ЖЕРДЕ ИМПУЛЬС МӘЛІМЕТТЕРІ ӨҢДЕЛІП ОРТАЛЫҚ ЖҮЙКЕ

Презентация қосу

ОРТАЛЫҚ ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІ
БӨЛІМДЕРІНІҢ
ФУНКЦИОНАЛДЫҚ
МАҢЫЗЫ
ОРЫНДАҒАН :БЕЛДІБЕК САЯ
ТЕКСЕРГЕН:КАЗЫХАНОВА А
Орталық жүйке жүйесі-(systema nervosum centrale)-адам
мен жануарлардың жүйке клеткалары (нейрондар)мен оның
өсінділерінен тұратын жүйке жүйесінің ең негізгі бөлігі.
Орталық жүйке
жүйесі-омыртқасыз
жануарларда бір-
бірімен тізбектеле
орналасқан жүйке
түйіндерінен
(ганглийлерден)

Омыртқалы жануарларда
жұлын мен мидан
тұрады.Тірі организмді
құрайтын түрлі органдар
жүйелерінің қызметтерін
үйлестіріп,реттеп отырады
ОСЫ ҚЫЗМЕТТЕРДІ ОРТАЛЫҚ ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІ ЖҰЛЫН
ЖҮЙКЕЛЕРІ 31ЖҰП МЕН МИ ЖҮЙКЕЛЕРІ 12 ЖҰП АРҚЫЛЫ
АТҚАРАДЫ.БҰЛ ЖҮЙКЕЛЕР ОМЫРТҚА АРАЛЫҚ ЖӘНЕ ВЕГАТАТИВТІК
ЖҮЙКЕ ТҮЙІНДЕРІМЕН БІРГЕ ШЕТКІ ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІН ҚҰРАДЫ.ӘР
ТҮРЛІ РЕЦЕПТОРЛАРДАН ТІТІРКЕНУ ПРОЦЕСІНДЕ ПАЙДА БООЛАТЫН
ЖҮЙКЕ ИМПУЛЬСТАРЫ ОРТАЛЫҚҚА ТЕПКІШ (АФФЕРЕНТТІК)ЖҮЙКЕ
ТАЛШЫҚТАРЫ АРҚЫЛЫ ОРТАЛЫҚ ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІН КЕЛЕДІ.БҰЛ
ЖЕРДЕ ИМПУЛЬС МӘЛІМЕТТЕРІ ӨҢДЕЛІП ОРТАЛЫҚ ЖҮЙКЕ
ЖҮЙЕСІНІҢ ОРЫНДАУШЫ БӨЛІМДЕРІ –ОРТАЛЫҚТАН ТЕПКІШ ЖҮЙКЕ
ТАЛШЫҚТАРЫ АРҚЫЛЫ БҰЙРЫҚТЫ ТИІСТІ ОРНЫНА
ЖЕТКІЗЕДІ.НӘТИЖЕСІНДЕ ОРТАЛЫҚ ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІНІҢ ЕҢ НЕГІЗГІ
ҚЫЗМЕТІ-РЕФЛЕКСТІҢ ЖҮЗЕГЕ АСУЫН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТЕДІ
Ми' ('дұрыс айтылуы — мый) —латын тілінен енцепһалон деп
аталады.\ сүтқоректілерде мінез-құлыққа жауапты орталық нерві
жүйесінің меңгеру торабы. Ми баста бассүйек қуысында
орналасады. Ол мынадай бөлімдерден тұрады: сопақша ми, ми
көпірі, мишық, ортаңғы ми, аралық ми және үлкен ми сыңарлары.
Ми бөлімдерінің қызметі
Жұлындағы сияқты мида ақ және сұр заттар болады. Ақ заттан
өткізгіш жолдар түзіледі. Олар миді жұлынмен, сондай-ақ ми
бөліктерін өзара байланыстырып тұрады. Өткізгіш жолдардың
арқасында бүкіл орталық жүйке жүйесі біртұтас қызмет атқарады.
Сұр зат өз алдында шоғырланып, ақ затқа ядролар түрінде
орналасады. Мұнымен қатар сұр зат ми сыңарларымен мишықты
қаптап, ми қыртысын түзеді.
Ми
бөліктері

