Қазақ бітім - болмысын, адамгершілік негізін анықтаған көшпелі мəдениеттің тарихи типі

Презентация қосу

«Өмірдің мәні қазақ философиясының негізгі
тақырыптарының бірі ретінде"
Философия

Орындаған:Тимурқызы
А. Т-21
Тексерген:Боранбаева
Б.С.

2020-2021 ж.ж.
Алдымен адам өмірінің мәні туралы айта кетейік.
Адамның өмірінің мағынасы ол өзінің өмірін
бағындырған құндылықты білдіреді, ол өмірлік
мақсаттарды белгілеп, оларды жүзеге асырады. Бұл
өмірдің рухани мағынасының компоненті, ол
әлеуметтік құндылықтардан бөлек қалыптасады және
адамның жеке құндылық жүйесін құрайды. Өмірдің
осы мәнін ашып, құн иерархиясын жасау өзінің жеке
тәжірибесіне негізделген әр адамда көрініс табады.
Адамның өмірінің мақсаты мен мағынасы толығымен
қоғамның қажетті жағдайында: еркіндік, гуманизм,
адамгершілік, экономикалық және мәдени жағдайларға
байланысты іске асырылады. Әлеуметтік жағдайлар
адамның өз мақсаттарын жүзеге асыруы және дамуы
және оның жолында кедергі болмауы керек.
Философия — бүкіл адамзатты танудың басты жолы, ал қазақ философиясы қазақ халқын танудың бірден-бір жолы деп
білеміз. Қазақ бітім-болмысын, адамгершілік негізін анықтаған көшпелі мəдениеттің тарихи типі. Қазақ халқын тану үшін
оның ұлтының бойына сіңген ұлы данышпан даналардың қалыптастырған ғасырдан ғасырға ұласқан, ғасырлар бойы қазақ
халқының қойнауын бойлаған даналық рухын тануға міндетті. Қазақтың даналық рухы даналық дүниетанымы басқа
елдерде қайталанбайтын төлтума өнерінде мақал-мəтелінде, аңыз əңгімелерінде, шешендік өнерінде, рухани
құндылығында жатыр. Қазақтың кең байтақ даласы, тау-тасы, топырақ, жануары оның дүниетанымдық көзқарастарында
ерекше орын алған. Қазақ халқының даналық дүниетанымы қазақ өмірінің болмысымен, шаруашылық тұрмыс
жағдайымен, саяси қызмет ахуалымен, халықтың бойына біткен тəлім-тəрбиесімен, халқымыздың керемет бай əрі терең
ойлы асыл қазына тілімен ұлы даналардың мұраларымен тығыз байланысты.
Қазақ философиясы адамның этикалық, эстетикалық
қабілетін арттыратын, қоғамда белгілі бір көзқарас
қалыптастыратын, адамның санасында шөгіп жатқан
құндылықтарға сəуле түсіретін қазақ халқының ғасырлар
бойы қалыптасқан даналардың асыл мұрасы. Ана сүті жас
баланың буыны бекіп, бұғанасы қатаюға қандай əсері зор
болса, сол секілді қазақ даналығын оқу арқылы əрбір қазақ
баласының азаматтық рухы көтеріледі. Қазақ даналығын
оқи отырып, оның ұлтының бойына сіңген дүниетанымды
тани аламыз. Бүгінгі күні өзіміз өмір- тіршілігімізде
қолданылатын таным түсінігіміздің түптамыры тереңде
екенін сезінген сайын тарихымызға, ұлттық пəлсəпамызға
деген құмарлығымыз арта түседі.
Өмірдің мәнін негізгі тақырып етіп ұстанған ойшылдар:

Түркі дүниетанымының ойшылдары (Анахарсис, әл
Фараби, Баласағұни, Иассауи)

Қазақтың ағартушылары (Абай, Ыбырай,
Шоқан, Шәкәрім)

Саяси мемлекет құрушылар(Ә.Бөкейханов, М.Дулатов, М.Шоқай)
Қазақ халқының даналық өрісінде дүние мен адам туралы дүниетанымдық көзқарастардың тарихи қалыптасқан даму
жүйесін қамтиды. Қазақ тіліндегі даналық түсінігі мәні жағынан философияға жақын. Қазақтың даналық ой-пікірлерінің
тарихы екі кезеңнен тұрады:

Бірінші кезеңде Анахарсис, Қорқыт, Жүсіп Баласағұни, Қожа Ахмет Йасауи, Әбу Наср әл-Фараби,
Махмұт Қашқари, т.б. данышпандар даналық дәстүрлерін жасады, олар табиғи түрде қазақ этносының
дүниетанымдық ойлау мәдениетінің бастау арналарына айналған.

