Тұлға типтерінің классификациясы

Психикалық әрекеттің физиологиялық негіздері

1. Сенсорлық жүйе (анализаторлар), құрылысы, қызметтері.

2. Сезім және қабылдау - қоршаған ортаны тану негізі

3. Естің физиологиялық негіздері. Ес түрлері.

4. Зейіннің физиологиялық негіздері. Зейінге сипаттама.

5. Эмоцияның физиологиялық механизмдері

6. Ойлау және оның түрлері. Физиологиялық негізі.

7. Сана психикалық әрекеттің жоғарғы формасы ретінде.

8. Тұлғаның жеке-типологиялық ерекшеліктері. Тұлға типтерінің классификациясы.

Анализаторлық(сенсорлық) жүйелер құрылысының ортақ принципі

Рефлекторлық доғаның И. П. Павлов бойынша функционалдық құрылымы

Анализаторлық жүйелер құрылымының ортақ принципі

Тітіркендіруші

Анализаторлық (сенсорлық) жүйелер қызметінің ортақ принципі

рецепторлы потенциал және импульстер ағынын тудыру

(сенсорлы код)

Импульстарды өткізу

Қыртысасты орталықтар активациясыбасқа орталықтармен байланыс

Қайта кодтау

Қыртыс

анализі және

синтез

Қайта кодтау

Субъективті сезіну және қабылдауды тудыру

Кейбір қызметтердің үлкен ми сыңарларының қыртыс бөлімінде орналасуы

Сезіну

Сезіну- шынайы дүниенің әртүрлі қасиеттерінің онымен тікелей байланыс кезінде үлкен ми сыңарлары қыртыс бөлімінде түзілетін бейнесі.

Сезіну сипаттамалары

Төменгі және жоғарғы сезім табалдырықтары - тітіркендіргіштердің әсер туғыза алатын минималды және максималды күші. .

Ажырату табалдырығы (айырымдық, дифференциалды табалдырық) -сәл сезім өзгерістері мен тітіркендіргіш шамасының минималды өсімі.

Сезінудің сапасы (модальность) - есту, көру, иіс сезу, дәм сезу, тактильді, т. б.

Сезінудің интенсивтілігі - тітіркендіргіштің күшіне байланысты.

Сезінудің латентті (жасырын) кезеңі - сенсорлы стимул әрекеті мезетінен субъективті сезіну туғанға дейінгі жасырын уақыт

Ұзақтығы - сезінудің сақталу уақыты

Бейімделуге (сезімталдықтың төмендеуі) және сенсибилизацияға қабілет(сезімталдықтың өсуі)

Сезінудің сенсорлы стимулдарға, оның қасиеттеріне және жүйке жүйесінің жағдайына тәуелділігі.

Қабылдау

Қабылдау (перцепция, лат. Perceptio - қабылдау) - үлкен ми сыңарларының қыртыс бөлімінде пайда болатын заттың тұтас бейнесі. «Шынайы әлемнің субъективті бейнесі»(В. И. Ленин) . Сезімдердің біртұтас туындыға айналуы

Қабылдауға тән қасиеттер.

Заттық тектілігі(предметность) - сенсорлы бейне сыртқы дүниенің өзін туғызған объектілеріне ғана қатысты.

Тұтастылығы -әр объект сол мезетте кейбір бөліктері жоқ болса да, тұрақты жүйелі бүртұтас ретінде қабылданады,

Таңдамалылығы - субъектінің ерікті түрде белгілі бір объектіні қабылдау қабілеті(ерікті зейін көмегімен) .

Тұрақтылығы - объектілердің өзгергеніне қарамастан оның тұрақты қасиеттері мен құбылыстарын қабылдай алу қабілеті (есте қалуына байланысты)

Бейнені түсіну, ұғыну - қасиеттер суммасын көрсету ғана емес, оны анализдеу, синтез, салыстыру, ойлау, сана, сөйлеу

Қабылдаудың сапасы (модальность) - стимулдың басымдылық қасиетіне байланысты(есту, көру, дәм сезу, тактильді, иіс сезу, т. б. ) .

Қабылдау: ырықты (сананың қатысуымен, мақсат бағдарлы) и ырықсыз (ниеттелмеген, алдын ала бағдарланбаған)

Ес

Ес- индивидтің даму барысында қабылдаған ақпараттарын бекіту, сақтау және кейін қайта жаңғырту процестерінің жиынтығы,

«Ессіз біз қысқа мезеттік жан едік. Біздің өткеніміз болашағымыз үшін өлі болар еді, ал қазіргі өткенге қайтарылмайтындай ғайып болар еді. Ешқандай өткенге негізделген білім де, дағды да болмас еді…»

А. Рубинштейн

ЕСТІҢ ЖҰМЫС ФАЗАЛАРЫ

ҚАБЫЛДАУ

ҚАЙТАЛАУ

ЕСТЕ ҚАЛДЫРУ

САҚТАУ

ҰМЫТУ

ТАНУ

ҚАЙТА ЖАҢҒЫРТУ

Ес формалары

Генетикалық

Иммунологиялық

Жүйкелік

Жеке және түрлік

Көрнекі-бейнелік (1-ші сигналды жүйе) : Көру, есту, тактильді, иіс сезу, дәм сезу, моторлы, эмоционалды;

Сөз-логикалық (2-ші сигналды жүйе) :

механикалық, мағыналық

Ерікті және еріксіз.