Сопақша ми Үлкен ми
сыңарлары

Ортаңғы ми Мишық

Аралық
Ортаңғы мида ядролар орналасады,
олар қаңқа бұлшық еттеріне үнемі
Сопақша ми мен көпірдің ядросы ас қорыту, жүйке импульстарын жіберіп,
тыныс алу, жүрек қызметін және басқа олардың шыриғып тұруын — тонусын
процестерді реттейді, сондықтан сопақша ми сақтауға мүмкіндік береді. Көру
мен көпірдің зақымдалуы өмірге қауіпті.
Шайнау, жұту, ему процестерінің реттелуі,
және дыбыс тітіркенуін қабылдайтын
сондай-ақ құсу, түшкіру, жөтелу сияқты бағдарлау рефлекстерінің рефлекс
қорғаныш рефлекстері мидың осындай доғалары ортаңғы ми арқылы өтеді.
бөлімдерінің қызметіне байланысты болады. Бағдарлау рефлекстері бас пен
Сопақша мидің үстіңгі жағына мишық денені тітіркендіргішке қарай
орналасады. Оның беті сұр зат — қыртыстан бұрудан бөлінеді.
тұрады, қыртыстың астындағы ақ затта ядро
болады. Мишық орталық жүйке жүйесінің
көптеген бөлімдерімен байланысады.
Рене Декарттың суреті: рефлекс
Мишық адамның қимыл әрекетін реттейді. Оның қалай қалыптасады?
қалыпты қызметі бұзылса, адам дәл үйлесімді Сопақша ми, көпір және ортаңғы
қимылынан айырылып, дененің тепе-теңдігін
сақтай алмайды. Мұндай адамдар, мысалы, мидан ми бағаны түзіледі. Одан 12
иненің көзінен жіп өткізе алмайды, олар мас жұп бассүйек — ми жүйкелері
адамдарша теңселіп жүреді, жүргенде қол-аяғы таралады. Нервтер миды баста
сермеп, ебедейсіз қимыл жасайды.
орналасқан сезім мүшелерімен,
бұлшықеттер мен бездермен
байланыстырады.
• ҮЛКЕН МИ СЫҢАРЛАРЫ СОПАҚША МИДЫАЗ ҒАНА
БӨЛІГІ МЕН МИШЫҚТАН БАСҚА МИДЫҢ БАРЛЫҚ
БӨЛІМДЕРІН ЖАУЫП ТҰРАДЫ. МИ СЫҢАРЛАРЫНЫҢ АҚ
ЗАТЫ ІШКІ ЖАҒЫНДА ҚЫРТЫСТЫҢ Ң АСТЫНДА
БОЛАДЫ. АҚ ЗАТЫ ЖҮЙКЕ ТАЛШЫҚТАРЫНАН ТҮЗІЛЕДІ.
МИ СЫҢАРЛАРЫНЫҢ БЕТІ ТЕГІС БОЛМАЙ, ЖҮЛГЕЛІ,
ҚАТПАРЛЫ БОЛАДЫ. ӘСІРЕСЕ, ТЕРЕҢ ЖҮЛГЕЛЕР МИ
СЫҢАРЛАРЫН ЖЕКЕ БӨЛІКТЕРГЕ БӨЛЕДІ.
ЖҮЛГЕЛЕРДІҢ АРАСЫ ҚАТПАРЛЫ БОЛЫП КЕЛЕДІ. ӘРБІР
МИ СЫҢАРЫНДА 4 БӨЛІК БАР: МАҢДАЙ, ТӨБЕ, САМАЙ,
ШҮЙДЕ. МИ СЫҢАРЛАРЫНДА ІШІ МИ СҰЙЫҚТЫҒЫНА
ТОЛЫ 2 ҚУЫС (МИ ҚАРЫНШАЛАРЫ) БОЛАДЫ. ОЛ
СҰЙЫҚТЫҚ ҰСАҚ ҚАНТАМЫРЛАРЫМЕН ҚОСЫЛЫП,
ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІНДЕГІ ЗАТ АЛМАСУДЫ ҚАМТАМАСЫЗ
ЕТЕДІ, ЖҮЙКЕ ЖАСУШАЛАРЫН ҚОРҒАЙДЫ.
• ЖҰЛЫН (МЕДҰЛЛА СПІНАЛІС) — АДАМ МЕН ОМЫРТҚАЛЫ ЖАНУАРЛАРДЫҢ ОМЫРТҚА ЖОТАСЫНЫҢ ІШІНДЕ ОРНАЛАСҚАН
ОРТАЛЫҚ ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІНІҢ БІР БӨЛІГІ.