Екінші кезеңде қазақ халқының төл дүниетанымы мен
философиясы қалыптасып, дамыды. Қазақ философиясының төл
тарихы Асан Қайғы мен Мұхаммед Хайдар Дулаттан басталады.
Асан Сәбитұлы – жырау, ойшыл, мемлекет қайраткері. Ол қазақ
этносын әрі мемлекетін қалыптастырып, нығайтуда «Жерұйық»
ілімін дүниеге әкелді. Бұл – халықтың қауымдасып ұлттық
мемлекет құру идеясы болатын. Асан Қайғы өз жыр-
толғауларында, шешендік сөздерінде хандық мемлекетті нығайту,
елдің қорғаныс қабілетін арттыру қажеттілігін насихаттайды.
Оның Асан Қайғы атануы – ғұламаның ойшылдығының,
парасаттылығының айғағы. Асанның қайғысы тек өз заманына
қатысты емес, оны қайғыға салып отырған – болашақ туралы
болжамдары, халық қайда бара жатыр, ертеңі қандай болады
деген күрделі сұрақтар.
Мұсылмандық Шығыс дүниесінің тағы бір көрнекті өкілі, Әл-Фараби философиясының негізгі зерттеу
ХІ-ғасырда өмір сүрген ғұлама ойшыл Жүсіп Баласағұн объектілерінің бірі-адам. Антика дәуірінің ойшылдары
еді. Ол өзінің негізгі туындысы «Құтадғу білікте» адам секілді әл-Фараби де адам өмірінің мақсаты - бақытқа
өмірі туралы өсиетін қалдыруға бекінеді. Жүсіп Баласағұн жету деп түсінеді. Адам әуелі бақыттың не екенін
үшін адам баласы — дүниедегі ең басты құндылық. түсініп, оныі өзінің мақсаты ретінде анықтап алған соң
Адамды жаратушы алла тек оны ғана емес, ай мен күнді, ғана оған жетудің жолдарыні танып-біле алады. Әл
күн мен түнді, аспан мен жерді, дала мен тауды, қол мен Фарабидің пікірінше, шын бақыттың не екенін түсінуге
елді де дүниеге әкелді бірақтек адамға ғана теңіздейін көмектесетін - адамның ақыл-ойы. Ақыл адамға күш
телегей ақыл, білімге бой ұрдырар зерде қайырымды іс береді; ақыл-ойына көбірек жүгінген адам ғана жақсы
қылдырар ар-ұят пен намыс сыйлады. Баласағұнның мен жаманды айыра алады.
ойынша, ендігі міндет - осы адам деген атақты жоғары
ұстау, оған сай өмірі сүру. Ол өмірді адамға алланың берген
қарызы деп түсінеді, осы өмірд мәнді кешкен адам ғана
қарызын қайтара алады. Баласағұн Мәнді өмірге жетудің
азапты жолында адамға серік болар төрт қасиетті — әділет,
дәулет, ақыл, қанагатты бөліп көрсетеді және оларға
Күнтуды, Айтолды Өгдүлміш, Одғұрмыш деген есімдер
береді.

Ұқсас жұмыстар

Фразеологизмдердің ұлттық нышандары мен фразеологиялық мағына

М.О.Әуезов әңгімелері

ӨРКЕНИЕТ ЖҮЙЕСІНДЕГІ ОРНЫ

ҚАЗАҚ МӘДЕНИЕТІ НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА

МЫҢДАҒАН ЖЫЛДАР БОЙЫ ҚАЗАҚ ДАЛАСЫМЕН КӨШПЕЛІЛЕР

Қазақ тілінің мәдени лексикасының түркі тілдер жүйесінде зерттелуі

Қазақ хандығының құрылу алғы шарты және қазақ хандығының құрылуы

Қасым хан

ҚАЗАҚ ТІЛ БІЛІМІНДЕГІ КОГНИТИВТІК ЗЕРТТЕУЛЕР

Көркем әдебиеттегі дәстүр мен жаңашылдық мәселесі

Пәндер