Ес теориялары

Ес орталықтары

Психологиялық(ассоциативтік)

Электро-физиологиялық

Мембраналы-синаптикалық

Нейрохимиялық - пептидтік

Иммунологиялық

Генетикалық

Голографикалық

Естің уақытша түрлері

Сенсорлы ес - 500 мс-қа дейін

Қысқа мерзімді- 10 мин-қа дейін

Аралық ес- 30 мин-қа дейін

Ұзақ мерзімді ес - бірнеше сағаттар, күндерден аса

Естің орнығуы (консолидация) -қысқа мерзімді естен ұзақ мерзімдіге айналуы

Цитата

«Адамдар жиі естің бұзылуына шағымданады, бірақ ешкім ойлаудың кемшілігіне шағымданбайды»

Ларошфуко

Естің бұзылуы.

Амнезия - естің болған оқиғаларға байланысты бұзылуы

Ретроградты- амнезияға ұшырағанға дейінгі оқиғаларды естен шығару;

Антероградты - жаңа ақпаратты қабылдау қабілетінен айырылу.

Корсаков синдромы -сол мезетте болып жатқан оқиғаларды есте сақтай алмау

Үдемелі амнезия -қарттық кемақылдылық, Альцгеймер ауруы, т. б. кезіндегі естің үдемелі бұзылуы

Агнозия - қабылдаудың бұзылуы.

Зейін

Психикалық процесстердің белгілі бір объектке немесе құбылысқа бағытталуы және соған көңіл бөлуі.

Зейін түрлері

Түрі

Пайда болу жағдайы

Негізгі сипаттамалары

Механизмдері

Еріксіз

Күшті тітіркендіргіштің әсерінен күшті эмоцияның тууы

Еріксіздік, туудың және ауысудың жеңілдігі

Бағдарлаушы рефлекстер

Ерікті(активті)

Қойылым, тапсырманы қабылдау

Ерік күшін талап етеді, шаршатады

Доминанта. 2-ші сигналды жүйенің жетекші рөлі

Еріктіден кейінгі

Әрекетке ену және соған байланысты қызығушылықтың тууы

Мақсатты әрекет сақталады, қобалжу жойылады

Доминанта

Зейіннің қасиеттері

Шоғырлану(Концентрация) - сананың бір немесе бірнеше тану объектілеріне таңдамалы бағытталуы.

Көлем - ақпараттың белгілі бір көлемін қысқа мерзімде қабылдау.

Үлестірім(Распределение) - санада біруақытта ұсталатын объектілер саны.

Тұрақтылық- зейін шоғырлануы сақталатын уақыт

Ауысымдылық (переключаемость) -өзгермелі жағдайларға байланысты туатын, зейіннің бір объектіден екіншіге ауысу қабілеті

( С. А. Рубинштейн бойынша)

Эмоциялар

Эмоциялар - организмнің қажеттіліктерін қанағаттандыру процесі барысында туатын психо-физиологиялық реакциялар жиынтығы.

П. В. Симонов бойынша: эмоция бұл қажеттілік және оның қанағаттандырылуына қажетті құралдар функциясы (ақпараттық теория) .

Э = f [ Қ (Ақ - Ас) ], где:

Э - эмоция, Қ - қажеттілік, Ақ -қажеттілікті қанағаттандыруға қажетті ақпарат; - дәл сол сәттегі қолжетімді ақпарат .

Эмоциялар:оң және теріс;

стеникалық и астеникалық;

төменгі(биологиялық қажеттіліктерді қанағаттандыру) ; жоғарғы (қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандыру) .

Эмоцияның түзілуіне қатысатын ми құрылымдары

ЖОҒАРҒЫ ПЕЙПС ШЕҢБЕРІ: гиппокамп - жинақ(свод) - мамиллярлы денелер - маммилярлы-таламикалық түйін- таламус - белдеу қатпары - гиппокамп

КІШІ НАУТ ШЕҢБЕРІ: бадамша - ақырғы ирек - гипоталамус - қалқа(перегородка) - бадамша

Эмоция типтері және эмоциялық күйлер

Қуаныш

Шаттану

Ашу

Ыза

Мұң

Үрей

Қорқыныш

Экстаз

Көңіл-күй

Мінез-құлық

Минуттар-сағаттар

Сағаттар-тәуліктер

Жылдар-өмір

Эмоционалды күйдің өзгерісі

Гипертимия - маниакальды синдром, көтеріңкі көңіл-күймен сипатталады, гиперактивтілік көрінеді.