• ЖҰЛЫН АЛҒАШ БАССҮЙЕКСІЗДЕРДЕ (ЛАНЦЕТНИКТЕРДЕ) ЖҮЙКЕ ТҮТІГІ РЕТІНДЕ ПАЙДА БОЛҒАН. ҚОСМЕКЕНДІЛЕРДЕ
АЯҒЫНЫҢ ПАЙДА БОЛУЫНА БАЙЛАНЫСТЫ МОЙЫН ЖӘНЕ БЕЛ ТҰСЫ ЖУАНДАП, ЖҰЛЫН ЖҮЙКЕЛЕРІ ИЫҚ ЖӘНЕ ЖАМБАС
БЕЛДЕУІНДЕ ЖҮЙКЕ ТОРЛАРЫН ҚҰРАЙДЫ. ОМЫРТҚА ЖОТАСЫНЫҢ ЕКІ ЖАҒЫНДА ОРНАЛАСҚАН СИМПАТИКАЛЫҚ ЖҮЙКЕ
ЖҮЙЕСІ ЖАҚСЫ ДАМЫҒАН. БАУЫРЫМЕН ЖОРҒАЛАУШЫЛАРДА ОЛАРДЫҢ ТІРШІЛІГІНЕ БАЙЛАНЫСТЫ АЛДЫҢҒЫ МИ
СЫҢАРЛАРЫ СҰР ЗАТЫНЫҢ ҮСТІҢГІ ҚАБАТЫ МИ ҚАБЫҒЫНА АЙНАЛҒАН. ЖҰЛЫН ҚҰРЫЛЫСЫ КҮРДЕЛЕНІП ҰЗАРА
БАСТАЙДЫ. ҚҰСТАРДЫҢ ЖҰЛЫНЫНЫҢ БІР ҰШЫ МИШЫҚПЕН, ЕКІНШІ ҰШЫ ВЕСТИБУЛАЛЫҚ АППАРАТПЕН БАЙЛАНЫСҚАН.
АЛ СҮТҚОРЕКТІЛЕРДІҢ ОНТОГЕНЕЗІНДЕ ЖҰЛЫН КҮРДЕЛЕНГЕН ПИРАМИДАЛЫҚ ЖҮЙЕМЕН ДАМИДЫ. ЖҰЛЫН ӨЗІНІҢ
ЖОҒАРҒЫ ЖӘНЕ ТӨМЕНГІ ӨТКІЗГІШ ЖОЛДАРЫН ОРТАЛЫҚ ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІМЕН ЖАЛҒАСТЫРЫП, БАРЛЫҒЫН БІР
ОРТАЛЫҚҚА БАҒЫНДЫРАДЫ. БҰЛ ЖҰЛЫН ҚҰРЫЛЫСЫ МЕН ҚЫЗМЕТІНІҢ ЭВОЛЮЦИЯСЫНЫҢ ДАМУЫ БАРЫСЫНДА
КҮРДЕЛЕНЕ ТҮСКЕНІН КӨРСЕТЕДІ. ЖҰЛЫННЫҢ ПИРАМИДАЛЫҚ ЖҮЙЕСІНІҢ ДАМУЫ – АДАМ ТӘРІЗДІ МАЙМЫЛДАРДА,
ӘСІРЕСЕ, АДАМДА ЕҢ ЖОҒАРҒЫ ШЕГІНЕ ЖЕТКЕН. ЖҰЛЫН АДАМДА АУЫЗ ОМЫРТҚАНЫҢ ЖОҒАРҒЫ ТҰСЫНАН БАСТАЛЫП,
1-, 2-БЕЛ ОМЫРТҚАЛАРЫНА ДЕЙІН ЖЕТЕДІ; 8 МОЙЫН, 12 КЕУДЕ, 5 БЕЛ, 5 СЕГІЗКӨЗ ЖӘНЕ 1 – 3 ҚҰЙЫМШАҚ
БУНАҚТАРЫНАН (СЕГМЕНТТЕРІНЕН) ТҰРАДЫ. ЕРЕСЕК АДАМДА ЖҰЛЫННЫҢ ҰЗЫНДЫҒЫ 41–45 СМ-ДЕЙ, САЛМАҒЫ 26–28 Г-
ДАЙ, ҚАЛЫҢДЫҒЫ 1 СМ-ДЕЙ. ЖҰЛЫН СЫРТЫ ӨРМЕК ТӘРІЗДІ ЖҰМСАҚ ЖӘНЕ ҚАТТЫ ҚАБЫҚТАРМЕН ЖАБЫЛҒАН. ҚАБЫҚ
АРАСЫНДАҒЫ ҚУЫСТА ЖҰЛЫН СҰЙЫҒЫ БАР. ҚАТТЫ ҚАБЫҚ ӘР ЖЕРІНЕН СҮЙЕКПЕН ЖАЛҒАСАДЫ. ЖҰЛЫННЫҢ ОРТАСЫН
БОЙЛАЙ ЖАТҚАН СҰЙЫҚТЫҚҚА ТОЛЫ ӨЗЕК СҰР ЗАТТАН ТҰРАДЫ. СҰР ЗАТТЫҢ КӨЛДЕНЕҢ ҚИМАСЫ “Н” ӘРПІ НЕМЕСЕ
ҚАНАТЫН ЖАЙҒАН КӨБЕЛЕК ПІШІНДІ БОЛЫП КӨРІНЕДІ. СҰР ЗАТТЫҢ СЫРТЫНДА АҚ ЗАТ БОЛАДЫ. БҰЛАР, НЕГІЗІНЕН,
ЖҮЙКЕ ТАЛШЫҚТАРЫ МЕН НЕЙРОГЛИЯДАН ТҮЗІЛЕДІ. ЖҮЙКЕ ТАЛШЫҚТАРЫ ОРТАЛЫҚ ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІНЕ БАРАТЫН
ЖӘНЕ ОДАН ШЫҒАТЫН ИМПУЛЬСТЕРДІ ӨТКІЗЕДІ. ЖҰЛЫН, НЕГІЗІНЕН, РЕФЛЕКТОРЛЫҚ ЖӘНЕ ӨТКІЗГІШТІК ҚЫЗМЕТ
АТҚАРАДЫ.[1]
• ЖҰЛЫННЫҢ ҚЫЗМЕТІ: ЖҰЛЫН ЕКІ ТҮРЛІ ҚЫЗМЕТ АТҚАРАДЫ: РЕФЛЕКСТІК ЖӘНЕ ӨТКІЗГІШТІК.

