еңбекқор
Саналылық Ұйымдаспаған Ұйымдасқан
Пунктуалды емес Пунктуалды

Тыныш Тынымсыз
Байсалды Байсалды емес
4 Нейротизм Босаңсыған Ұялшақ
Эмоционалды емес Эмоционалды

Реалист Арманшыл
5 Тәжірибеге ашық Шығармашыл емес Шығармашыл
болу Конвенционалды Бірегей
Әуес емес Әуес
Тұлға белгілерінің сипаттамасы

Тұлғалық беріктік
• Мақсатқа жетуде табанды
• Жағымсыз жағдайларды өзіндік
жетілуге деген стимул ретінде
қабылдау қабілеті
• Болып жатқан оқиғаларды бақылау
және оқиғаның дамуына әсер етуге
ұмтылу
ТЕМПЕРАМЕНТКЕ БАЙЛАНЫСТЫ
ТҰЛҒА ТИПТЕРІ(Шелдон)
• ВИСЦЕРОТОНИЯ – ҚОЗҒАЛЫСТА БОСАҢДЫҚ ,
ЖАЙЛЫЛЫҚТЫ СҮЮ, МАҚТАУЛАРҒА ҚАЖЕТТІЛІК, СӨЙЛЕСУДЕ ЖӘНЕ
СЕЗІМДЕРІН КӨРСЕТУДЕ ЖЕҢІЛДІЛІК,ҚИЫН УАҚЫТТАРДА
АДАМДАРҒА ДЕГЕН ҚАЖЕТТІЛІК,
• СОМАТОТОНИЯ – ҚОЗҒАЛЫСЫНДА СЕНІМДІЛІК,ҚЫЗЫҚТЫ
ОҚИҒАЛАРДЫ СҮЮ эмоциялар мен сезімдері жасырын, масайғанда агрессивтілік,
қиын уақыттарда әрекет етуге ұмтылыс,

• ЦЕРЕБРОТОНИЯ - эмоционалды ұстамдылық,
интроверттік, алкогольдің әсеріне тұрақтылық, қиын уақыттарда
жалғыздыққа ұмтылу,
Тұлғаның кардиальді типтері
• «А» ТИПІ : шыдамсыз, қозғыш, орындауға тиісті
тапсырманы уақытында бітіруге ұмтылады,жиі
цейтнотада(уақыт жетімсіздігі) болады.Мақсатқа жете
алмаған уақытында қатты уайымдайды.Бәсекеге
қабілетті, Көптеген жетістіктерге жетеді.Асығуға
бейім.Егер нәтижеге жетпесе, салы суға кетеді.
Жүректің ишемикалық ауруының инфаркт, гипертонияның даму
қаупі бар адамдар тобына кіреді.
• «Б» ТИПІ: шыдамды,өзіне қатал мерзім қоймайды,
уақытты барлығына жететіндей етіп тағайындайды.Бәсекеге
ұмтылмайды. Сәтсіздіктерге қатты уайымдамайды.Жағдайдың
иесі болғанды ұнатпайды.Егер сәтсіздікке ұшыраса, қолын
түсірмейді.Асықпайды.Өмірінде аз жетістікке жетеді, бірақ өзі
соған разы.
Тұлға типтерінің соционикалық
классификациясы А.Аугустинавичюте
бойынша
• Логикалық-сенсорлық рационалды интроверт (ЛСИ);
• Логикалық-сенсорлық рационалды экстраверт (ЛСЭ);
• Логикалық-интуитивті рационалды интроверт (ЛИИ);
• Логикалық-интуитивті рационалды экстраверт (ЛИЭ);
• Сенсорлық-логикалық иррационалды интроверт (СЛИ);
• Сенсорлық-логикалық иррационалды экстраверт (СЛЭ);
• Интуитивті-логикалық иррационалды интроверт (ИЛИ);
• Интуитивті-логикалық иррационалды экстраверт (ИЛЭ);
• Этикалық-сенсорлық рационалды интроверт (ЭСИ);
• Этикалық-сенсорлық рационалды экстраверт (ЭСЭ);
• Этикалық-интуитивті рационалды интроверт (ЭИИ);
• Этикалық-интуитивті рационалды экстраверт (ЭИЭ);
• Сенсорлық-этикалық иррационалды интроверт (СЭИ);
• Сенсорлық-этикалық иррационалды экстраверт (СЭЭ);
• Интуитивті-этикалық иррационалды интроверт (ИЭИ);
• Интуитивті-этикалық иррационалды экстраверт (ИЭЭ).

Нысаналы-басқармалық әрекет: ЛСЭ. СЛИ. ЛСИ, СЛЭ.
Ғылыми-теориялық әрекет: ИЛЭ, ЛИИ, ЛИЭ, ИЛИ.
Гуманитарлық-көркемөнер әрекеті: ИЭЭ, ЭИИ, ИЭИ, ЭИЭ.
Гуманитарлық-қоғамдық әрекет: СЭИ, СЭЭ, ЭСЭ, ЭСИ

Ұқсас жұмыстар

PROTOZOA дүние тармағының систематикасы

Грамматикалық мағына

СИ тілінің жалпы характеристикасы. Си программалау жүйесіне кіріспе

Сақтандырудың классификациясы

ТУРИСТІК САҚТАНДЫРУ:ШЕТЕЛДІК ЖӘНЕ ОТАНДЫҚ САҚТАНДЫРУ НАРЫҒЫ

Конфликт - қоғамдағы адамдардың өзара әрекеттерінің маңызды жағы, әлеуметтік тұрмыстың клеткасы

Отбасы мен мектептің байланысы

Эстетика және өнер

Келісімшарт – кәсіпкерлік келісімдердің негізгі құжаты

ЖАСЫЛ БАЛДЫРЛАР

Пәндер