Гипотимия - меланхолиялық, көңіл-күйдің түсуі.

Апатия -көңіл-күйдің түсуі, енжарлық.

Депрессия - көңіл-күйдің түсуі, бейжайлық.

Эйфория - гиперактивтілік пен көңіл-күйдің өте жоғары болуы.

Экстаз - қоршаған шынайы ортада бағыт-бағдар жоғалтумен жүретін шаттану.

Эмоционалды стресстің негативті салдары

Ойлау - адамның танымдық іс-әрекет процесі, сыртқы ортаның жалпылама және жанама бейнесімен сипатталады. Ойлау бұл көбіне сезіну және қабылдау процестеріне қолжетімсіз, заттардың маңызды байланыстары мен қатынастарын тану процесі

1-этап:көрнекі-бейнелік ойлау немесе практикалық интеллект

2- этап:ешқандай әрекетсіз сенсомоторлық схемалар құру

3- этап:шынайы оқиғалар шеңберінде нақты түсініктер, логикалық ойлау

4-этап: абстракцияларға және болжамдарды бағалауға қабілет

Ойлау

2. ОЙЛАУ ПРОЦЕСІНІҢ СТРАТЕГИЯЛАРЫ

1. Шешім қабылдау

2. Тапсырмалар орындау

3 ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ТАПСЫРМАЛАРЫН ОРЫНДАУ ФАЗАЛАРЫ

1. Жаңашылдыққа қажеттілік туу фазасы

2. Интуитивті іздеу және интиутивті шешім табу фазасы (бейсана, түс көруде)

3. Шешім вербализациясы фазасы

Ойлау түрлері

Көрнекілік-әрекеттік (нақты-әрекеттік) - сыртқы ортаның шынайы объектілерін түрлендіру процесстері.

Көрнекілік-бейнелік- ойлау процесі қысқамерзімді және оперативті есте түзілетін бейнелерді елестетуге негізделеді.

Абстрактты-логикалық (теориялық, түсініктік) - түсініктер, пікірлер, ой қорытындылары мен логикалық операциялардың көмегімен жүзеге асады.

Теоретикалық бейнелік- тапсырманы орындау ұзақмерзімді естен немесе қайта жаңғырған бейнелердің көмегімен іске асады.

Ойлаудың бұзылу формалары

Ойлау операциясының бұзылуы- жалпылау деңгейінің төмендеуі немесе жалпылау процесстерінің бұрмалануы.

Ойлау динамикасының бұзылуы-ойлау жылдамдығының өзгеруі немесе ойлаудың инерттілігі

Ойлау формаларының бұзылуы- амбивалентті, паралогикалық, үзілмелі, аутистикалық, т. д.

САНА

Сана- ми қасиеті - ақиқат бейнесі қызметтерінің жоғарғы көрінуі

Сана -объективті шындықтың субъективті көріну қабілеті

Сананың 2 компоненті:

танымдық;

түрлендіргіш.

1. Заттық сана-қоршаған орта туралы білімдер

2. Өзіндік сана-өзі туралы білімдер

Өзін-өзі тану Өзін-өзі бақылау

Өзін-өзі бақылау Өзін-өзі бағалау

(cамонаблюдение)

Сана құрылымы

Өзін-өзі жетілдіру

(самоконтроль)

Тұлға

Тұлға - адам жеке тұлға, биологиялық конституция, қоғамдық дара және психологиялық құрылым ерекшеліктері бірлігі ретінде

Тұлға- индивидке тән бірегей және мінез-құлықтың тұрақты үлгілері жиынтығы.

Тұлға белгілері- түрлі жағдайларда тұлғаның көрсететін тұрақты қасиеттері.

Мінез-құлық- өлшенетін және бағаланатын белгілер мен тұлға қасиеттері жиынтығы

Тұлға типі- тұлғаның өзін өзі ұстау стилі

ТҰЛҒА ТИПТЕРІ К. Юнг бойынша

Рационалды:

Эмоционалды тип - жаңа ортада өз-өзіне деген сенімсіздік, жастық шағында тәуекелге бейім, ересек күйінде - консервативті, басқаларды кінәлаудан қашады, барлығына тек өзін кінәлайды.

Ойлау типі -сұрақтың тарихын іздейді, өзінің жеке мотивтерінің әсерінен әрекет етпейді, болжамдар түзеді, кездейсоқтықтардан қашады, жайбасар.

Иррационалды:

Сезуші (сенсорный) тип - әрдайым практикалық пайдаға сәйкес әрекет етеді(прагматик), этикалық және моральдық нормаларды ескермейді.

Интуитивті тип - Албырт мінезді, сәттілікке жетуге ұмтылады.

Интроверттелген және экстраверттелген