• РЕФЛЕКС — СЫРТҚЫ, НЕМЕСЕ ІШКІ ОРТА ӘСЕРЛЕРІНЕ ОРГАНИЗМНІҢ ЖАУАП ҚАЙТАРУ РЕАКЦИЯСЫ. ШАРТСЫЗ РЕФЛЕКС-ТУМА,
ТҰРАҚТЫ, ЖҰЛЫНДА, МИ БАҒАНАСЫНДА ЖАСАЛАДЫ. ШАРТСЫЗ РЕФЛЕКСТЕРДІҢ ЖАСАЛУЫ ҮШІН ЕШҚАНДАЙ ШАРТТЫҢ ҚАЖЕТІ
ЖОҚ. ҚОЗУ-ӘРТҮРЛІ ТІТІРКЕНДІРГІШТЕРДІҢ ӘСЕРІ НӘТИЖЕСІНДЕ ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІНІҢ ҚЫЗМЕТ ЖАСАП ТҰРҒАН БЕЛСЕНДІ КҮЙ.
ШАРТТЫ РЕФЛЕКС-ӨМІРДЕ ЖАСАЛАДЫ, УАҚЫТША, ШАРТТЫ РЕФЛЕКСТЕР ТЕК МИ ҚАБЫҒЫНДА ЖАСАЛАДЫ.

• РЕФЛЕКСТІК ҚЫЗМЕТІ: ЖҰЛЫННЫҢ ӘР ЖЕРІНДЕ ЖҮЙКЕ ОРТАЛЫҒЫ БАР. ЖҮЙКЕ ОРТАЛЫҒЫ ДЕП ЖҰЛЫННЫҢ ТҮРЛІ БӨЛІМІНДЕ
ОРНАЛАСҚАН ҚАНДАЙ ДА БОЛМАСЫН МҮШЕНІҢ ЖҰМЫСЫН РЕТТЕЙТІН ЖҮЙКЕ ЖАСУШАЛАРЫНЫҢ ЖИЫНТЫҒЫН АЙТАДЫ.
МЫСАЛЫ, ТІЗЕ РЕФЛЕКСІ ОРТАЛЫҒЫ ЖҰЛЫННЫҢ БЕЛ БӨЛІМІНДЕ; ЗӘР ШЫҒАРУ ОРТАЛЫҒЫ СЕГІЗКӨЗ БӨЛІМІНДЕ; КӨЗ
ҚАРАШЫҒЫН ҮЛКЕЙТЕТІН ОРТАЛЫҚ АРҚА БӨЛІМІНДЕ ЖӘНЕ Т. Б. ОРНАЛАСҚАН. ЖҰЛЫННЫҢ ЖҮЙКЕ ОРТАЛЫҚТАРЫ
РЕЦЕПТОРЛАР ЖӘНЕ МҮШЕЛЕРМЕН ТЫҒЫЗ БАЙЛАНЫСТЫ. ҚОЗҒАЛТҚЫШ НЕЙРОНДАРЫ - ДЕНЕ, АЯҚ-ҚОЛ БҰЛШЫҚЕТТЕРІ,
ТЫНЫС АЛУ ЕТТЕРІНІҢ ЖИЫРЫЛУЫНА ӘСЕР ЕТЕДІ. ЖҰЛЫННЫҢ ҚАТЫСУЫМЕН ҚОЗҒАЛУ РЕФЛЕКСІ ЖҮЗЕГЕ АСАДЫ. ЖҮРЕК,
ТЫНЫС АЛУ, ІШКІ МҮШЕЛЕР ЖҰМЫСЫНДА ӨЗГЕРІСТЕР БОЛАДЫ.

• ӨТКІЗГІШТІК ҚЫЗМЕТІ ОРТАЛЫҚҚА ТЕБЕТІН (ӨРЛЕУ, ҚОЗУДЫ МИҒА ЖЕТКІЗУ) ЖӘНЕ ОРТАЛЫҚТАН ТЕБЕТІН (ҚОЗУДЫ МИДАН
ЖҰЛЫН АРҚЫЛЫ МҮШЕЛЕРГЕ ЖЕТКІЗУ) ӨТКІЗГІШ ЖОЛДАРДАН ТҰРАДЫ. ОРТАЛЫҚҚА ТЕБЕТІН ӨТКІЗГІШ ЖОЛДАРМЕН ҚОЗУ
МИҒА БЕРІЛЕДІ. ОРТАЛЫҚТАН ТЕБЕТІН ӨТКІЗГІШ ЖОЛДАР АРҚЫЛЫ ҚОЗУ МИДАН ЖҰЛЫННЫҢ ТӨМЕНГІ БӨЛІМДЕРІНЕ, ОДАН
МҮШЕЛЕРГЕ ӨТЕДІ. ЖҰЛЫННЫҢ ҚЫЗМЕТІ ТІКЕЛЕЙ МИДЫҢ БАҚЫЛАУЫНДА БОЛАДЫ.

• ЖҰЛЫННЫҢ ДА, МИДЫҢ ДА СЫРТЫН ҮШ ТҮРЛІ ҚАБЫҚША ҚАПТАП ЖАТАДЫ. СЫРТҚЫСЫ - ҚАТТЫ, ОРТАҢҒЫСЫ - ТОРЛЫ, ІШКІСІ -
ЖҰМСАҚ ҚАБЫҚ-ШАЛАР ДЕП АТАЛАДЫ. МИ МЕН ЖҰЛЫН ЖҰМСАҚ ҚАБЫҒЫНЫҢ ҚАБЫНУЫНАН КӨБІНЕ СӘБИЛЕР НЕМЕСЕ ЖАС
БАЛАЛАР МЕНИНГИТ - ДЕЛБЕ ДЕП АТАЛАТЫН ЖҰҚПАЛЫ АУРУҒА ШАЛДЫҒУЫ МҮМКІН. АУРУДЫҢ ЖАЛПЫ БЕЛГІЛЕРІ: БАС
АУЫРАДЫ, ҚҰСАДЫ, ЕСІНЕН АЙЫРЫЛАДЫ ЖӘНЕ Т. Б

Ұқсас жұмыстар

ЖҰЛЫН ЖҮЙКЕЛЕРІ. Жұлынның өткізгіш жолдары

Орталық нерв жүйесінің өткізгіш жолдары

Торлы құрылым физиологиясы

Орталық Жүйке жүйесіне әсер ететін дәрілік өсімдіктер

БЕЛ ЖҮЙКЕЛЕРІ

Жоғарғы жүйке жүйесінің онтогенензі

Орталық жүйке жүйесінің қалыптасуы

Тыныс алу жүйесі

Нерв ұлпалары

Қандай рефлекс

Пәндер